117
еліміздің экономикалық өркендеуі
үшін осы тез өзгеріп отыратын әлемдегі
бәсекеге қабілетті адами капиталының табысты болуын қамтамасыз ететін білім
алудағы барлық сұранысын қанағаттандыру деп белгіленген. Белгіленген
мақсатқа жетуді айқындаушы негізгі құжат болып табылатын Мемлекеттік жалпыға
міндетті орта білім беру стандарты
-
базалық білім беру мазмұнын, оқу
жүктемесінің максималды көлемін және білім алушылардың дайындық деңгейін
реттейді.
2012 жылы Жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті
стандарты бекітілді, 12 типтік
оқу жоспары әзірленді. Қолданыстағы мектептік білім
беру мазмұнының құрылымына айтарлықтай өзгерістер енгізілген, оның ішінде
жаңа пәндер енгізіліп, кейбір пәндердің тұжырымдамалары да өзгерген. Пәндердің
интеграциялануы түлектердің жаңа білім беру ортасына жеңіл бейімделуіне,
болашақта жоғары оқу орындарында білім алу кезінде алған білімдерімен бағыт
-
бағдарлануы мен пайдалана алуына көмектеседі.
Орта білім берудің қолданбалығын сақтау мақсатында және базалық білім
беру мазмұнына мемлекеттік талаптарды
сақтау үшін инварианттық компонент
былайша айқындалған
-
бастауыш, жалпы сағат
көлемдерінен 90%
-
дан төмен
емес, негізгі орта
- 85%-
дан және жалпы орта білім
- 75%-
дан төмен болмауы
сақталған
(4.1.1
сурет).
4.1.1 сурет. Жалпы орта білім МЖМБС: инварианттық компонент
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері
2012
жылы дифференциалдық оқытуды іске асыру және білім
алушылардың танымдық сұраныстарын қанағаттандыру мақсатында вариативтік
компоненттер есебінен жекелеген пәндерді тереңдетіп оқытуды жүзеге асыруға
мүмкіндік беретін типтік оқу жоспарлары әзірленген
.
Сонымен бірге барлық типтік
оқу жоспарларындағы инвариативтік компонент өзгеріссіз қалдырылған, бұл
барлық типтегі және жалпы білім беретін ұйымдардың бәрі үшін базалық білім
беру мазмұнына бірдей талапты
қамтамасыз етеді.
Білім
беру жүйесінің даму стратегиясының басымдылығының бірі
12-
жылдық білім беру моделіне көшуге
дайындық болып табылады. Жаңа әдіснама
90%
85%
75%
Бастауыш
Негізгі орта
Жалпы орта
ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА
118
мектептердің эксперимент режиміндегі білім беру қызметін іске асырушы,
экспериментальды мектептер мен сыныптардың жинаған тәжірибесін есепке ала
отырып қалыптастырылады. Үдерісті нормативтік және оқу
-
әдістемелік
қамтамасыз
ету үшін Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігімен авторлық
ұжым
қалыптастырылып, эксперименталдық 10
-
шы сынып үшін Типтік оқу
жоспары әзірленіп, экспериментальдық сыныптар үшін 36 оқу бағдарламалары
мен 34 оқулық әзірлемелері аяқталып, 76 оқу
-
әдістемелік
кешен –
аяқталу
сатысында.
2012 жылғы
эксперименталдық
жұмыстың негізгі мақсаты жаңа
білім
беру
мазмұнын саралаудан және апробациядан өткізу, оқушылардың жеке қабілеттерін
дамыту, оқушылардың өзіндік оқуларын қалыптастыру болып табылады.
Эксперименталдық қызмет оқушылардың жаңа оқу бағдарламаларын меңгеру
деңгейлерін анықтауға, ОТҮ білім берудегі денсаулық сақтағыш технологияны
қолдануы, жаңа технологияны (жобалық
-
зерттеушілік технология, тұлғалық
-
бағдарлық оқыту және т.б
.
) енгізуге бағытталған.
Оқу жоспарын құрудағы
негізгі
аспект
ретінде
оқушылардың жас
мүмкіндіктері мен қызығушылықтарын есепке алу арқылы
интеграцияланған және
жүйеленген курстармен үйлестіру, оқу
қоғамдық
-
гуманитарлық, жаратылыстану
-
математикалық және эстетикалық циклдарды ұтымды қабыстыру.
«Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДБҰ
даму стратегиясына сәйкес
12-
жылдық білім беруге бастауыш, негізгі және жоғары мектеп үшін
жаратылыстану
-
математикалық бағытындағы интеграцияланған білім беру
бағдарламасы
бойынша
кезең
-
кезеңімен
көшірілу
қарастырылған.
Бұл
бағдарламалар Зияткерлік мектептері мен Кембридж Университетінің
Халықаралық Емтихан Кеңесімен бірге әзірленген.
НЗМ
бастауыш
мектептерінде
жаңа
пәндер,
«Ақпараттық
-
коммуникациялық технологиялар», «Өнер» (музыка,сурет, еңбекке баулудың
интеграциясы), «Ғылымға
кіріспе», «Интеграцияланған алғашқы тіл және
әдебиет» енгізілген.
Жоғары мектепте оқытылатын пәндер саны қысқартылады
және өзінің таңдайтын мамандығы бойынша оқушылардың мақсатты дайындығы
үшін пәндерді таңдауларына мүмкіндік беріледі. Мұнда оқушылар бірқатар
пәндерді тереңдетіп оқиды. Сонымен қатар жоғары мектеп оқу жоспарына жаңа
пәндер –
«Қазіргі әлемдегі Қазақстан», «Экономика», «Жаһандық болашақ және
зерттеу» енгізілді.
ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА
119
«Барлық балалар өздерінің шығу тегі,
нәсілдік
және
ұлттық
ерекшелігі,
әлеуметтік
және
мүліктік
жағдайы,
жынысы, тілі, білімі, дінге қатынасы,
тұрғылықты мекені, денсаулық жағдайына
және басқа да жағдайларға қарамастан
теңдей құқықтарға ие.
Қазақстан Республикасы «Балалар
құқықтары туралы» Заң
НЗМ
-
де тілдерді оқытудың басты ерекшелігінің бірі «Шетел тілдерін
меңгерудің Жалпыеуропалық құзіреттілігі: Зерделеу, оқыту, бағалау» Еуропа
Кеңесінің ("Common European Framework of Reference: Learning, Teaching,
Assessment") құжатына сәйкес тілдерді деңгейлеп оқыту
болып табылады.
Қазақ,
орыс және шетел тілдерін оқыту түбегейлі қайта қарастырылған. Тілдерді
оқытудың интеграцияланған білім беру бағдарламасы бойынша –
сөйлеу, тыңдау,
оқу және жазу сияқты сөйлеу қызметтерінің төрт түрін дамытуға бағытталған және
коммуникативтік тәсілде құрастырылған.
Жоғары сапалы мектептік білім беру
лицейлер мен гимназияларда
толық
көлемде іске асырылып отырған типтік оқу жоспарлары негізінде де жекелеген
пәндерді кеңінен және тереңдетіп оқытуға мүмкіндік береді. Гимназия және
лицейлердегі оқу
-
тәрбие қызметі оқушылардың таңдауы бойынша факультативтер
мен қосымша курстар ұйымдастыру арқылы да жүргізіледі.
Пәндерді тереңдетіп
оқытуға қолданылатын жалпы білім беретін мектептердегі апталық оқу жүктемесі
шеңберіндегі вариативтік компонент есебінен жүргізіледі.
Дарынды
балалар
үшін
мектептердің
оқу
-
тәрбиелік
қызметі
мамандандырылған білім беру ұйымдарына
арналған типтік оқу жоспарлары
негізінде жүзеге асырылады. Мамандандырылған оқу жоспарының артықшылығы
білім беру процесін ұйымдастырудың жаңа түрлерін іске асыруды қамтамасыз
ететін, тұлғалық бағдарды қамтамасыз ететін,
оқушылардың жеке немесе іздену
-
зерттеушілік қызметін ұйымдастыруды қоса алғандағы оқу бағыттарының
әртүрлілігімен, вариативтік компонентпен айқындалады. Бұдан басқа, оқу
жүктемесі
рұқсат ететін
шектегі мектеп ұсынған оқу (бейіндік, арнайы) пәндерінің
ішінен оқушы өз еркімен өзін қызықтыратын оқу пәндері жиынтығын көрсете
алады.
Қазақстан Республикасында
2020
жылдарға дейінгі білім беруді дамытудың
Мемлекеттік бағдарламасында
даму
мүмкіндігі шектеулі балаларды
білім беру
процесіне
енгізу
және
олар
үшін
қолжетімді
ортаны
қамтамасыз
ету
механизмі
алғаш рет айқындалды. Инклюзивті білім беру
бағдарламасын жүзеге
асыру үшін жалпы білім беретін және арнайы білім беру ұйымдарының Типтік
қызмет көрсету ережесі, оларды психологиялық
-
педагогикалық сүйемелдеу және
ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА
120
Кәсіби стандарт –
ұлттық және
салалық
біліктілік шеңберіндегі бекітілген біліктілік
деңгейлерінің
негізіндегі
қызметкерлер
құзіреттілігі мен еңбек жағдайы, сапасы,
мазмұнын талап ететін бір немесе басқа да
кәсіби
қызметі
салаларындағы
көпфункционалды нормативтік құжат
жалпы білім беретін ұйымдарда даму мүмкіндігі шектеулі балаларды вариативтік
үлгідегі инклюзивті білім беру ұйымдары туралы ереже жобасы әзірленген.
2012 жылы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігімен
127 арнайы оқу бағдарламалары бекітілген, оның ішінде 116
-
ы мектептер үшін
және 11
-
і балабақшалар үшін. Арнайы мектепке дейінгі және түзету білім беру
ұйымдары үшін 30 оқулық пен оқу
-
әдістемелік кешен, 21 әдістемелік нұсқаулар
мен дидактикалық материалдар әзірленген. Ақыл
-
ойында ауытқуы жоқ балалар
үшін үйде оқытудың бір формасы ретінде қашықтықтан оқытуды қолдану
-
мүгедек балаларды оқыту технологиясы белсенді енгізілуде.
Техникалық және кәсіби білім беру
жүйесін түбегейлі жаңғырту
экономиканың индустриалды
-
инновациялық дамуы және қоғам сұраныстарына
сәйкес жүзеге асырылуда. 2012 жылы біліктілік аясындағы 13 салалық жоба,
Үдемелі индустриалды
-
инновациялық даму мемлекеттік бағдарламасының
81 мамандықтары бойынша кәсіби стандарттар әзірленген. Жұмыс берушілер,
оқу
-
әдістемелік бірлестіктер, ТжКБ оқу мекемелерінің өкілдерінің қатысуымен
6 мамандыққа
және 19 санат бойынша тестік тапсырмалар әзірленген
,
76 мамандық және 133 біліктілік бойынша емтихан сұрақтары өзектіленген
.
Ұлттық біліктілік жүйесінің (ҰБЖ) құрылуы білім беру және кәсіби қызмет
жүйесіне сұраныс және ұсыныс тепе
-
теңдігін ғана емес, сонымен қатар әлемдік
нарықтағы ұлттық экономиканың бәсекеге қабілеттілігін, қазақстандықтардың
тұлғалық және кәсіби қызметін ашуға және жүзеге асыруына кепілдік береді. ҰБЖ
ұлттық біліктілік шеңберіне (ҰБШ), салалық біліктілік шеңберін (СБШ), кәсіби
стандарттарды (КС), маманның біліктілігі мен дайындығына сәйкес бекітілу
рәсімдерін енгізеді.
«ТжКБ жүйесін жаңғырту» жобасының аясында Дүниежүзілік банкі қарызы
есебінен ҚР БҒМ жаңа кәсіби
стандарттар
әзірлеу
жұмысы
басталды. Ол салалық мемлекеттік
органдармен (туризм, мұнайгаз,
ауылшаруашылық және машина
жасау салалары) өзара әрекеттесе
отырып жүзеге асырылады. Сонымен
қатар кәсіби стандарт макетінің жобасы да әзірленді,
онда кадрларды даярлаудың
тұжырымдамалық бағыттары, оның ішінде кәсіп алуға талап етілетін болашақ
ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА
121
трендтер және
оның келешегі мен кәсіби қызмет салаларындағы инновациялық
-
технологиялық, экологиялық және әлеуметтік факторлары өңірлер, елдер мен
халықаралық қауымдастық деңгейінде есепке ала отырып әзірленген.
ТжКБ мазмұнын жаңарту болашақта мамандық бойынша интеграцияланған
білім беру бағдарламаларын және
білім беру бағдарламаларын, арнайы пәндер
бойынша типтік оқу бағдарламаларын әзірлеуге бағытталған.
2020 жылдарға дейінгі білім беруді дамытудың Мемлекеттік бағдарламасын
жоспарлау аясында Болон үдерісінің негізгі өлшемдеріне сәйкес
Қазақстанның
жоғары
мектебінің
білім
беру
мазмұнының
жаңғыртылу
іс
-
шарасы
жалғастырылуда.
Республика ЖОО
-
ның оқытудың кредиттік жүйесіне көшуіне
байланысты оқу бағдарламалары мазмұндарын айқындауда академиялық еркіндік
кеңейтілді. Осылайша, таңдау бойынша компонент бакалавриатта
- 40%-
дан
50 %-
ға дейін, магистратурада
–
50 % дан 60 %
-
ға дейін, докторантурада
–
70 %
дан
80%-
ға дейін арттырылған (4.1.2
сурет
).
4.1.2
сурет Таңдау бойынша компоненттің үлесі, %
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері
Жоғары білім берудің кәсіптік оқу бағдарламаларының мазмұны жалпы білім
беретін, базалық, бейіндік пәндер циклын оқытуды, сонымен қатар,
мамандықтарына сәйкес кәсіби тәжірибелерден өтулері
де көзделген. Сапаны
қамтамасыз ету үдерісінің негізгі элементі Ұлттық Біліктілік шеңберін (ҰБШ) әзірлеу
болып табылып, ол барлық Болон процесі қатысушыларына міндетті
болып
табылады. Осылайша, жоғары білім беру ұйымдары біліктілік шеңберінің ұлттық
және
еуропалық
стандарттарының
талаптарына
жауап
беретін
оқу
бағдарламаларымен қамтамасыз етулері қажет.
4.2. Білім беру үдерісін ұйымдастыру
Балалардың
мектепке дейінгі тәрбиесі мен оқытуы
мектепке дейінгі
ұйымдар, балалар үйіндегі мектепке дейінгі сыныптар мен жетім балалар мен ата
-
40%
50%
70%
50%
60%
80%
Бакалавриат
Магистратура
Докторантура
Оқытудың дәстүрлі технологиясы
Кредиттік оқыту технологиясы
ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА
122
анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған мектеп
-
интернаттарының,
мектепке дейінгі сыныптар, мектептен тыс ұйымдардың топтары арқылы
қамтамасыз етіледі.
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту ұйымдарының кең желісінің білім беру
қызметтері баланың үйлесімді тұлғалық дамуына, оны жалпы адамзаттық және
ұлттық құндылықтарға бейімдеу негізінде баланың қызығушылығы мен дамуын
қанағаттандыруға бағытталған. Осы берілген білім беру деңгейі коммуникативтік,
танымдық, ойын және т.б. белсенділіктерін ынталандыруды, білім алудағы
сұраныстарын қалыптастыруды көздейді. Мұндай жұмыс түрін ұйымдастыру
ең алдымен, бастамашылдық, қызығуышылық таныту, еркіндік, өзіндік
шығармашылық мүмкіндіктерін дамытуға бағытталған. Осылайша білім беру
процесі әр баланың эмоционалдық саулығын қамтамасыз етеді. Сондай
-
ақ
бірге,
қоғамдық тәрбие мен отбасылық құндылықтар сабақтасытығын қамтамасыз ету
мақсатында республикада балалары балабақшаға бармайтын ата
-
аналарға
арналған 1
106 консультациялық пункттер жұмыс істейді.
Республиканың мектепке дейінгі білім беру ұйымдарының оқу
-
әдістемелік
үдерісін жаңғырту мектепке дейінгі және бастауыш білім беру сабақтастығын,
алдыңғы қатарлы апробациядан өткізілген рухани
-
адамгершілік, ұлттық салт
-
дәстүр және қазақ халқының мәдениетіне негізделген әдістерді енгізуге
бағытталған. Сонымен қатар инновациялық технологияларды енгізу бойынша
эксперименталдық алаңдарды дамыту, мектепке дейінгі білім берудің озық
әдістерінің базасын құру басты мәселе болып табылады.
2012 жылы
мектепке дейінгі білім беру
мазмұнының сапасын қамтамасыз
ету бойынша мақсатты түрде жұмыс жүргізілуде. Осылайша, мектепке дейінгі
оқыту бойынша 18 әдістемелік құралдар мен нұсқаулықтар әзірленген және жұмыс
істеу үшін ұсынылған, оның ішінде «
12-
жылдық білім беруге
көшу жағдайында
мектепке дейінгі ұйымды бітірушінің басты құзіреттілігі негізін қалыптастырудың
үлгісі»
,
«Мектепке дейінгі ұйымдардағы ата
-
аналармен жұмыстың заманауи
үлгілері мен түрлері», «Билингвальдық білім беру үдерісіндегі мектепке дейінгі
балаларды
көп түрлі мәдениетке тәрбиелеу», «Мектепке дейінгі ұйымдардағы
педагогикалық үдерісті жоспарлау және басқару»
және тағы басқалары.
Н.Ә.Назарбаев өзінің «Қазақстанның әлеуметтік жаңғыруы: Жалпыға ортақ
Еңбек Қоғамына Жиырма қадам» мақаласында
мектептік білім берудегі оқу
-
тәрбие үдерісін
жаңғырту міндетін белгіледі. Осы белгіленген міндеттерді іске
ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА
123
асыру үшін сабақты ұйымдастырудың дәстүрлі түрі түбегейлі қайта қаралуда.
Еліміздің педагогикалық қауымдастығы оқу үдерісіне оқушыны белсенді еліктіруге
бағытталған инновациялық технологияны енгізуде, оқушыларды оқытудың жаңа
әдістерін белсенді қолдану көзделген.
Білім беру жүйесінің мазмұнын дамыту бағытының басымдылығы болып
көптілді білім берудің
жаңа үлгісін әзірлеу. Көптілділікті енгізудің бірінші кезеңінде
1-
шы сыныптан ағылшын тілін оқытуды енгізу. ҚР БҒМ 1
-
4 сыныптарда ағылшын
тілі бойынша деңгейлік оқу бағдарламалары әзірленді, сәйкес оқулықтар мен оқу
-
әдістемелік
кешендерді
әзірлеу
мен
басып
шығару
басталды.
Осы
жаңашылдықтардың бастаушысы болып, британ оқу әдебиеттері базасын
қолданушы «Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДБҰ тәжірибесі аталуда. Сондай
-
ақ, НЗМ әдістемелік материалдары да кеңінен жариялануда, оның ішінде
«Ағылшын тілі сабақтарында Өзара оқыту» әдісін пайдалану» және «Үштілділікті
жүзеге асырып жүрген мұғалімдерге жетекшілік».
Жалпы орта, техникалық және кәсіби білім беру, жоғары және жоғарыдан
кейінгі білім беру жүйесі
үшін оқу басылымдарын жобалау және оқулықтарды
әзірлеудің
тұжырымдамасын анықтау бойынша 30 әдістемелік құрал әзірленген.
Басты жаңалық болып оқу басылымдарын әзірлеушінің
өзінің әзірлемелері
,
егер
оның мемлекеттік білім беру стандартына, оқу бағдарламасына сәйкестілігі
бойынша сарапшылар тарапынан ескертулер мен ұсыныстары болса қайта
өңдеуіне қатарылу рәсімін енгізу болды. Оқу басылымдарына қатаң сараптау
жасалынады. Осылайша, 2012 жылы білім беру ұйымдарының барлық
деңгейлеріне 2
144 оқу басылымдарынан тек 1
802 (84,5
%) оқулық, оқу
-
әдістемелік
кешен және құралдар
рұқсат алды
(4.2.1
сурет
).
4.2.1
сурет.
Сараптаудан өткен және қолдануға ұсынылған оқу басылымдарының саны,
бірлік
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері
Мектептік тамақтануды ұйымдастыру
жағымды білім беру ортасын
ұйымдастыру
факторларының бірі болып табылады. 2012 жылы ҚР БҒМ деректері
1 570
50
182
1 092
12
113
Жалпы орта
ТжКБ
ЖОО
Жалпы орта
ТжКБ
ЖОО
Сараптаудан өткізілгендері
Пайдалануға ұсынылғандары
ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА
124
бойынша республиканың
- 6
075 (82,9%) мектебінде
1
912 780 (78%) оқушы үшін
ыстық тамақпен қамтамасыз ету ұйымдастырылған. Сондай
-
ақ, аз қамтылған
отбасынан шыққан оқушылардың 230 754 (93%) –ы ыстық тамақпен
қамтамасыз
етілген. Атап айтсақ, мектеп асханаларының саны 117 бірлікке көбейген
(2012 - 5 559, 2011 - 5 442).
Инклюзивті білім беру
мазмұнын жаңарту бойынша күшейтілген жұмыс
жүргізілуде. Осылайша
,
2012 жылы оқу процесінде пайдалануға ҚР БҒМ
-
мен
161 оқулық және арнайы мектептерге 136 оқу
-
әдістемелік кешен әзірленген және
қолдануға рұқсат етілген. Олардың ішінде 105
-
қазақ тілінде, 192 –орыс тілінде.
Дамуында әртүрлі ақаулары бар мектепке дейінгі жастағы балаларды оқыту үшін
12 оқу
-
әдістемелік кешен пайдалануға рұқсат етілді. Ұлттық ғылыми
-
практикалық
түзету педагогикасы орталығымен даму мүмкіндігі шектеулі балаларды
психологиялық
-
педагогикалық сүйемелдеу бойынша әдістемелік нұсқаулықтар
әзірленді.
Білім беру процесін ұйымдастырудағы жаңа ұстанымдық бағыт
техникалық
және кәсіби білім беру ұйымдарында
студенттердің басым бөлігін өндірісте
оқытуды қарастыратын оқытудың дуальдық жүйесін 45
800 (46,3
%
)
студенттер
контингентімен 174 білім беру ұйымдарын енгізу болды
.
Мемлекет пен бизнес
секторы арасындағы тиімді әлеуметтік серіктестік үлгісінің мысалы болып тау
-
кен
саласындағы «Қазақмыс» корпорациясы колледждерінде (Сәтпаев қаласы және
Балқаш қаласы) дуальдық оқыту жүзеге асырылуда.
Білім беру процесін
ұйымдастыру мәселесі бойынша мемлекет, жұмыс беруші және оқу мекемелерінің
мүдделері жөніндегі
келісу өңірлік те және салалық та ТжКБ даму кеңестерімен
жүзеге асырылуда. «Самұрық
-
Қазына» ҰӘҚ компанияларының қатысуымен ТжКБ
26 оқу мекемелерімен келісім
-
шарттар жасасты. Өз кезегінде, дуальдық жүйе
элементтері кадрларды даярлау бойынша мына салаларда –
ауыл шаруашылығы,
көлік, металлургия және машина жасау, мұнайгаз және химиялық өндіріс және
тағы басқаларымен 96 колледжге енгізілді. Білім беру процесін ұйымдастыру
мәселелері бойынша мемлекеттің, жұмыс берушілердің және оқу мекемелерінің
келісімдері ТжКБ аймақтық және салалық даму кеңестері арқылы да іске
асырылуда.
ТжКБ жүйесін жаңғырту практикада алған білімдерін көрсетуге бағдарланған
жаңа педагогикалық технологияларды енгізуді көздейді. Атап айтсақ, білім беру
процесінің жоғары деңгейін төмендетіп отырған фактор болып арнайы пәндер
мамандарының
,
сондай
-
ақ
,
еңбек нарығы талаптарына сәйкес дағды мен
ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА
Достарыңызбен бөлісу: |