Ұлттық баяндама

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
 
13 
Халықтың  әлеуметтік
-
экономикалық  даму
 
қарқыны  мен  деңгейін  анықтау 
кезінде  олардың  қаржылай  кірістерін  де,  сондай
-
ақ  халықтың  қаржылай  шығыс 
көлемін  де  ескере  кету  жөн.
 
Тұрғындардың 
 
білім
 
алуға  жұмсаған  шығындары 
құрылымының
   
негізгі бөлігі жоғары білімге (25,5%)  мектепке дейінгі білім беруге 
(
18,4%)  және  азық
-
түлікке
  (16,7%) 
жұмсалады
. 
Халық  бастауыш  және  орта  білім 
алуға  бір  пайыздан  да 
 
аз  қаржы  жұмсайды  (
  0,7%-
дан
). 
Халықтың  бюджетінде 
оқулықтар  сатып  алуға
  3,4%, 
бейресми  шығындарға
 
–
  5,4%   
және  репетиторлық 
қызметтерге
 - 2,5% 
қарастырылған
. 
Репетиторлық қызметке сұраныстың артуының 
негізгі себептері: олимпиадаларға, жарыстарға
 
қатысу және білім деңгейін жоғарғы 
деңгейде  қабылдау  мақсатында
, 
сырқат  салдарынан  немесе  басқа  да 
жағдайлардың 
болуы 
себептерінен 
мектеп 
бағдарламасынан 
артта 
қалушылықтардан туындайды. 
 
Халықтың  тұрғылықты  жерлеріне  байланысты  жасалған  талдау  барысында 
қала тұрғындарының мектепке дейінгі білім беруге шығыс көрсеткіші 
14,4%
( қала
-
23,9%, 
ауыл
-9,5%) 
құрайды
.   
Ауыл  тұрғындары  студенттерге  пәтер  жалдауға 
                   
4,5 
есе төлейді.
 
Осылайша, қала тұрғындары репетирорлық қызметке 7,6 есе көп 
шығын шығарады
 (1.1.3 
кесте
). 
 
 
1.1.3 
кесте. Халықтың білімге жұмсайтын шығын құрылымы
 % 
 
Білім беруге  жұмсалатын шығын
 
Барлығы
 
Оның ішінде
 
қала тұрғындары
 
ауыл тұрғындары
 
Мектепке дейінгі білім беруге төлемақы
 
18,4 
23,9 
9,5 
Оқулықтар сатып алу
 
3,4 
2,9 
4,2 
Оқушылар үшін мектеп 
 
формасын алу
 
4,4 
3,9 
5,3 
Тамақтануға
 
шығатын шығын
 
16,7 
15,9 
18,2 
Жол қатынастарына жұмсалатын төлемақы
 
7,7 
6,7 
9,2 
Бастауыш мектепке төленетін төлемақы
 
0,7 
1,1 
- 
Жалпы орта білімге төленетін төлемақы
 
0,7 
1,0 
0,3 
Кәсіби орта білім беруге төленетін 
төлемақы
 
8,7 
7,6 
10,5 
Жоғары білім алуға жұмсалатын төлем
 
25,5 
25,1 
26,0 
Білім алуға
 
бейресми төлемдер
 
5,4 
5,0 
6,1 
Студенттерге (оқушыларға) пәтерді жалға 
алуға
 
төлемақы
 
4,9 
2,1 
9,4 
Репетиторлық
 
қызмет
 
2,5 
3,8 
0,5 
Ересектердің және т.б. білім алуы 
 
1,0 
1,0 
0,8 
Дереккөз: ҚР СА
 
мәліметтері 
 

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
14 
Ересектерді  оқыту  жұмыспен  қамтамасыз ету  саласындағы  бағдарламалар 
аясында жүзеге асады
 - 
«Жол
 
картасы
 - 
2020»
 
және «Жұмыспен қамтамасыз ету 
-
2020». Өмір
 
бойы білім
 
алу  тәжірибе мен дағдыларды үйренуге бағытталған білім 
беру мен оқыту қызметінен құралған.
 
Білім  беру  жүйесінің  дамуына
 
әсер  етушіні  анықтауда
 
мемлекеттің 
әлеуметтік
-
экономикалық
 
даму  деңгейі  ғана  емес,  сонымен  қатар  нәтижелілігі, 
халықтың  демографиялық  құрылымы  мен  географиялық  ерекшеліктері
 
(туылу 
саны,  халықты  белгілі  білім  деңгейімен  қамту,  халықтың  тығыздығы,  көліктік 
инфроқұрылым және т.б )
 
де әсер етеді.
 
Республикада  халық  саны  2012  жылы  басына  қарай  16,6  млн
. 
адамды 
құрады
. 
2012  жылы  туылу  көрсеткіші  380,9  мың  адамды  көрсетсе,  ал  ол 
               
2011 жылмен салыстырғанда 8404 адамға артық 
 ( 1.1.1 
сурет
). 
 
1.1.1 
сурет.
 
Қазақстан
:  
халықтың туылуы, адам
 
 
Дереккөз: ҚР Статистика агенттігінің мәліметтері 
 
 
Өңірлік  бөліністегі
 
халықтың  табиғи 
қозғалысы
 
көрсеткіштерінің 
мониторингі  мемлекеттік  білім  беру  саясатының  дұрыс  жоспарланғанын  және 
уақытылы  түзету  жұмыстарының  жүргізілетіндіктерін  көрсетеді
  - 
ол  дегеніміз 
балаларды сапалы мектепке дейінгі және  жалпы орта біліммен қамтамасыз ету,  
педагогикалық  мамандармен
 
жасақтау,  қажетті  оқу  құралдарын    жеткізу  мен 
тамақтандыру және т.б.
 
Көші
-
қон үдерісінің қарқынды түрде өсуі Алматы мен Астана қалаларында, 
сондай
-
ақ Алматы мен Маңғыстау облыстарында кездеседі.
 
Халықтың кері қайту 
көрсеткіштері  Батыс  Қазақстанда  (
-8 310), 
Оңтүстік  Қазақстанда  (
-7 
485)  және 
Жамбыл облысында 
 (-6 
391 адам) 
 (1.1.4 
кесте
).  
3
8
0
 9
4
8
 
8
0
 0
9
0
 
8
 7
0
9
 
2011 
2012 

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
 
15 
1.1.4 кесте.
 
Казақстан
: 
халықтың көші
-
қоны
, 
өңір
 
 
2011 
2012 
Өңір
 
келді
 
шықты
 
қалғандары
 
келді
 
шықты
 
қалғандары
 
Ақмола облысы
 
14 297 
20 023 
-5 726 
13 352 
16 782 
-3 430 
Ақтөбе облысы
 
9 540 
12 710 
-3 170 
8 364 
11 129 
-2 765 
Алматы облысы
 
46 894 
41 958 
4 936 
43 480 
37 089 
6 391 
Атырау
 
облысы
 
8 526 
9 028 
-502 
8 456 
7 931 
525 
Батыс Қазақстан облысы
 
14 303 
16 033 
-1 730 
13 147 
14 499 
-1 352 
Жамбыл облысы
 
8 178 
19 331 
-11 153 
13 928 
20 319 
-6 391 
Қарағанды облысы
 
27 598 
30 804 
-3 206 
24 625 
28 762 
-4 137 
Қостанай облысы
 
20 115 
24 267 
-4 152 
19 811 
22 198 
-2 387 
Қызылорда облысы
 
11 800 
14 790 
-2 990 
11 836 
13 498 
-1 662 
Маңғыстау облысы
 
21 183 
12 829 
8 354 
18 664 
10 803 
7 861 
Оңтүстік Қазақстан облысы
 
31 790 
41 649 
-9 859 
35 298 
42 783 
-7 485 
Павлодар
 
облысы
 
12 983 
16 773 
-3 790 
13 302 
16 059 
-2 757 
Солтүстік Қазақстан облысы
 
10 744 
16 964 
-6 220 
10 991 
15 893 
-4 902 
Шығыс Қазақстан облысы
 
33 344 
42 649 
-9 305 
28 481 
36 611 
-8 130 
Астана
 
қаласы
 
59 196 
28 061 
31 135 
50 831 
31 514 
19 317 
Алматы
 
қаласы
 
72 378 
49 898 
22 480 
51 549 
41 673 
9 876 
ҚР
 
402 869 
397 767 
5 102 
366 115 
367 543 
-1 428 
Дереккөз: ҚР Статистика агенттігінің мәліметтері 
 
 
Қоныс  аудару  ағымының  қарқынды  түрде  өсуі
 
Астана  мен  Алматы 
қалаларында
, 
сол  сияқты,  Алматы  мен  Астана  облыстарында  байқалады.  Алып 
шаһарлар  өзіне  негізгі  қорларды 
- 
ең  бастысы  экономикалық  белсенді  халық  пен 
инвестицияларды
 
тартады
.  
Республика  халқын
 
құрылымдық  жағынан  талдау  қала  тұрғындарының 
ауыл  тұрғындарынан  әлде  қайда  көбірек  екендігін  көрсетеді.
 
Өңірлік  бөліністе 
Алматы,  Жамбыл,  Маңғыстау  және  Оңтүстік  Қазақстан  облыстарындағы  қала 
тұрғындар санының көрсеткіштерінің азаюы байқалады, ол табиғи өсудің азаюы 
мен кетудің
 
кемуімен түсіндіріледі
  (1.1.2 
сурет
). 
   

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
16 
1.1.2 
сурет.
 
Қазақстан
: 
2012 жылғы қала мен ауыл тұрғындарының құрылымы
 
 
Дереккөз: ҚРСА
 
мәліметтері 
 
 
 
2012 жылы ауыл тұрғындар санының
 
өсуі бес  облыста байқалды (Қостанай, 
Павлодар,  Ақмола,  Батыс  Қазақстан,  Қарағанды  облыстары),  бұл  ауылдардағы 
әлеуметтік
-
экономикалық 
өмірді 
жақсартуға 
бағытталған 
мемлекеттік 
бағдарламаларды
 
(«Агробизнес
-
2020», «Дипломмен ауылға») 
 
жүзеге асырумен 
байланыстырылады.  Ауыл  шаруашылықтың  дамуы  агроөндірістік  бизнестің 
дамуына, жаңа жұмыс орындарының ашылуына, ауылдық жердегі халықтың бос 
уақытын үнемді пайдалануына жол ашады.
  
Республика  халқының  жас  ерекшелігіне  байланысты  жасалатын  талдау 
халықтың  даму  алғышарттары  мен  өзгерістерді  анықтауға  мүмкіндік  туғызады.
 
ҚРСА
 
мәліметтеріне  сүйенсек  халықтың  басым  бөлігі,  оның  ішінде
 
еңбекке 
жарамды
 
–
  63,6%, 
жасы  еңбек  жасына  жетпеген
  -  26,4%, 
еңбек  жасынан
 
өтіп 
кеткен
 
–
  10,0% 
құрайды.
 
Қазақстанның  негізгі  бөлігі  жасы
  20-24 
құрайтын 
жастардан  тұрады
  -  10%,  25-29 
жастағылар  саны
 
–
  8,9%, 
1  ден  4  жас 
аралығындағы  балалар  саны
 
–
  8,2%. 
Жыл  сайын
 
0  дан
  9 
жас  аралығындағы 
4
6
,7
 
6
1
,7
 
2
3
,2
 
4
8
,0
 
4
8
,5
 
3
8
,9
 
7
8
,3
 
5
0
,8
 
4
2
,3
 
5
1
,7
 
3
9
,1
 
6
8
,9
 
4
0
,8
 
5
8
,2
 
100
 
100
 
5
4
,7
 
5
3
,3
 
3
8
,3
 
7
6
,8
 
5
2
,0
 
5
1
,5
 
6
1
,1
 
2
1
,7
 
4
9
,2
 
5
7
,7
 
4
8
,3
 
6
0
,9
 
3
1
,1
 
5
9
,2
 
4
1
,8
 
4
5
,3
 
қала тұрғындар үлесі
 
ауыл тұрғындар үлесі
 

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
 
17 
балалар  саны  өсуде
.  10-
нан 
19 
жас  аралығындағы  жасөспірімдер
 
еңбекке 
жарамсыз топтарда
 
–
 65-69 
жас,
 
адам саны азаюда
. 
 
Елдің  әлеуметтік
-
экономикалық  дамуындағы
 
мәнмәтіндік  факторын
 
халықтың  гендерлік  құрылымы  аса  маңызды
 
болып  табылады
. 
Халық  санының 
динамикасы осы көрсеткіштер бойынша әйел адамның да, ер адамның да  азын
-
аулақ өсімін
 
көрсетеді
. 
Гендерлік аспектіде әйел адам үлесінің сәл басымдығын
 
–
  51,8% 
(ерлер 
-  48,2,%) 
көрсетеді
. 
Білім беру жүйесінде мектепке дейінгі және 
мектеп  жасындағы  топтар  арасында  ұл  балалар  саны 
- 
0  дан  19  жас 
аралықтарында басым болып  келеді
.  20  - 
жастан бастап  қыз балалар санының 
артуы байқалады
(1.1.3 
сурет
). 
 
1.1.3 
сурет. Қазақстан
: 
халықтың гендерлік құрылымы,
 2012 
жыл
 / 
адам
 
 
Дереккөз: ҚРСА
 
мәліметтері 
 
 
192 998 
733 153 
708 436 
574 126 
658 376 
797 405 
764 604 
641 578 
575 051 
531 980 
501 630 
482 235 
349 742 
253 300 
395 973 
183 527 
693 406 
669 615 
547 938 
631 823 
804 407 
775 644 
654 085 
605 007 
568 792 
552 622 
555 448 
434 925 
351 036 
723 487 
-1 000 000 
-600 000 
-200 000 
200 000 
600 000 
1 000 000 
1 жасқа дейін
 
1-4 
5-9 
10-14 
15-19 
20-24 
25-29 
30-34 
35-39 
40-44 
45-49 
50-54 
55-59 
60-64 
65 және одан жоғары
 
ерлер
 
әйелдер
 

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
18 
Осылайша,  мемлекеттік  білім  беру  саясатын  жүзеге  асыру  мен  оны 
жоспарлауда халық санының тұрақты өсуі көрсеткіштерін болжауға және есепке 
алуға болатындығын көрсетеді.
 
Республиканың  білім  беру  жүйесі  еңбек  нарығының  сұраныстарын  және 
білім  беру  ұйымдары  бітірушілерінің  құрылымы  арасындағы  тепе
-
теңдікке  жету 
мен  кадрларды  даярлау  жүйесінде  үйлестіруді  қамтамасыз  ете  отырып, 
экономиканың жеке салаларының даму деңгейін есепке алады. ҚРСА
 
мәліметтері 
бойынша  2012  жылы  халық  арасында  экономикалық
 
белсенді  адамдар  жасы
                
15 жас және одан 
 
жоғары 
 207 295 (2011 
–
 8 774 638, 2012 - 8 981 933),  
еңбекпен
 
қамтылған  адамдар
 
–
    205 
517  адамды
  (2011 
–
  8 301  635,  2012  -  8 507  152) 
құрады
.   
Сонымен  қатар  жұмыссыздар  санының  азын
-
аулақ  өсуі
 
байқалады
 
–
  
1 778 
адам
 (2011 
–
 473 003, 2012 
–
 474 781). 
2011  жылмен  салыстырғанда  жұмыссыздар  саны  көрсеткішінің 
0,1% 
төмендеуі  байқалады
. 
Сонымен  қатар  жастар  арасындағы  жұмыссыздық 
  (15-28 
жас аралығы
) 
республика бойынша жұмыссыздықтың 
0,1% 
құрайды
  (1.1.4 
сурет
). 
 
1.1.4 
сурет. Қазақстан
: 
жұмыссыздық деңгейі
, %  
 
 
Дереккөз: ҚРСА
 
мәліметтері 
 
 
«Жол  картасы»,  «Халықты  жұмыспен  қамтамасыз  ету
-
2020»  әлеуметтік 
бағдарламаларының  көмегі
 
тұтастай  алғанда  жұмыссыздық  мәселесін  шешуде 
бағаланып  отыр
. 
Жастарды  жұмыспен  қамтамасыз  ету
 
және  жұмысқа 
орналастыру
 
мәселелері
 
өзге де әлеуметтік жобалар арқылы
 
шешіліп отыр
. 
Атап 
5,4 
4,6 
6,3 
2,1 
28,4 
5,3 
3,9 
5,4 
2,5 
28,3 
Жұмыссыздықтың 
жалпы деігейі
 
Жастар 
жұмыссыздығы      
( 15-
24 жастағы)
 
Жастар 
жұмыссыздығы 
(15-
28 жастағы)
 
Ұзақ мерзімді 
жұмыссыздық
 
Халықтың 
экономикалық 
енжарлығы
 
2011 
2012 

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
 
19 
айтсақ,  «Жасыл ел» жобасы арқылы жеті жыл ішінде 
160 
мың 
 
студенттер қауымы 
мен  жұмыссыз  жастар  жұмыспен  қамтамасыз  етілген.  Ал  «Дипломмен  ауылға» 
бағдарламасы  арқылы  ауыл  аймақтарында  педагогтар  саны 
-  1,8 
есеге, 
дәрігерлер  саны 
- 
2,7  есеге  өсті
. 
«Жастар  тәжірибесі»  жобасы  арқылы  3  жыл 
ішінде 50 мың түлек тұрақты жұмыс орындарымен
 
қамтамасыз етілді.
 
Білім  беру  жүйесінің  деңгейі  еңбек  нарығындағы  бәсекелестікке 
қабілеттілігінің негізгі факторы
 
болып табылады. Республика халқының арасында
 
жұмыспен қамтамасыз етілген жоғары немесе техникалық, кәсіби білімдері барлар 
үлесі
  61,8%   
(30%  мен
  31,8% 
арақатынасында
) 
құрайды
. 
Ол 
 
2011  жылмен 
салыстырғанда  жұмыспен  қамтамасыз  етілгендер  арасында  жоғары  кәсіби  білімі 
барлар  саны
  -  2% 
өссе
, 
орта  кәсіби  білімдері  барлар  саны
  2,3% 
ға  кеміді  (
1.1.5 
кесте
).  
1.1.5 
кесте. Жұмыспен қамтамасыз етілгендерді білімдері бойынша іріктеу, мың адам
 
 
2011
 
2012
 
 
мың
 
адам
 
%
 
мың адам
 
%
 
Барлық қызметтегілер
 
8 301,6
 
100
 
8 507,2
 
100
 
Білімдері барлар
 
Жоғары
 
2 324,1
 
28,0
 
2 543,4
 
30,0
 
Аяқталмаған жоғары
 
246,8
 
3,0
 
256,9
 
3,0
 
Орта кәсіби
 
2  445,4
 
29,5
 
2 708,4
 
31,8
 
Бастауыш кәсіби
 
666,4
 
8,0
 
646,0
 
7,6
 
Жылпы орта
 
2 370,4
 
28,6
 
2 171,6
 
25,5
 
Негізгі жалпы
 
211,1
 
2,5
 
161,3
 
1,9
 
Жалпы бастауыш
 
37,5
 
0,4
 
19,5
 
0,2
 
 
Дереккөз: ҚРСА 
 
мәліметтері 
 
Статистикалық  мәліметтерді  талдау
 
білімнің  бар  болуы  жұмыспен 
қамтамасыз  етілуді  айқындайтын  көрсеткіш
  - 
білім  деңгейі  неғұрлым  жоғары
 
болса
, 
жұмыспен қамтылу деңгейі мен жұмыссыздық төмен болады
. 
Кәсіби білімі 
жоқ  тұрғындар  арасындағы  жұмыспен  қамтылу  төмен  және  жұмыссыздық 
көрсеткіші айтарлықтай жоғары
(1.1.5 
сурет)
. 
 

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
20 
1.1.5 
сурет.
 
Халықты экономикалық белсенділігі мен білімі бойынша
 
бөлу, мың адам
  
 
Дереккөз: ҚРСА мәліметтері 
 
Осылайша,  бүгінгі  таңда  білім  беру  жүйесі  республиканың  әлеуметтік
-
экономикалық  көрсеткіштері  мәнмәтінінде  еңбек  кадрларын  дайындау  мен 
кәсібилігін 
арттыруды, 
оларды
 
кәсібилік 
дағдыларын 
машықтандыруды
 
қамтамасыз  етеді.  Сонымен  қатар
, 
экономикалық  қажеттіліктің  өмірлік  шындығы 
адамнан  бүкіл  қызметті  жаңалау  барысында  кәсібилік  деңгейде  қоғам  мен 
мемлекет игілігі үшіні үздіксіз біліктілікті арттыруды талап етеді.
  
 
1.2. 
Қазақстанның білім беру жүйесі:
 
халықаралық рейтинг
 
Еліміздің
 
дамуы
 
мен  экономикалық  өсуі  сапалы  білім  берудің
 
негізгі 
факторы  ретінде
 
оның  әлемдік  кеңістікте
 
бәсекеге  қабілетті  болуына
 
мүмкіндік 
береді.  Қазақстанның  бәсекеге  қабілеттілігі  халықтың  әл
-
ауқатының  көрсеткішіне 
тікелей  байланысты.  Қазақстанның
   
әлемдік    рейтингте    нық  тұғырда  болуы 
экономикасының 
 
қарқынды өсіп келе жатқандығына байланысты
. 
Елдің  бәскеге  қабілеттілік  рейтингісі  жыл  сайынғы  Дүниежүзілік 
экономикалық  форум  (ДЭФ)  ұсынған  Жаһандық  Бәсекеге  қабілеттілік  индексі 
(ЖБИ)  елдерді  28  статистикалық  және  83  пікіртерімдік  көрсеткіштері
 
бойынша 
ранжирлейді. Рейтингтегі топтастырылған 12 құраушының ішіндегі айналмалылар 
арасында  бастауыш    және  жоғары  білім  беру,  кәсіби  дайындық,  инновация  және 
тағы басқа көрсеткіштер берілген 
(1.2.1 
сурет
).  
Б
ар
л
ы
ғы
 
қа
мт
ы
л
ға
н
 
ж
ұмы
ссы
з
 
эк
он
оми
ка
л
ы
қ 
бе
л
се
нд
і
 
Б
ар
л
ы
ғы
 
 
қа
мт
ы
л
ға
н
 
жұмы
ссы
з
 
эк
он
оми
ка
л
ы
қ 
бе
л
се
нд
і
 
2011 
2012 
жоғары
 
аяқталмаған жоғары
 
кәсіби орта (арнаулы)
 
кәсіби бастауыш
 
жалпы орта
 
негізгі орта 
 
жалпы бастауыш
 

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 

жүктеу/скачать 7,71 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: