Ұлттық мазмұнды есептің сырын ашу үшін оның құрылымын да білу

Қазақ халқы ежелгі заманнан - ақ жас ұрпақтың болашағын ойлап, оны ертеңгі тіршілік дүниесіне дайындау мәселеріне ерекше мән берген. Осының нәтижесінде жас ұрпаққа тәлім - тәрбие мен білім беру жөніндегі халқымыздың ұзақ ғасырлар бойғы өмір тәжірибесінен туған, өзіндік аса бай ой - толғаныстарының жүйесі қалыптасты. Қазақы тәрбиенің жекелеген түрлері, атап айтқанда дене тәрбиесі, еңбек тәрбиесі, ақыл - ой тәрбиесі, т.б. жан - жақты қамтылған. Осылардың ішінде акыл-ой тәрбиесі ерекше орын алады. Халқымыздың ақыл - ой тәрбиесіне байланысты ой түйіндеулері мақал - мәтелдер мен накыл сөздерде, санамақтарда, жұмбақтар мен жаңылтпаштарда және т.б. көптеп кездеседі. Шындығында қазақ халық әдебиетінің осы аса үлкен асыл үлгілерінің мазмұнына тереңірек үңілсек, халқымыздың ерте заманнан - ақ жас баланың жалпы ақыл - ой тәрбиесіне ғана емес, сонымен бірге қарпайым математиқалық білім түсініктерін қалыптастыруға да ерекше көңіл бөлгендігінің дәлелі боларлықтай белгілер айқын көрінеді.

Бабаларымыз өзінің барлық асыл сөз, даналық ойларын мақал-мәтелдер мен нақыл сөз етіп кейінге қалдырып отырған. Осылардағы аса терең педагогиқалық пайымдауларда жас жеткіншектерді тәрбиелеу мәселелерімен қатар, білім мен ғылымды игерудің, сондай - ақ математиқалық білімнің қажеттілігін насихаттау да кең орын алған. «Саны бардың мәні бар», «Есепсіз дүние жоқ», «Есеп, есеп білмеген есек», «Ескісіз жаңа болмайды, есепсіз дана болмайды» деп халқымыз текке айтпаған.

Сонымен мақал - мәтелдердің артықшылығы - ойды сығымдап санаулы сөзбен әрі өткір, әрі әсерлі етіп жеткізуінде. Халық өзінің тәлімгерлік нақылдарын мақал - мәтелдерге шебер сыйғыза білген. Мақал-мәтелдерге зер салсақ, казақ даналығының қаншалықты бай екенділігі айкын білінеді.

Ал енді математикаға байланысты мақал -мәтелдерге тоқталайық.

Санға қатысты мақал-мәтелдер:

1. 
   Жеті жұрттың тілін біл, жеті түрлі білім ал
   
2. 
   Білекті бірді жығады, білімді мыңды жығады
   
3. 
   Екі жақсы қас болмас, екі жаман дос болмас
   
4. 
   Досыңды үш күн сына ма, үш жыл сына
   
5. 
   Бір елі ауызға – екі елі қақпақ
   
6. 
   Жүз теңгең болғанша, жүз досың болсын
   
7. 
   Отыз тістен шыққан сөз, отыз елге тарайды
   
8. 
   Білгенің бір тоғыз, білмегенің тоқсан тоғыз
   
9. 
   Бір кісі қазған құдықтан, мың кісі су ішеді
   
10. 
    Ер бір рет өледі, қорқақ мың рет өледі
    
11. 
    Қырық кісі бір жақ, қыңыр кісі бір жақ
    
12. 
    Жалқаудың екі досы бар: бірі - ұйқы, бірі – күлкі
    
13. 
    Бір түйір дәнде, бір тамшы тер бар
    
14. 
    Бес бармақ жиылса, жұдырық болады
    
15. 
    Алдына бір қарасаң, артына он қара
    
16. 
    Досының мың болғанына мақтан, дұшпаның жалғыз болса да сақтан
    
17. 
    Алты аға бірігіп әке болмас, жеті жеңге бірігіп ана болмас
    
18. 
    Дос сегіз болса, дұшпан сегіз
    
19. 
    Бермегенге бесеу де көп, алғанға он болса да аз
    
20. 
    Бір құмалақ, бір қарын майды шірітеді
    
21. 
    Ел құлағы елу
    
22. 
    Көп түкірсе көл болады
    
23. 
    Адам жүрген жермен адам жүреді, біреу білмегенді біреу біледі
    
24. 
    Он адам жүрген жерде із қалады
    

25. 
    Отызыңда орда бұзбасаң, қырқыңда қырып келдім дегеніңе ешкім
    сенбес
    
26. 
    Қырық кісі бір - жақ, қыңыр кісі бір жақ
    
27. 
    Дұшпаныңнан бір сақтан, жаман достан мың сақтан
    
28. 
    Екі құзғын таласса, бір қарғаға жем түсер
    
29. 
    Бір тал кессең - он тал ек
    
30. 
    Оқымаған бір бала, оқыса екі бала
    
31. 
    Білекті бірді жығар, білімді мыңды жығар
    
32. 
    Біріккен жүз, бытыраңқы мыңды алады
    
33. 
    Мың малың болғанша, бір балаң ғалым болсын
    
34. 
    Тамшыдан тама берсе дария болар
    
35. 
    Жаман қойшы жайлауын бір күн жейді, жақсы қойшы жайлауын мың
    күн жейді
    
36. 
    «Мал өсірсең қой өсір, өсімі оның көл - көсір»
    
37. 
    «Екеу болсаң бір - біріңмен кеңес, біреу болсаң қабырғаңмен кеңес»
    
38. 
    «Бір күн тұзын татқанға, қырық күн сәлем»
    
39. 
    «Жүзден жүйрік, мыңнан тұлпар»
    
40. 
    «Бір теңге беріп жырлатып, мың теңге беріп қойдыра алмайды»
    
41. 
    «Алты жасар бала атқа мінсе, алпыстағы шал алдыңнан шығар»
    
42. 
    «Екі қошқардың басы бір қазанға сыймас»
    
43. 
    «Қырықтың бірі қыдыр»
    
44. 
    «Бір құмалақ бір қарын майды шірітеді»
    
45. 
    «Екі жүзді пышақтан сақтанба, екі жүзді адамнан сақтан»
    
46. 
    «Бірінші байлық - денсаулық, екінші байлық - ак жаулық, үшінші
    байлық - он саулық»
    
47. 
    «Бес саусақ бірдей емес»
    
48. 
    «Анаңды меккеге үш арқалап барсаң да, қарызынан құтыла алмайсың»
    

Халық мақал - мәтелдері мінез - құлықтың барлық астарларына, атап айтқанда, тіл мәдениетіне, өлең - жырға, ән - күйге, қолданбалы өнерге, еңбекке, ақыл - ойға байланысты айтылған. Ұрпақ тәрбиесінде халық тағылымдық мақал - мәтелдерді кең көлемде пайдалана білген. Олардың ерекшелігі, айтылғалы отырған ой жанама түрде жеткізіледі. Бұл мәдениеттіліктің, тәрбиеліліктің ең жоғарғы белгісі.Халық педагогикасындағы ақыл - ой идея қай халықтың болсын тіршілік тынысымен, халық шаруашылық кәсібімен, жанұялық, қоғамдық, ұлттық дәстүрмен тығыз байланыста пайда болып, дамытылып және ұрпақтан -ұрпаққа жалғасын тауып, жетіп отырғаны сөзсіз. Қазақ халқының берері мол берекелі мұраларының бірі - мақал - мәтелдерді де тиімді қолдансақ нұр үстіне нұр болар еді.