Де  айыруға болатын біреуі, еш күмәнсіз,  Батыстан Шығыс-  Қа

ды  біз  бүл жерде талдап жатпаймыз.  Біз тек мынаны  айт- 

қымыз  келеді:  біріншіден,  Ілкі Дәстүр  орталыгы  өте  үзақ 

уақыт бойы  әрі  осынау сөтке дейін  Шығыста  орналасқан 

жене  дел  сонда  біз  ең  тікелей  түрде  сол  Ілкі  Дәстүрден 

бастау алатын доктриналарды кезіктіреміз; жэне, екіншіден, 

қазіргі уақытта шынайы Дөстүр рухын, бойында түтқан бар- 

шасымен, озге ешкім емес, бөле-жара және бірден-бір Шы­

гыс адамдары танытады.

Бүл түсіндірме соңғы уақытта түрлі орталарда пайда бо­

лган  “батыстық дәстүрді”  қалпына келтірушілік турасын- 

дағы кейбір үсыныстар жайлы еске салмасақ, толымды бол­

мас еді. Бүндай идеялардағы ең жағымды болыгі табылаты- 

ны сол, олар барған сайын қазіргі замангы нигилйзмге қана- 

ғатганбайтын, қазіргі заман дүниесінде жоқ әлденеге ділгірлік 

сезінетін, сондықтан да, қазіргі замангы дагдарысты бір гана 

амалмен — елдебір  формасындагы дестүрге  оралу арқылы 

гана  тыю  мүмкіндігін  коретін  адамдардьщ бар  екенін  ай- 

гақтайды.  Бақытсыздыққа  қарай,  “дәстүршілдік”  занды 

түрде шынайы дәстүрлі сана атауга болатынга сэйкес емес. 

Кобіне-коп, дәстүршілдік қүр әншейін бейімдікті, ешқан- 

дай шынайы білімді діттемейтін бүлдыр әуестікті білдіреді. 

Өкінішке орай, интеллектуалды түргыдагы былық жағдай- 

ында  бүл  үмтылыс,  эдетте,  тек таза қиялга  күрылған һәм 

салмақты негіздеме атаульщан жүрдай қияли түжырымда- 

малардың туындауьша ғана алып келеді. Ешқандай түпнүсқа 

дәстүрді тиянақ етпестен, бүндай адамдар жиі оздері алмас- 

тыруга тырысып-ақ багатын доктриналар сияқты,  сонша- 

лық негізсіз әрі қандай да бір дәстүрлі принциптердеН алыс, 

шынтуайтында ешқашан болмаган жалган дэстурлерді ой­

лап  табуга  шейін  барады.  Бүдан  қазіргі  замангы  хаостың 

бүкіл терендігі корінсе керек және де, мүндай адамдардьщ 

ниет-пигылдары қандай болмасьш, олар тек қана жалпы бы- 

лықты  күшейте  түспек.  Осы  тақылетті  қүрылымдардың 

ішінен, былайша аталатын,  “батыстықдәстүр” түжырымда- 

масын  гана  атап  отейік,  оны  кейбір  оккультистЬр  ең  бір 

қайшылықты элементтерден қүрастырган әрі еу бастап ол 

теософистер ойлап шыгарған, алдыңгьщан бір де кем емес 

қияли әрі тиянақсыз, бьшайша аталатын,  “шығыстьіқ дөстүр” 

түжырымдамасымен бәсекелесу талабынан туындаган бола­

тын.  Бүл  нэрселер туралы  басқа жерде  нақтырақ  айтқан- 

быз,  енді бүдан әрі кідіртпей,  берісі,  шындығында болган

32

дөстүрлерге ден қоюға үмтьшатын өзге, назар аударуға мей- 

лінше лайық теорияларды зерттеуге көшсек дейміз.

Жогарыда біз батые аймақтардан келген Дәстүр агымда- 

рының бірі туралы айтып өттік.  жайында ертедегі адамдар- 

дын Атлантида туралы өңгімелері айғақтайды.  Осы  конти­

нент жоғалып кеткеннен кейін соңғы үлы тарихи апат бары­

сында атлантидалық дәстүр жүрнақтары басқа аймақтарға 

көшіріліп,  онда  олар  көбінше  Үлы  Гиперборея Дәстүрінің 

тармақтарын танытатын бүрыннан бар дөстүрлермен қосы- 

лып  кеткендігі  күмәнсіз.  Тегінде,  ежелгі  кельттердің  сак- 

ральді доктриналары тап дэл сондай қосылыстың нәтижесі 

болып табылды да.  Біз, тіптен,  осы жерде бүл мәселені тал- 

қыламақ емеспіз. Алайда, кез келген жагдайда, ақики атлан- 

тидалык доктрина әлдеқашан, озі қүрамында болган, бүгінде 

біз бақылап отырганға үксас азгындықтьщ нәтижесінде қүры- 

ған  өркениетпен  бірге,  бір  айырмасы  адамзат  ол  кезде  әлі 

Кали-юга кезеңіне кірмеген, көп мыңжылдық бүрын жога- 

лып кеткенін естен шығармаған жөн. Сондай-ақ, бүл дәстүр 

тек қана біздің цикліміздің екіншілей болған кезеңіне сәйкес 

болғанын, демек, оны барлық қалған дәстүрлер шықкан және, 

бәрінен даралана, циклдің ең басьшан ең аягына дейін мүлде 

дербес  әрі  бүтін  болып  қалған  Ілкі  Дәстүрдің  өзімен  тең- 

дестірген қате болатынын есте үстаған жөн.  Бүл жерде осы 

түжырымдарды бекітетін бүкіл фактілерді келтіре алмайтын 

болгандықтан, біз тек мынаны баса атап өткіміз келеді: бүгінгі 

күні “атлантидалық” дәстүрді қайта тірілту, дөл сондай-ак, 

онымен азды-көп тікелей  жанасу мүмкін емес. Сондықтан, 

бүны істеуге кез-келген әрекеттенушілік бос қиял болып қала 

бермек. Дегенмен, негүрлым кейінгі дәстүрлердің қүрамына 

енген  белгілі  бір  элементтердің  шығу  тегін  зерттеушілік 

недәуір қызық болары көміл, бір шарты, бүл ретте осы мәсе- 

леде туындауы мүмкін алдамшы ой-пікірлерге қарсы сақтық 

шаралары қабылданган болуы қажет. Бірақ, кез келген жаг­

дайда, бүндай зерттеулер қазіргі замангы дүние жағдайлары- 

на мүлдем бейімделмеген дөстүрдің толық қалпына келуіне 

әкелуге еш қабілетсіз.

Кейбір адамдар “кельтизмге” табан тіреуге тырысуда, бүл 

дәстүр уақьгг түргысынан негүрлым аз алшақтагандыгы себе- 

бінен де,  оның орнына  келуі,  атлантидалық дәстүрдің ор­

нына келуіндей,  оншалық шындыққа жанасымсыз корін- 

беуі мүмкін.  Әйтсе де,  бүгінде дәстүрге берік негіз  болуга

219-3

33

жарайтындай соншалық толыққанды әрі тіршілік әреке' 

“кельтизм” қайдан табылмақ?  Біз соңғы уақыттарда пайд) 

бола бастаған археологиялық немесе таза “әдеби” қайта қ; 

лыпқа келтірілген үлгілер туралы айтпаймыз. Біз мүлде өзге 

өлденені мегзеп отырмыз.  “Кельтизмнің” коптеген элемент: 

тері, шынында да, түрлі дәнекер инстанциялар арқылы бізгі 

жеткені әділ болса да, бүл толықканды дәстүрдің қалпын і 

келуі үшін, тіптен, жеткіліксіз.  Бүган қоса, ежелгі заманді 

дөл осы кельт дөстүрі болган елдерде қазіргі кезде ол (кель [ 

дәстүрі)  басқа,  бүл  елдерге  әуелден  ботен  достүрлердіі ; 

жүрнақтарынан да  горі, түбірімен  үмыт болгандыгы оган j 

жайтын да  атап  отуге  болады.  Ең  болмаганда,  зорлықпеі ; 

таңылып отырган теріс түсініктер мен соқыр нанымдардыі 

екпініне әлі де біржола бой алдырмагандарга бүндай қүбы 

лыстың себептері жайлы шындап ойланган жон болмай ма 

Бүдан да зор айтуга болады: жогалып кеткен оркениетгердіі 

жүрнақтарымен жүмыс істеген барлық жагдайларда олар 

дың  шынайы  маңызын  тірі  достүрлердің  соларга  үйл& 

элементтерімен салыстыру аркылы болмаса, басқаша түсін; 

қиын. Жоне де,  бүл, тіпті, коптеген элементтері қазіргі за 

мангы Батыс үшін мәнін толыгымен жойган Орта гасыргг 

қатысты да дэл солай.  Тек қана тірі дөстүрлермен байланы 

орнату арқылы әлі де қайта жаңғыруга кабілетгілерін тірілтуг 

болады және де, бүл біз үнемі баса корсетіп отыратынымыз 

дай, Шыгыстың Батысқа корсете алар ең зор қызметі. Кельг 

рухының белгілі бір элементтері сақталып қалып,  откеңде 

әр түрлі кезеңдерде болганындай,  әлі де түрлі формаларда 

корінуі  мүмкін  екенін  жоққа  шыгармаймыз.  Бірақ,  егер 

кімде-кім бізді друидтер дәстүрі толық сақталган-мыс ру­

хани орталықтар баягысынша бар дегенге иландыруга ты 

рысса,  біз дәлелдер корсетуін талап етеміз жөне бүл істел 

мейінше, оны аса даулы, әрі-беріден соң, шындыққа жана 

сымсыз түжырым ретінде қарастыратын боламыз.

Шынтуайтында, кельтизмнің сақталып қалган элемент 

тері кобінше Христиандық Орта гасырларда ассимиляция- 

ланды.  Әулие  Граал  туралы  аңыз  барлық  элементтерімен 

осының,  әсіресе,  маңызды  үлгісі  болып  табылады.  Бүган 

қоса, біз, егер де батыстық дәстүр қайта қалпына келгірілген 

болса, ол созсіз, создің ең қатаң магынасындагы, діни фор 

маны  қабылдауга тиіс  болатын  еді деп  ой  түйеміз.  Ондай 

форма тек қана Христиандық бола алар еді, себебі, біріншіден,

34

барлық басқа ықтимал формалар ендігі көп уақыттан бері 

батыстық санаға жат болған, ал екіншіден, дол осы Христи- 

андықтың ішінде және  біз,  тіпті бүдан да нақты айта  ала­

мыз — дәл католицизмнің ішінде  Батыста әлі де сақталған 

дәстүрлік рухтың соңғы жүрнақтарын табуға болады.  Бүл 

жайтты елемейтін “дәстүршілдік” бастама атаулы әлден-ақ 

негіздемелерден  айырылып,  шарасыздықпен  сөтсіздікке 

үшырайды. Шындығында бар нөрсеге негізделген жөн екені 

айкын, содан да,  үздіксіз шынайы сабақтастық жоқ жерде 

кез-келген қүрылым жасанды өрі қысқа мерзімді болмақ. 

Егер де бізге Христиандықтың өзі біздің заманымызда ендігі 

жерде өз терең мазмүнын парықтамайды дегенді алга тарт- 

са,  біз  айналып  келгенде,  тек сол  ғана  оз формасы  мен  оз 

мәнінде қайта қалпына келген дәстүрдің негізін қамтама- 

сыз етуте қажеттінің барлыгын бойында түтқан деп жауап 

береміз.  Бүгінде  ең  шындықка  негізделген  өрі  бірден-бір 

жүзеге  асатын  (кемі,  теория жүзінде)  өрекет,  өлбетте,  ай- 

рықша қазіргі замангы жағдайлардың қажетті ерекшелігін 

ескере отырып, мәнді ортағасырлық христиандық қүрылыс- 

ты қайта қалпына келтіру болар еді. Бүл ретте, Батыс біржола 

жоғалтқан элементтердің барлығын оларды бүтіндей сактап 

қалған басқа дәстүрлерден алуға, содан соң, оларды Батыс - 

тың  нақты  жағдайларына  қолдануға  болар  еді.  Сөз  жоқ, 

бүндай қалпына келтірушілік тек қана қуатты әрі тамаша 

үйымдастырылған  интеллектуалды  элитаның  ici  болмақ. 

Элита туралы мәселені біз бүдан бүрын қозғаған едік. Алай­

да, бүны қайта істегеннің пайдасы бар, себебі, соңғы кездері 

бүл  салада тым  көп  қияли  әрі орындалмас жобалар  пайда 

болды, сондай-ақ, бір себебі, Шығыс дәстүрлерін олардың 

ерекшелікті формасында меңгеру тек интеллектуалды, өзінің 

анықтамасы бойынша-ақ барлық жеке формалардан тысқа- 

ры  болатын,  элита  өкілдерінің  ғана  колынан  келетінін, 

ойткені,  бүл дөстүрлер Батыстың негізгі қальщ жүртының 

Қабылдауына, тіптен, бейімделмегендігін біржола үғынған 

жөн. Бүндай жағдай, әлдеқандай ойда жоқ өзгеріс болмаса, 

бүдан  былай да сақталады.  Егер  батыстық  элита,  әйткен- 

мен, қалыптасар болса, оған төн функциялардың жүзеге асы- 

рьілуына өбден қажетті біз жаңа ғана талдаған-себептерден, 

Шығыс доктриналары білімі оган (элитаға) аян болады. Бірақ 

Қалған  барлығына,  ягни,  осы  элитаның  іс-қайраткерлігі 

Жемісін теру ғана қалатын батыс адамдарының көпшілігіне,

35

шығыстық доктриналарға ден қоюшылықтың мш|& ешқа- 

лай тікелей әсері болмайды, себебі, бүндай біліміж  1 іқпаль 

оған жанама әрі елеусіз, бірақ бүдан тиімділігі меи  іреңдіг 

кем емес,  болады.  Бүл біздің,  ендігі әлденеше  а іі  іан,  ай- 

нымас көзқарасымыз болса да, біз оны тағы бір i  е  ге қайн 

талауды  қажет деп санаймыз,  себебі,  өзіміз  айті  і Ікүргеі- 

идеяларымыздың барабар түсінілуіне әрдайым сен  {  1

2

й бол­

маса да, кемі, біздің ой-ниетіміз бен берік ой-тү: 

:

  пымда- 

рымыздың барабар емес мән дарытылып, теріс т\  ;ір луінен 

алдын-ала қашуға үмтылған абзал.

Әйтсе  де,  бәрінен де  бізді өзекті ахуал  қызы 

болғандықтан, болашақты болжауды қоя түрып 

дөстүрді” қалпына келтіру мүмкіндігіне байланы 

лелерге кеңірек тоқталайық. Бүндай қалпына ке; 

жобаларының оншалық дүрыс емес екенін дәле. 

келесідей байқалған жайтгар жеткілікті: бүл жобалйі 

дерлік Шығысқа деген артық-кем айқын өшпенді  і 

жатады.  Бүл сезім Христиандыққа негізделгенде 

емес екендігін қоса айтқан жөн: кез-келген қүнм®  

адамдар  бүнда  іс  жүзінде  жоқ  немесе таза  ойдаі 

қайшылықтарды іздеп табуға тырысады.  Егер ПІі |ï 

триналарыңда және Христиандықта мәні бір, ол ол  і< 

формада жеткізілген идеяларды тапқан болсак, бор  б 

дьщ мағынасы екі жағдайда екі түрлі не, тіпті, қа: 

ты деген сандырақ түжырымдарға дейін істің жет*'  . 

Бүңдай түжырымдарды жасайтындар сонысымен, 

I

  ; 

дөмелеріне қарамастан, дәстүрлі доктриналарды тү 

алысқа үзай қоймағандықтарын әрі сырткы форфА| 

бар көптүрлілігінің сыртындағы іргелі біртүтастық  ь 

алмағандықтарын дәледдейді. Мүндай адамдар, 

айқын түрған түста да үқсастықты байқағылары ï  е 

Сондықтан,  олардың Христиандықтың өзін түсі: 

үстірт болып қала берді жэне, кемел өрі өзіне үйлеі 

дығынан, барлық мүмкін салаларға қолданыла ала 

найы  дәстүрлі  доктрина  идеясына  сэйкес  емес 

боріне негіздік принциптер білімі жетіспейді, сондв 

олар қазіргі заманғы ой-машық ықпалына, өздері 

дай емес,  мейлінше  көп үшыраған,  сөйте түра,  ө 

осындай  ой-машыққа  қарсы  түруға  үмтылады.  < 

аузында “дәстүр” сөзі, бүл сөзге біз салатын мағыні 

^іөлек мағынаға ие болып кетеді.

Біздің  дәуірімізге  тән  интеллектуалды  түрғыдағы  бы- 

льіқтың садцарынан “дөстүр” сөзінің өзі әр қилы және қайсы- 

бірде өте-мөте болмашы нәрселерге, мысалы, кей ретге мүлде 

жуырда туындаған  қарапайым  салттарға немесе жоралгы- 

ларға 

қолданылатыны бар.  Басқа жерде біз “дін” созінің дәл 

солай  мөніне сай емес қолданылуын корсеткен едік.  Белгілі 

бір терминдерді пайдалануда аса абай болу қажет, ойткені, 

кейбір  тіл  бүрмалаушылық  белгілі  бір  идеялардың  кері 

кеткендігін корсетеді. Ссндықтан, тек әлдекімнің озін “дәс- 

түршіл”  атайтындығы  олі  оның,  создің  шын  магынасын- 

дағы,  “дәстүрдің”  не екенін,  ең болмаса,  шамалап үғына- 

тындығын дәлелдемесе керек.  Біз бүл созді боле-жара таза 

адами  аямен  шектелген  не  нәрсеге де  қолданудан  үзілді- 

кесілді  бас тартамыз.  Бүған дәл  қазір,  меселен,  “филосо- 

фиялық  дөстүр”  деген  сияқты  создік  қолданыстар  пайда 

бола бастаған уақытта, өсіресе, назар аударғанның маңызы 

зор. Философия, оз-озі болып қала отырып,  “дәстүр” сана- 

луға ешқандай да  кақысы жоқ,  ейткені,  ол бөле-жара ра­

ционалды адами деңгейге жатады жэне де,  бүл,  тіпті,  егер 

ол  сол деңгейден  тыс  шыгатын  шындықтарды тура  теріс- 

темеген жагдайда да солай.  “Философия”  — бүл кандай да 

бір  адамдық  емес  аян  немесе  инспирация  бастауларынан 

жүрдай адамзат индивидуумдарьшың ақыл-ой  қайраткерлігі 

жемісінен артык ештеңе емес, демек, бір созбен айтқанда, 

бүл таза “қарабайырланган” қүбылыс.  Бүл ретге белгілі бір 

адамдар категориясының басында бар кейбір алданушылық- 

тарга керегар алганда,  элдебір дэуірге,  элдебір нэсілге тән 

сана тек “кітаби”  гылымдардың көмегімен гана айқында- 

лып,  багыттала  алмайды.  Ол  санага  ықпал  етудің  шын 

тетіктері, тіпті, ең күштегенде де, оз табигатына орай, шы­

найы  әрі  эрекетті  емес,  мүлде  сыртқы  әрі  таза  вербалды 

болып қалуға мәжбүр философияшық спекуляциялардың кез 

келген формасынан озгеше. Жогалган дэстүр тірі Дәстүрдің 

рухымен байланыс, жалгастық арқасыңда гана қалпына кел- 

тіріліп, тіріле алмақ,  ал бүгінде, біз атап әткендей, бүл рух, 

шындыгында, Шыгыста ғана тірі. Қалай болганда да, Батыста, 

кемі, дәстүрлі дүниетанымға қайта оралуга үмтылыс пайда 

болганы маңызды,  эйтсе де,  эзірше бүл үмтылыс кана бо­

лып қалып отыр.  “Қазіргі замангы дүниеге”  қарсы жуыр- 

Да пайда болган жауап-әрекеттердің түрлі корінімдері, біздің 

пікірімізше, эзірше жеткілікгі толық емес болып табылады,

37

сөйтіп, бүл біздің көзқарасымызды бекіте түседі.  Бүл қазіргі 

заманға қарсы козғалыстардың сыни жағы қандайлык ба­

сым өрі мінсіз болмасын, әйткенмен, олар шынайы интел­

л е к т   қалпына  келтіруден  әлі  оте  алыс  жэне  тым  тар  ой 

көкжиектерімен шекгелген. Алаізда оларда кемі, бірнеше жыл 

бүрын мүлде ойға алынбай дүниетанымның элеменггері бар. 

Және  бүгінде  ендігі  Батыс  адамдарының  барлығы  қазіргі 

заманғы оркениетгің тар материалдық дамуына түтастай әрі 

толығымен  қанағаттанады  деуге  келмейтін  болса,  бүдан, 

бәлкім,  оны  қүтқаруға  өлі  үміт  атаулы  жоғалмағандығы- 

ның нышанын корсе болар.

Қалай болғанда да, егер Батысқа өлдеқалай оз дәстүріне 

қайта  оралу жазған  болса,  оның  Шығысқа  қарсыластығы 

осы жайттың озінің арқасында-ақ лезде жойылған болар еді, 

ойткені, бүл қарсыластықтың тамырларын Батыстың азғын- 

дауынан ғана іздеген жон жөне оның (қарсыластықтың) озі 

дөстүрлі жене анти-дәстүрлі дүниетанымдардың қисынды 

қарама-қарсылығына саяды.  Сондыктан, жоғарыда келті- 

рілген кейбір пікірлерге кереғар, дәстүрге оралудың алғаш- 

қы нәтижесі Шығыспен езара түсіністікгі жедел түрде кал- 

пына келтіру болып табылуы тиіс, үйлес я бірдей принцип- 

терге негізделген оркениеттер жағдайында әрқашан солай 

болуы  тиіс  те.  Бүған  қосарымыз,  бүндай  озара  түсіністік 

тек қана осыған қажетті негіз қүратын сол ортақ принцип- 

терге сүйеніп мүмкін болмақ. Ақиқи дестүрлі дүниетаным 

қаңдай пішінге енбесін, әрқашан және барлық жерде мәндік 

түрғыдан бір нэрсе болып табылады. Турлі ой-машық тип- 

теріне, түрлі уақыт және кеңістік жағдайларына сәйкес түрлі 

формалар бір ғана ақиқаттьщ корінісі болып табылады. Бірак, 

бүл корінеу козге  коптіктің  астарында жасырынған терең 

біртүтастық тек таза интеллект козқарасына түруға кабілет- 

тінің ғана санасымен таньшмақ.  Оның үстіне, дел осы ин­

теллектуалды саладан қалыпты жагдайда — не салдар ретінде, 

не олардың косымшасы ретінде — барша қалғандары келіп 

шығатын  принциптерді  іздеген  жон.  Сондықтан,  бірінші 

кезекте,  егер тараптар,  шынымен, терең озара түсіністікке 

үмтылған болса, келісімге осы принциптер түрғысында кол 

жеткізілуі тиіс болады, ейткені, дел осы принциптер шын- 

туайтында мейлінше мәнді болып табылады. Олар барабар 

түсінілген бойда-ақ, келісім озінен-озі орнайды. Принцип- 

терді білу меннің озін білу,  яғни,  сездің шынайы мағына-

38

сындағы,  метафизикалық  білім  болып  табылады.  Бүндай 

білім, сол принциптер өзі кандай, соншалық әмбебап болып 

табылады.  Сондықтан, ол жеке түрғыдан шарттастырушы- 

лык атаулыдан төуелсіз,  ондай шарттастыру,  керісінше,  іс 

бүл білімнің дара қолданысына жеткен жағдайда ғана мағы- 

налы болмақ. Сондықтан, таза интеллект еалаеы әлдебір ой- 

машык типіне  алдын-ала  бейімделушілікті талап  етпейтін 

бірден-бір сала болып табылады.  Бүған қоса,  бүл деңгейде 

кажетті жүмыс жасалып болганда, оның салдар дамыту ғана 

қалады,  сөйтіп келісімге,  сондай-ақ,  барлық калған  сала- 

ларда да кол жеткізілетін болады, себебі, біз айтып кеткен- 

дей, дәл осы деңгейге тура әлде жанама түрде барша калга­

ны төуелді.  Екінші жағынан, қандай-да бір жеке,  принцип- 

термен байланыстырылмаған салада қол жеткізілген келісім, 

шъшайы езара түсіністікген гөрі, дипломатиялық келісушілікке 

үқсас әлдене болғандығынан, қашан да барынша түрақсыз 

өрі  қысқа  мерзімді  болып  калмақ.  Міне,  неліктен  — бүны 

тағы бір қайталаймыз — шынайы озара түсіністік томеннен 

емес, тек жоғарыдан келе алатындығы. Бүл процесте екі ста- 

дияны айыру керек.  Ең жоғары деңгейден, яғни,  принцип- 

терден  бастап,  тек содан  соң ғана  біртіндеп түрлі  қосалқы 

деңгейлерге түсу қажет,  бүл ретте  осы деңгейлер  арасында 

болатын иерархиялық озара қарым-қатынастарды катаң сақ- 

тау керек. Және бүл қажеттілікпен, создің шынайы әрі мей- 

лінше тиянақты мағынасындағы,  элитаның, яғни, тек қана 

интеллектуалды  — әрине,  қатаң түрде айтқанда,  ешкандай 

басқасы жоқ та ғой — элитаның ici болуы тиіс.

Бүл ой-пайымдар қазіргі заманғы батыстық оркениетте 

оның шығыстық оркениетпен шынайы озара түсіністігі түр- 

ғысында да, сондай-ақ, оз-озінше де қалыпты әрі жетілген 

болуы үшін қажетті элементтердің жоқтығын корсетеді.  Бүл 

екі мәселенің бір-бірімен  тығыз  байланыстылығы  сонша- 

лық, олар, оз мәнінде, бірден-бір дара мәселені қүрайды, ал 

бүның себептерін біз жоғарыда түсіндіріп оттік.

Енді бізге  бүкіл  айрықша  қазіргі заманғы дүниетаным 

болып табылатын анти-дәстүрлі дүниетанымның мәнісі неде; 

одан шығатын және озекті оқиғалардың аяусыз логикасы- 

нан корінетін ықтимал салдарлары қандай екенін нақтырақ 

корсету ғана қалады.  Бірақ, бүған кіріспес бүрын, тағы бір 

ескертгіе жасаған жон. Түбегейлі анти-заманалық болу өлі, 

сөздің ең кең мағынасындағы, анти-батыстық болуды біл-

39

дірмейді.  Қайта,  керісінше,  анти-заманауи болу — бұл  Ба- 

тысты оның өзінің азғындауынан қүтқару бойынша бірден- 

бір табыспен аяқталуға қабілетті өрекеттенушілікті білдіреді. 

Және кез-келген өз дәстүріне адал Шыгыс адамы бүл мөсе- 

лені біздер қолданып отырған дөл осы терминдермен үғына- 

ды.  Жэне де,  егер  Батыс  өзін қазіргі заманғы өркениетпен 

теңестіруін қойса, оның жаулары анағүрлым аз болады, өйт- 

кені бүл жагдайда ондай жаулықта магына болмасы  әбден 

айқын. Алайда, бүгінде дәл Батысты қорғау туралы жиі ай­

тылады  және  бүл  шынында  оғаш  жайт,  себебі,  бүдан  өрі 

көретініміздей, дөл сол Батыс өз хаосты белсенділік иірімінде 

бүкіл адамзатты қүрдымға сүйреп өкету қаупін төндіріп отыр. 

Бүның оғаш та заңсыздығы сол, мүндай Батысты қоргаушы- 

лар, бүл түргыдағы кейбір нақтылауларға қарамастан, Батыс­

ты, сондай-ақ, Шығыстан да қоргағысы келеді, ал, бүл ара­

да, шын мәніндегі Шыгыс не басқыншылық туралы, не, кімді 

болмасын,  багындыру туралы  ниет етпейді,  тек төуелсіздік 

беріп, оны өзімен-өзін қалдырьш, өзгелердің бейбітшілік сақ- 

тауына  үмтылады,  бүл,  сөз  жоқ,  әбден  саналы  ері  негізді 

талап болып табылады.  Шынында да,  Батыс қорғауды қажет 

етеді,  бірақ, тек өзінен және,  ойдағыдай  аяғына дейін жет- 

кізілетін болса, оны шарасыз бүліншілік пен қырғьінға әкеп 

согатын өз тенденцияларынан қорғауға зәру. Міне, неліктен 

Батысты реформалау кажеттігін табанды түрде талап еткен 

жон;  жэне де,  егер  ондай реформа ойдагыдай  болса,  яғни, 

дәстүрді шынайы қалпына келтірушілік болса, өзінің табиғи 

салдары ретінде ол Шығыспен өзара түсіністіктің орнауына 

алып келеді.  Біз болсақ, өз тарапымыздан мүмкіндігімізше, 

егер бүған әлі де уақыт калса жэне егер өз  дамуында қазіргі 

заманғы өркениет айнымастан жақындап келе жатқан ақтық 

апат болмас бүрын, қандай да бір онды нәтижеге қол жеткізуге 

үміт бар  болса,  осы реформаға да,  сондай-ақ,  Шыгыс  пен 

Батыс  арасындағы  өзара түсініктің тез  арада  орнауына  игі 

ықпал етуге тырысамыз. Бірақ, тіпті, қазір ол апаттан қүты- 

луға ендігі тым кеш  болса да, бүл мақсатқа жетуге бағыттал- 

ған кез келген іс-қайраткерлік өнімсіз болып қалмайды, себебі, 

кез келген жагдайда ол, біз соз басында айтқан, арам шөпті 

дэннен “ажырату” процесін, алдын-ала болса да дайыңдауға 

көмектесіп, сөйгіп, біздің дүниеміздің күйреуінен аман калып, 

келешек дүниенің үрыгы болу бүйырган элементтердің сак- 

талуын қамтамасыз етпек.

40

жүктеу/скачать 13,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: