М э д е н и м у р а «Мэдени мұра»

жалгасы немесе оньщ екіншілікті қосымшасы ретіңде мүдцеге 

сай болып танылады10. Әрбір гылым өзінің ішкі табиғатына 

сәйкес білімдер иерархиясындағы тиесілі орнына ие болып 

тұрғанында занды күші бар болып қалатын болса да, жога­

ры рет-жосықты білімді иеленуші үшін төменгі рет-жосық- 

ты білім ерекше қызығушылық таныта алмайтынын түсіну 

қиын  емес.  Бүндай  томенгі  рет-жосықты  білім  тек  қана 

жоғары  білім  тарапынан  “функция”  ретінде,  яғни  нақты 

шарттастырылған орісте жоғары білімді бейнелей алар неме­

се  оған апарар жол ретінде қызмет ете алар дәрежеде ғана 

қүнды болмақ. Бүл ретте, жоғары білімнің өзі әсте назардан 

жоғалмауы тиіс немесе өлде қандай кездейсоқ жағдайлар- 

дың қүрбаны етілмеуі тиіс.

Дәстүрлі  гылымдар  екі  бірін-бірі  өзара  толықтырушы 

функцияларды атқарады.  Бір жағынан, доктринаның нақты 

қосымшасы ретінде көрініс таба отырып,  олар шындықты 

алуан түрлі деңгейлерін өзара байланыстыруга жэне оларды 

эмбебап жинақтаушылықта біртүтастыққа келтіруге септігін 

тигізеді; екінші жағынан, олар (ең берісі, сэйкес индивиду­

алды бейім-қабілеті бар белгілі бір адамдар типі үшін) жо­

гары білім меңгеру үшін өзіндік даярлық кезең және соған 

апарар  жол  болып  табылады.  Бүл  ретте,  сәйкес  шындық 

болым деңгейлеріндегі иерархиялық орналасымына сай, бүл 

гылымдар таза руханият, таза интеллектгің жогары деңгейіне 

котерілуге болатын сатьшарды қүрайды11.  Қазіргі замангы 

ғылым бүндай мақсатгарга ешбір қызмет ете алмайтындыгы 

бесенеден  белгілі.  Сондықтан,  оның  барлық  түрлері  өз 

мәнінде “қарабайырланган гылымдар” гана, ал, бүның жа­

нында - олардың метафизикалық принциптермен байланы- 

стылыгының арқасында -  дәстүрлі гылымдар шын мэнінде 

біртүтас “киелі гылым” — “сакральды гьшымды” күрайды.

10

  Бүл,  жекелей  алғанда,  “упаведа”  терминінде  корініс  тапкан,  ол 

термин  Үндістанда  кейбір  дәстурлі  гылымдарды  белгілеу  үшін  пайда- 

ланылады  және  олардың  Ведаларға,  яғни,  таза  сакральды  білімге  бағы- 

ныштылығын  баса  керсетеді.

11

  “Данте  эзотеризмі”  атты еңбегімізде біз сатылары ер алуан дәстүр- 

лерде  белгілі  бір  ғылымдарға ж эне,  бір  мезгілде,  Болмыстың  белгілі  бір 

күйлеріне  сәйкес  баспалдак символизмі турасында айтқан  едік.  Бүндай 

сэйкестік  бүл  ғылымдардың,  қазіргі  заманғы  дүниедегідей,  таза  кара- 

байырланған  күйінде  түсінілмегенін,  бірақ,  олардың  инициациялык 

мағына  дарытылатынын  қоса,  кеңейтілген  түрғыда  түсіндірілуі  мүм- 

кіндігін  діттегендігін  білдіреді.

60

Сакральды ғылымдардың екі функциясының қатар бо- 

луында түрған — берілген мэселеге үстірт қараған жагдайда 

солай 

көрінуі мүмкін — еш қарама-қайшылық немесе түйық- 

тык жок-  Әйткенмен,  берілген  мөселе  қосымша  зерттеуді 

кажет  етеді.  Екі  түрлі  тәсілдің  барлығына  сілтеу  арқьшы 

бүл мәселені айқындауға болады,  олардың бірін  “жоғары- 

лаушы” 

деп,  ал,  екіншісін  “төмендеуші” деп  атай аламыз. 

Бірінші төсіл принциптердің өзінен серпіліп, олардан шын- 

дыктың  барған  сайын  неғүрлым  жекелеген  және  нақты 

деңгейлеріне  қарай  біртіндеп  алшақтау  жолымен  таным 

процесін өрістетушілікті дітгейді. Екінші тәсіл біртіндеп білім 

меңгерушілікке, төменгі деңгейден жоғарыга немесе сырт- 

қыдан ішкіге қарай қозғалысқа бағдарланған.  Сондықтан, 

жоғарыдан төменге  қарай  әлде  төменнен  жоғарыға  қарай 

козғалу керек пе, ғылым принциптер біліміне әлде сезімдік 

дүние біліміне негізделуі  тиіс пе деген сүрақтарды қоюдың 

мүлде жөні жоқ, себебі, бүндай қарама-қарсы қоюшылық- 

тардың еш мәні жоқ.  Берілген диллема тек кана “карабай- 

ырланған философия” контекстінде туындауы мүмкін еді, 

онда ол түңгыш рет айшықты түрде гректерде корініс тап- 

қан  болатын.  Алайда,  бүндай  диллема  тек  қана  өмбебап 

принциптерге  негізделетін  “сакральді ғылымда”  болмай­

ды.  Бүның себебі сол,  “сакральді ғылым”  интеллектуалды 

интуиция факторынан келіп шығады, ал, ол ең тікелей және 

ең жоғары білім формасы болып табылады, ойткені, қандай 

да  бір сезімдік қабылдаушылық түрлеріне де, дәл сондай- 

ақ, айрықша рационалды ой-машыққа да мүлде тәуелді емес. 

Шын  мәнінде  сакральді  болуы  үшін,  гылымдар  тек  қана 

принциптер білімін толыққанды мецгергеннің және соны- 

сымен де ол принциптерді уақыт және кеңістік түргысын- 

дагы  нақты  жагдайларга  қатысты  дәстүрлі  бүлжымас  ба- 

гыттылыққа қатаң сәйкестікте қолдануга өкілеттінің тара­

пынан қүрылуы тиіс.  Бірақ, бүндай гылымдар осы норма- 

ларга сэйкес қалыптастырылып қойганда, оларды зерттеп- 

білу  кері  рет-тәртіпте  де  жүре  алады.  Бүл  жагдайда  олар, 

бейне, таза доктринаның  “көрнекіліктері” ретінде қызмет 

етіп, оны белгілі бір ой-машық типі адамдарына негүрлым 

түсінікті етеді.  Сакральді гылымдар  көптік  дүниесіне жа- 

татындыгы жайты-ақ оларда анықтап болмас кэп молшерде 

°сы коптік дүниесімен шектелген тіршілік иелерінің түрлі 

туабітті  жеке  бастық  қабілет-бейімдеріне  сэйкес  түрлі

61

тәсілдер  болуын  діттейді.  Білімге  апаратын  жолдар  шын- 

дықтың  төменгі деңгейлерінде төтенше алуан болуы мүмкін, 

бірақ, олар жоғарғы деңгейлерге жеткен сайын бір-бірімен 

жақындаса  түседі.  Алайда,  бүл  аралық деңгейлердің  бар­

лыгы аса қажет дегенді білдірмейді, өйткені, олар өз мәнінде 

басқа емес, ақырғы мақсатпен ортақ ештеңесі жоқ шарттас- 

тырылған өдістер болып табылады.  Ой-танымға деген тен­

денция  басым белгілі бір  адамдар  мүндай  амал-тәсілдерге 

жүгінбей-ақ,  интеллектуалды интуиция деңгейіне тікелей 

жете алады12.

Бірақ,  олар  дара  жайттар  болып  табылады,  содан  да, 

өдеттегі  жагдайда  деңгейден  деңгейге  біртіндеп  көтерілу 

қажетгігін мойыңцаған жөн. Бүл мәселені “ғарыштык дөңге- 

лек” дәстүрлі символының көмегімен көрнекілей корсетіп 

беруге болады: шеңбер оның орталыгының арқасында гана 

болымды.  бірақ, сол шеңбердегі тіршілік иелері дәл соның 

өзінен, ал, дәлірек айтқанда, оздері сол сәтте түрган нүкте- 

ден бастауы, осыдан соң радиус бойынша орталыгына қарай 

жүруі тиіс. Бүган қоса, шындықтың барлық деңгейлері ара­

сында болатын сәйкестіктер заңына орай, төменгі рет-жо- 

сықты ақиқаттар жогары рет-жосықты ақиқаттардың сим- 

волдары ретінде қарастырылып, сол жогары акиқаттардың 

өздерінің түсінілуі үшін “тірек” қызметін атқара алады. Міне, 

неліктен,  кез  келген  гылым  жогары,  “үйлес”  мағынаға  — 

оның өзінде барынан гөрі, неғүрлым терең мағынаны иеле- 

не, сакральді бола алады13.

Біздің  атап  өткеніміздей,  әрбір  ғылым  қандай  пәнді 

зертгейтіндігіне қарамастан, дәстүр нормаларымен сәйкесгікте 

қүрылып,  тәжірибеде  қолданылатындыгы  шартымен  сак- 

ральді бола алады.  Алайда,  әлдебір  гылымдардың арасын­

дагы багыт (сол гылымдардың) өздері оқып-зерттейтін шын­

дык  деңгейлерінің иерархиялық мөртебесімен байланысты 

озара-қатынасын өрқашан ескеріп отырған жон. Бірақ, шын- 

дыктың қандай  деңгейіне жатпасын,  олардьщ  сипаты да,

12

  Міне,  неліктен,  индуизм  доктринасы  брахмандар  үнемі  оз  ой- 

санасын  жоғары  білімге  бағыштауы  тиіс,  ал,  бүл  ретге,  кшатрийлерге, 

негізінен,  бүл мақсатқа біртіндеп, деңгейден деңгейге карай жүру қажет 

екендігін  баса  айтады.

13

 Бүл,  жекелей алғанда,  астрономиялық символизмнің түрлі дэстүрлі 

ілімдерде жиі пайдалатындығының себебін түсіндіреді жөне де,  бүл пікір 

ежелгі  астрономияның  шынайы  монін  түсінуге  септігін  тигізеді.

62

олардьщ функциялары да өз мөнінде сэйкес дөстүрлі докт- 

риналармен әрдайым үштас. Дол осыны гылымдар туралы 

гана емес, сол сияқты, онердің алуан түрлері турасында да 

айтуга  болады,  өйткені,  өнердің  әрбір  дәстүрлі  түрі  оған 

медитация үшін “тірек” қызметін атқаруға мүмкіндік беретін 

шьшайы символдық қүндылыққа ие, олай болатьшы, онердегі 

канондар, ғылымдағы канондар тәрізді, белгілі бір метафи- 

зикалық  принциптердің  бейнеленген  және  бейімделген 

корінісі болып табылады. Сондықтан, өрбір қалыпты орке- 

ниетте “дәстүрлі”, “сакральді” онерлер болган, олар туралы 

қазіргі замангы Батыс, дәстүрлі, сакральды гылымдар тура­

лы еш түсінігі жоқ сияқты, дэл солай ешқандай үғымға ие 

емес14.  Шын  мәнісінде,  “сакральді  өріске”  толық  негізді 

түрде қарама-қарсы қоюға болатындай, бүтіндей “карабай- 

ырланған оріс” мүлде болмайды. Тек кана таза надандыкка 

жэне кандай да болмасын ақиқи білімдердің жоқтығына ба­

рабар “қарабайыр үстаным”,  “карабайыр козқарас-пікір”, 

“қарабайыр амал-тәсіл” болады15.

Осы себептен қазіргі замангы “қарабайырланған ғылым” 

толық негізде  “надан білім”, шындықтың аса төменгі дең- 

гейімен шектелген, сол деңгейдің сыртыңда не жатқандыгы 

беймәлім  ең төменгі  рет-жосыкты  білім  атана  алады.  Бүл 

ғылымның оган жалпы шынайы білім кешенінде, мейлі, ең 

шамалы,  бірақ,  занды орын беру үшін жеткілікті негіз бо­

лар ешқандай жоғары максаты, ешқандай жогары принципі 

жоқ.  Қатыстык жэне тар салада қайырылмастай түйықта- 

лып, соның аясында өзін тәуелсіз жариялауға үмтылғанды- 

гымен және сондықтан да, трансцендентті акиқатпен және 

жогаргы біліммен барлық байланысты үзуімен бүл ғылым 

бар болганы ешқайда жетелемейтін әрі еиггеңеге негізделмеген 

бос та алдамшы жалган-білімнің өзі.

Бүл шолу қазіргі замангы дүниенің гылым саласындагы 

Қүлдыраушылыгының дәрежесі қандай екендігін көрсетеді

14 

Дэстүрлі онерлердің хас  үлгісі  ретінде  ортағасырлық  күрылысшы- 

лардың өнерін еске алса болады, олардың тәжірибесі, басқасынан бүрын, 

тағы  сойкес  дәстүрлі  ғылымдарды  шынайы  білгендікті  де  діттеген.

5 

Буған  коз  жеткізу  үшін,  мынандай  жайтқа  нүскасақ  жеткілікті: 

космогония,  киелі  жазбалардың  копшілігіне,  соның  іш інде,  Інжілге 

енгең  ең  сакральды  ғылымдардың  бірі,  казіргі  замангы  дүниеде  мүлде 

Қарабайыр”  жорамалдар  орісінб  айналды.  Зерттеу өрісі  екі  жагдайда да 

біреу  болганда,  тэсілі  түбегейлі  түрде  баска.

63

жэне замандастарымыз сондай мақтан түтатын осы ғылым- 

ның өзі  шынайы ғылымның  — біздер  үшін дәстүрлі және 

сакральды ғылым сондай болып табылады — азғындауы һәм 

кері кеткендігі екендігін айқындай түседі. Күллі білім өрісін 

бір ғана тар саламен (оның үстіне, шындықтың барлық дең- 

гейлері арасындагы ең томенгі саламен, материалдық және 

сезімдік саламен) заңсыз-қүқықсыз шектеушіліктен туын- 

даған қазіргі заманғы ғылым мүндай шектеушіліктің және 

оның қисынды шүбәсіз салдарының нәтижесінде интеллек- 

туалды қүндылық атаулыны жоғалтқан еді.  “ Интеллектуал - 

ды”  үғымын  бүл  жерде,  барлық  жердегі  дөстүрлі  мэтін- 

дердегідей, таза интеллектті акыл-еске барабар етіп, соны- 

сымен  интеллектуалды  интуицияны  терістейтін  рациона- 

листік жаңсақ түсінікке кереғар, оның мейлінше терең өрі 

ақиқи мағынасында түсіну керектігін тағы бір еске салған 

жон.  Қазіргі заманғы басқа да жаңсақ пікір-түсініктермен 

қатар, бүл адасушылықтың  да тамыры біз жогарыда сипат- 

тап өткен ғылымның азгындау себебімен сәйкес келеді: оны 

бір ғана сөзбен айқьшдауға болады — “индивидуализм”, яши, 

түтастай анти-дәстүрлік тәсілдің мейлінше жалпы форма­

сына бүтіндей барабар тәсіл. Дәл осы индивидуализмнің әр 

алуан салалардағы көрінімдері біздің дәуірімізге тән сол бір 

хаосты ахуалдың аса маңызды факторын қүрайды. Сондық- 

тан,  енді  біз  индивидуализмді  неғүрлым  егжей-тегжейлі 

қарастыруға ауыспақпыз.

5-тарау.  ИНДИВИДУАЛИЗМ

Индивидуализм  деп  біз  адамдық  индивидуалдылык 

(жекелік,  жекешілдік)  деңгейінен  биік  түратын  принцип 

атаулыны терістеуді, сонымен бірге, осыдан қисынды түрде 

келіп шығатьш оркениетгің барлық компонентерін таза адам- 

дық элементтерге өкеп тіреушілікті түсінеміз.  Өз мәнінде, 

біз жогарыда көргеніміздей,  индивидуализм Қайта  оркен- 

деу дәуірінде “гуманизм”  атауын иеленген қүбылыспен ба­

рабар.  Индивидуализм, сондай-ақ, біз жогарыда “қарабай- 

ыр дүниетаным”  (“қарабайыр козқарас-пікір”) ретінде си- 

паттаганның  озіне  тән  белгілерінің  бірі  болып  табылады. 

“Индивидуализм”,  “гуманизм”  жэне  “профанизм”  (қара- 

байырлық)  — бүл  бір  гана  феноменнің  эр  түрлі  атаулары 

деуге болады жэне де, біз бүган дейін-ақ “қарабайыр дүние-

64

таным”  өз  мәнінде  анти-дәстүрлік дүниетаным  екендігін 

жэне дәл осы дүниетанымньщ барлық ерекше қазіргі заманғы 

тенденциялардың негізінде жатқандығын ашып көрсеткен 

едік. Алайда, ол тенденциялардың айрықша “қазіргі заман­

гы”,  “модернистілігін”  баса  көрсетушілік олардың бүрын 

өздеріне дейінгі үлгілері болмағандығын білдірмесе керек. 

“Қазіргі заманғы дүниетанымның” жекелеген сипат-белгілері 

жарым-жартьшай  тарихтың басқа да  кезендерінде  көрініс 

тапқан. Алайда, ол кезде олар саны көп емес әрі, соған қоса, 

қазіргі  замангы  Батыста  болганындай,  оларга  түтастай 

өркениеттің дөстүрлік  қүрылымын  толық  өзгертіп,  өзіне 

багындырудың  ешқашан  сәті  түспегендігін  айтпаганда, 

өркениеттің негізгі даму сызыгынан тыс жатқан эпизодтар 

болып табылған. Таза теріс негіздерде, жогары Принциптің 

мүлдем жоқтыгында түтас өркениетгі түрғызу ерекше қазіргі 

замангы әрі тендессіз іс больш табылады. Дөл осы терістеудің 

жалпыга  бірдейлігі,  ортақтығы  қазіргі  замангы  дүниеге 

қалыптан мүлде ауытқушылық сипат дарытады,  оны асы- 

лында  қүбыжықтандырады  әрі,  осы  еңбегіміздің  басында 

біз келтірген белгілі бір циклдік кезеңнің ақырына қатысты 

ой-толгамдар  аясында  ғана түсінікті етеді.  Осылайша ай- 

қындалатын индивидуализмді Батыстың осы қүлдыраушы- 

лығының басты себебі ретінде қарастыруга болады, өйткені, 

ол адамзаттың боле-жара ең төменгі мүмкіндіктерінің, озінің 

өзектендірілуі үшін адамнан жогары түрган элементтің еш- 

қандай араласушылыгын талап етпейтін және, бүган қоса, 

тек қана осындай адамнан жогары элементгің толықтай бол­

мауы түсында еркін іске аса алатын мүмкіндіктерінің даму­

ына барабар, себебі, бүл ең төменгі мүмкіндіктер руханият 

атаулының жэне шынайы интеллект атаулының толықтай 

Қарама-қарсы мәні болып табылады.

Бірінші кезекте, индивидуализм үзілді-кесілді жогары бо­

лып табылатындықтан, интеллекту алды интуицияны толық- 

тай терістеуді,  сонымен  бірге,  сол  интуиция  багышталған 

өрісті қүрайтын метафизикалық (создің шынайы мағына- 

сындағы) білімді терістеуді діттейді. Қазіргі замангы фило- 

софтар “метафизика” жөне “метафизикалық” терминдерін 

Қарата пайдаланатынның (әлбетте, егер мүндай терминдер 

әлі де пайдаланьиіатын болса) барлыгының ақиқи метафи- 

зикаға  ешқандай қатысы жоқтыгын және, көбінесе ақыл- 

естік  қүрылымдар  немесе  таза  имагинативті  жорамалдар

219-5

65

жиынтығы, яғни бөле-жара индивидуалды, бүған қоса, едем­

те,  “физика” немесе басқаша айтқанда, табиғат саласына жа­

татын түжырымдамалар жиынтығы болып танылатындыгьА 

атап өткен жөн. Тіпті, қойылған меселенің метафизикаль| < 

рет-жосықты ақиқаттарға шынында да қатысы  бар  болга! -

і

 

жагдайларда  да,  оның  қойылу  және  шешілу  тәсілінің  ө: j 

мәселені жалған-метафизикаға өкеп тіреп, сонысымен толык - 

қанды жене баламалы нетиже алу мүмкіндігін жауып тастай 

ды.  Бүған  қоса,  кейде  философтар,  мейлі,  тіпті,  мүлде жа 

санды жене алдамшы да болса, мәселелердің қойылуына олар - 

дың шешілуінен горі, кобірек мүдделідей эсер қалыптасаты ■

 

ны бар; және де,  бүл қазіргі заманғы адамдардьщ зерттеугЬ 

бола  зерттеуге деген,  яғни,  шекген  тыс  әрі біле  түра түккс 

түрғысыз  белсенділікке,  жан-тәнімен  берілген  мағынасыл 

әбігершілікке деген күлдібадам сүйіспеншілігінің бір мыса? 

лы. Сондай-ақ, философтардьщ қандай да бір “жүйегс”, яғни 

беле-жара олардың ез  ақыл-ойы туындысы болып табыла- 

тын,  аясы тар әрі катаң түрдегі белгілі бір көзқарас-пікірлеі; 

жиынтыгына  қандай  қүнмен  болса да,  оз  есімдерін  беруге 

үмтылыстарына назар  аударган жон.  Бүдан  қайткен  күнде 

де,  тіпті,  ол үшін ақиқатты қүрбан етуге тура  келген  болса 

да, дараланып калуга үмтылыс туындайды. Философтың есімі 

озгелер ендігі айтып қойган коне ақиқатгы қайталагандыгы- 

на карай емес, оньщ қандайлық жаңа етірік ойлап тапқанды- 

гьша қарай мәшһүр болады. Индивидуализмнің кептеген бір- 

біріне қарсы күресуші (тіптен, екеуінің рационалды мазмү- 

нында ешқандай қайшылықтар жоқ болган жагдайда да бір- 

біріне  қарсы  қойылган)  “жүйелерді”  туындататын  осы  бір 

формасы,  сондай-ақ,  қазіргі  замангы  галымдар  мен  онер 

қайраткерлері арасында да кездеседі. Алайда, дэл осы фило­

софияда индивидуализм туындатқан интеллектуалды анар­

хия мейлінше айқын әрі корнекгі.

Дәстүрлі эркениетте адамньщ қандай да бір идеяны бэле- 

жара озінс теліп алатыны мүлде дерлік мүмкін емес жагдай. 

Ал, егер, әйтсе де, әлдекімнің басына сондай ой келген бол­

са да,  тап сол жерде оның абырой-беделі түсіп,  оган деген 

сенім толыгымен жойылып, ал, ондай идея мағынасыз қиял 

ретінде бағаланган болар еді.  Егер идея ақиқат болса,  оны 

игеруге қабілетті баршасына тиесілі.  Егер ол жалган болса, 

оны ойлап шыгарғандыктың еш қүны болуы мүмкін емес 

жэне оган деген сенімде еш мэніс болмайды. Ақиқат идея

6 6

“жада бола алмайды”,  өйткені,  ақиқат адамзат ақыл-ойы- 

ньВД 

жемісі болып табылмайды.  Ол бізден тәуелсіз бар бо­

лады,  содан да, біздің қолымыздан бар келетіні — бүл оны 

түсінуге тырысу.  Бүндай танымнан тыс тек қана жаңсақ- 

тыктар мен адасушылықтар болады. Бірақ, қазіргі заманғы 

адамдар  шамалы болса да,  ақиқат үшін  қам жеуші ме  еді? 

Олардын санасында оның не екендігі турасында қандай да 

болсын үғым қалып  па екен?  Берілген жағдайда,  басқа да 

коптеген жағдайлардағыдай, сөздердің мөн-магына атаулы- 

дан біржола айырылғандығы соншалық,  кейбір қазіргі за­

мангы прагматистер “ақиқат” үғымын іс-тәжірибе жүзінде 

пайдалы бола алатынның, яғни, интеллекгуалды өріс аясы­

нан мүлде тыс жатқанның барлығына қолданатын дәрежеге 

жетіп отыр. Тегінде, ақиқатты терістеу, нысаны осы ақиқат 

болып табылатын  и н тел л ек т терістеу сияқты,  қазіргі за­

мангы азгандыктың занды да қисьшды салдарының дәл өзі. 

Бірақ, өзірше бүдан әрі қисынды түжырымдар жасамай қоя 

түралык;  тек  қана  дәл  осы  жоғарыда  аталган  индивидуа- 

лизмнің,  былайша  аталатын,  “үлы  адамдардьщ”  ерекше, 

өйтсе де, мүлде алдамшы, маңыздылығының басты қайнар 

козі болып табылатындыгын атап отейік.  Іс жүзінде, создің 

қарабайыр магынасындағы,  “кемеңгерлік” қасиет мейлінше 

маңызы аз және, тіптен, жеткіліксіз категория болып табы­

лады, содан да, бүл қасиет шынайы білімнің жеткіліксіздігін 

ешқалай толықтыра алмайды.

Акыры философия жонінде соз қозгаган екенбіз, индиви- 

дуализнің  осы  саладағы  корінімдеріне  бірнеше  айшықты 

мысал келтірейік. Философиядагы индивидуализмге интел- 

лектуалды интуицияны терістеу және қисынды түрде осы­

дан  келіп  шыгатын  ақыл-естің  барша  қалгандарынан  ба- 

сымдығы түжырымы тән. Ақыл-ес -  бүл таза адамдык жэне 

Қатыстық сапа — бүл ретте интеллекгтің ең жогаргы корінімі 

ретінде қарастырылады,  ал, кей кезде, тіптен, интеллекттің 

озімен теңестірілетіні де бар.  Бүнда рационализмнің негізгі 

принципі  жатыр,  оның  шынайы  ойлап  табушысы Декарт 

болган.  Бірақ, интелекггі ақыл-ес орісімен мүндай шектеу- 

шілік -  бүл тек алгашқы қадам. Акыл-естің озі бірте-бірте 

°ның айрықша іс-төжірибелік қызметінде қарастырылатын 

болды, ал,  пайдакүнемдік һом қолданбалы қырлары өлі де 

азды-кем ой-танымдык сипатты  сақтап қалганнан бірте- 

бірте үстем бола  бастаган еді.  Әсілі,  Декарттың озі де таза

жүктеу/скачать 13,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: