Лекциялар курсы Редакциясын басқарған тарих ғылымдарының докторы, профессор Қ. С. Қаражан Алматы 2009
-тақырып ҚАЗАҚСТАННЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК
жүктеу/скачать 1,99 Mb. Pdf көрінісі
|
Қазақстан тарихы. Қаражан Қ.С.
- Бұл бет үшін навигация:
- 1. ХVІІІ ғасырдың соңы — ХІХ ғасырдың басындағы Қазақ хандығы. Кіші жəне Орта жүздегі хандық биліктің жойылуы
| 8-тақырып
ҚАЗАҚСТАННЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК ТƏУЕЛСІЗДІГІНЕН АЙЫРЫЛУЫ. ҰЛТ-АЗАТТЫҚ ЖОЛЫНДАҒЫ КӨТЕРІЛІСТЕР ХVІІІ ғасырдың соңы — ХІХ ғасырдың басындағы Қазақ • хандығы. Кіші жəне Орта жүздегі хандық биліктің жойылуы Ұлы жүз қазақтарының қоқандықтарға қарсы көтерілісі. • Қаратай, Арынғазы, Жоламан Тіленшіұлы бастаған көтерілістер И. Тайманұлы мен М. Өтемісұлы бастаған көтеріліс • К. Қасымұлы бастаған ұлт-азаттық соғыс • Патшалық Ресейдің Оңтүстік Қазақстанды жаулап алуы • 1. ХVІІІ ғасырдың соңы — ХІХ ғасырдың басындағы Қазақ хандығы. Кіші жəне Орта жүздегі хандық биліктің жойылуы Абылай хан қайтыс болғаннан кейін Қазақ хандығы бытырап, əр жүзде жеке хандар сайланып, бұл хандар Абылай хан ұрпағы Уəли ханға бағынуға ниет білдірмеді. Əр жүздің өзіне тəн тарихи- географиялық аймағы болды. ХІХ ғасырдың басында Кіші жүз Ба- тыс Қазақстанның Сырдариядан батысқа Жайық пен Тобыл өзеніне дейінгі жерді алып жатты. Орта жүзге тəн аумақ шығыста Қытай шекарасынан батыстағы Торғайға дейін, Ташкенттен оңтүстік Сібір жеріне дейін қамтыды. Ұлы жүз Жетісу, оңтүстік-шығыс жəне оңтүстік Қазақстан аумағын мекендеді. Табиғи — климаттық жағдай шаруашылық өмірдің барлық қырынан байқалды. Ш.Уəлихановтың айтуы бойынша, “ер- теден қазақтардың негізгі шаруашылығы мал шаруашылығы болған. Біз өмірімізді мал шаруашылығының ыңғайына қарай бейімдеп отырдық”. Көшпелі мал шаруашылығының негізгі өзіне тəн айырмашылығы бір жерден екінші жерге көшіп- қонып отыруы болды (жайлау, күздеу, қыстау, көктеу). ХІХ ғасырдың басына қарай жеке рулар арасында жайлау мен қыстау жерлеріне бөлініс басталды. Қазақтардың көшпелі-жайылымдық шаруашылығының негізгі жүйесі экстенсивті сипатта болды. ХІХ ғасырдың басында қазақтардың шөп шабумен айналыса бастауы 134 135 мал шаруашылығының тұрақтанып, оның табиғаттың қолайсыз жағдайына қарсыласуына мүмкіндік əперді. Қазақтардың шекара өңіріндегі орыс елімен сауда байланысының дамуында малдың жекеленген түрлері ерекше мəнге ие болды. Қой саудасы орыс жəне Орталық Азия көпестері тарапынан жоғары бағаланды. Ірі қара малдан ет, сүт, май өндіріп базарларға шығарып сата бастады. Түйенің көлік ретінде маңызы арта түсті. Бұхарадан Хиуаға бір жолғы жүк тасымалдау жағдайға қарай бір түйеге 35—50 сомнан 100 сомға дейін жетті. ХІХ ғасырда қазақтардың жер шаруашылығымен айналысуы да кең дами бастады. Ұлы жүз ежелден жер шаруашылығымен айна- лысатын. ХІХ ғасырдың 30-жылдарында жер шаруашылығымен ке- дейлерден басқа ауқатты қазақтардың да бір бөлігі айналыса баста- ды. Жетісуды, Балқаш көлінің жəне Ертіс өзендерінің жағасын ме- кендеген қазақтар — бидай, сұлы, арпа егіп, суармалы жүйе арқылы жақсы өнім алатын болған. ХІХ ғасырдың 40 жылдары шекара бойында тұратын Орта жүз қазақтарының бір бөлігі — жатақтар жер шаруашылығымен айналыса бастады. Əсіресе, олар Көкшетау, Ақмола, Баянауыл округі жəне Сырдария аудандарында байқалды. жүктеу/скачать 1,99 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|