«М әдени мұра» Мемлекеттік бағдарламасының кітап сериялары
жүктеу/скачать 17,69 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Рш ш к
тырысады, керек болса о га
,» « ІНІ" айтады. Содан кейін ол қолда бар м а ғ л ү ~... g .
м^ акР *еді. Мысалы, олар бірге осы болжамдар дәлелділшн тексер л кске тэн берілген интерпретацияны н т^ ® ^ түсінуГе тырысады. немесе жан-жақты мағынаға
екенш ту ^ ынайы екен- Сондай-ақ оның белгілі жағдаиларда ған_ көніл-күй дігін тексереді. Егер біріккен жүмыста « “ “ “ н™ „ КҮвэ болса, сараптамашыға өз пациентін тұ У ойьш айту жеңіл болады. 371
Нағыз қиындықтар, техникалық тілмен айтқанда, па- циентте "қарсылық” дамыған кезде орын алады. Ол жүмыс істеуден бас тартады, сеансқа кешігеді немесе сеанс уақы- тын үмытып кетеді. Бірнеше күнге ж әне аптаға үзіліс ала ды, бірігіп жүмыс істеуге деген қызығушылығын жоғал- тады ж әне тек сараптамашының махаббаты мен достығына ғана қүш тар болады . Оның ассоциациялары үстіртін, өнімсіз болып келеді. С араптамаш ы ны ң болжамдарын зерттеудін, орнына, олардан бас тартады және орынсыз шабуыл деп түсінеді. Ол "мені” дүрыс түсінбеді, төмендетті деп ренж іс білдіреді. Ол өзіне берілген
бас
тарты п, б а р л ы қ тал п ы н ы стар ы сенімсіз, мағынасыз екендігін сезінеді. Мүндай жағдайдың себебі — пациенттін белгілі инсайттарды қабылдамауы, олар оған ауыр тиеді, оны үрейлендіреді, өзіндегі елес көріністерден бас тарта алмайды. Сондықтан ол қалай болғанда да жүмыс істеуден бас тартад ы , ондағы ж а л ғ ы з ған а ой — оны дүрыс түсінбейді ж әне кемсітеді, немесе бүл жүмыс бекер деп есептейді. Бүған дейін сарапшы негізінен падиенттің ізімен жүріп келген. Әрине, әрбір болжам — интерпретация арқылы пайда болған ж аңа көзқарас, қарасты ры латы н мәселе, айтылған күдікті ой белгілі басшылықты білдіреді. Әйтсе де инициатива пациенттен болады. Егер қарсыласу орын алса, интерпретациялық жүмыс пен қосымша басшылық жеткіліксіз болады. Сол кезде сарапшы басшылықты өзіне алуға тиіс. Мүндай кездердегі оның міндеті: 1) қарсыласуды танып білу; 2) оны пациентке түсіндіру. Пациентке онын қорғанып жатқанын көрсетуге көмектесіп, сонымен қатар пациентпен бірге немесе онсыз — оның нені жасыруға тырысқанын анықтауы қажет. Ол осыны алдыңғы сеанс- тарға ой жүгіртіп, пациентке қарсыласу алғаш туындаған сеанс алдында не кері эсер еткенін анықтауға тырысады. Бүл кейде оңай болса, кей кезде қиын болады. Қарсы- ласудың басталу мезгілі білінбеуі де мүмкін. Сараптаушы да әзірге пациенттің олқы жерлерін білмеуі мүмкін. Егер ол қарсылық орьін алғанын білсе ж әне пациентке онын оар екенін түсіндірсе, бірігіп қарсыласудың бастауын онай таоуы мүмкін. Мүның нәтижесі әрекеттің әрі қарай жыл- жуына жол ашады. Сондай-ақ қарсыласудың басталғанын түсіну сарапшыга пациент қүпия сақтагысы келетін фак- торлар туралы маңызды маглүмат береді. олашақта пациент инсайтқа ж еткен кезде, сарапшы о ел сен д і басшылықты қ о л ға алу ы қ а ж е т . Мысалы, тациенттен невротикалық бейімділікті көрген кезде және ның алғашқы
екенін танығанда қаж ет 372
болады. Мұндай жағдай бүрынғы қорытындылардың бір ж үйеге айналып, кейінгі бүтақтануы түсінікті болған сәттерде орын алады. Мүндай кезде пациент қарсыласуды дамытады ж әне жүмыс істеуден түрлі себептермен бас тартуға тырысады. Мәселен, бүл жайтты өзінше түсініп, сонымен қоса анықталған қүбылыстың мағынасын төмен- детуі мүмкін. Ол тек ерік күші арқылы бейімділікті шырмап тастайтындай шешімділік байқатады. Бүл бейімділіктің шығуы туралы алдын ала мәселе көтеріп, өзінің балалық шағына терең үңіліп, кейбір осы бейімділіктің туындау себептерін білуге байланысты мағлүматтарды айтады. Ең аяғында, неліктен осы бейімділік оған билік жүргізеді деген мәселені көтеруі де мүмкін. Бүгінгі өмірден алыстау үшін өткен өміріне үңілуі мүмкін Мүндай үғыну әрекетінен қашуы әбден түсінікті. Адамға өзінің бүкіл күш-жігерін елеске жүмсағанын түсіну қиын. Мүндай инсайттың радикалдық өзгеріске әкелетіндігі, одан гөрі де маңызды, ол әрине, өзінің жандүниелік тепе- теңдігін бүзатын қажеттілікті көрмеуге тырысады. Бірақ факт — факт болып қалады. Бүл жерде сарапшы пациентке бас тартуының тактикасын көрсету арқылы осы бейімді- ліктің барлық салдарларының оның өмірін қайта қарауға итермелеуге көмектеседі. Егер оның деңгейі, жылдамдығы, мағынасы толығымен анықталса, пациент сол кезде ғана мүндай бейімділікті жеңе алады. Егер пациент қарама-қарсы галпыныстардан, келіспеу- шіліктен аңдаусыз шынайы түрде бас тартса, онда сарап- тамашы белсенділікпен басшылык, етуі қажет. Мүнда оның қалай болғанда да кво-статусын сақтап қалу үрдісі, қандай прогресс болмасын, жолын жауып тастайды. Оның ассо- циациялары бір қақтығыс аспектісінен екіншіге пайдасыз өтуі мүмкін. Ол, басқаларды ң жанаш ырлығын оята отырып, өзінің қажеттіліктерін айтады, өзіне көмек беруін талап етеді, сондай-ақ ол біреудің көмегін қабыл алатынын мақтан етеді. Сарапшы бір аспектіні түсіндіре бастағанда, ол сол арада басқа аспектіге ауысып кетеді. Мүндай аңдаусыз стратегияны анықтау қиын, себебі оны орында- ғаңда, пациент қүнды мағлүматтар беруі мүмкін. Әйтсе де сараптамашының міндеті пациенттің жалтармалы ептілігін түсініп, оның белсенділігін қақты ғы ста үғынуына бағыттауы. Қарсыласуды зерттей отырып, сараптамашы талдаудың соңғы кезеңдерінде басшылықты өз қолына алуы керек. Ол инсайтқа қол жеткізген үлкен жүмыстың атқарыл- ғанына қарамастан, пациенттің өзгермегеніне таңданады. М үндай ж ағдайда, ол өзінің интерпретаторлық рөлін 373
шетке қойып, инсайт пен өзгеріс арасындағы айырмашы- лықты ашық айтуы керек. Осы уақытқа дейін еараптаушыньщ жүмысы интеллек- тілі сипатқа ие: ол өзінін барлық білімін пациентке қызмет етуге жүмсайды. Ол, маман ретінде өзі сезбесе де, пациент ке өзінің техникалық әдістерінен көп нәрсе береді. Біріншіден, ол өзінің ж үм ы сқа қатысуы арқылы па циентке оның адам дарға деген қатынасындағы өзіндік мінез-қүлқын түсінуге мүмкіндік жасайды. Басқа адам- дармен қарым-қатынаста пациент өзініц бар ойын басқа адамдардың ерекш еліктерін е, оларды ц әділетсіздігіне, менмендігіне, сенімсіздігіне, жауласқанына бөлуі ықтимал. Ол өзініц ж ек е реакц и ялары н танып білсе де, оларды басқалар арандатады деп есептеуге бейім. Бірақ талдауда мүндай мәселелер кездеспейді, өйткені сараптаушы бүрын сарапталған ж ән е өзінің сараптауын жалғастырғанда да, еараптаушыньщ өмірі пациенттің өмірімен түйіспейді. Бүл п ац и ен т е р е к ш е л ік т е р ін ің оны қо р ш аған түсініксіз жағдайлардан бөлек екендігін түсінуге көмектеседі. Екіншіден, сараптамашы өзінің достық қызығушылығьі мен адам герш ілік көмегін көрсетеді. Ол интеллектілі көмекке қатты үқсайды. Сарапшынын пациентті түсінгісі келгенін, оныц пациентті шынайы түрде қабылдағанын байқатады. Ал бүл эмоциялы қолдау пациентте күдік пен қорқыныш сезімі пайда болғанда, оның иллюзияларына зиян келтірген мықты тіректері кедергіге үшырағанда қажет. Бүл ой шындыққа сәйкес емес болып көрінуі мүмкін. Себебі кейбір невротиктер өздерінің жоғары қабілеттері мен қажеттіліктері туралы елестерін ерекше сатыға қояды. Бірак, өзін маңыздымын деген ойы өзін салмақты түрде түсінудің ерекше қүбылысы. Біріншіден, өзін маңызды деп санауы
о б р азы н ан туы н д ай д ы , ал, екіншідеН' шынаиы
оныц дамуына қатысты. Невротик өзіне деген бір қалыпты қатынастың ж оқ екенін өзі туралы өзіндік оиға ие болғандығымен түсіндіреді. Өзіне қатысты мүндаи іргелі қызығушылыңтың жоқтыгы ец салмақты қиындықтың бірі болыц есептеледі. Керісінше, маман- далған талдаудыц артықшылығы — ол өз-өзімен үйлесімді олуға, адамдармен іс-әрекет кезіндегі ж айлы қарым- қатынас арқылы жүректілікке иелендіруінде. яа,! ! ^ еНТ Үреи ҚҮбылысына тап болғанда адамның қол- ітіигд £ ? ТУ1 маңызлы болады. Мүндай жағдайларда сарап- ,ХИеП ГТ1 тікелей тыныштандыру қиынға соғады. , , , оның нақты проблемасының, интерпретацияньщ напгр ҚараМастан' Қарастырылып отырған белгісіз лд індағы үрейді әлсіздендіреді. Егер пациент үмітін 374
үзіп, күресті тоқтатуға бел буса, сараптамашы тек қана интерпретация беріп қоймай, бүл шешімді қақтығыстың қорытындысы деп түсінуге тырысады. Бірақ барлық неврозды ң ж ағд ай д а пациенттің абыройы сүйенетін жалған негіздердің сенімсіз екенін түсінетін кездері де болады. Эрине, жеке артықшылығы туралы жалған елес- терін жоғалтса керемет болар еді. Бірақ дегенмен барлық невроздарда адамның өзіне деген нағыз сенімділігі өте әлсізденетінін естен шығармауымыз керек. Оның орнын өзінің басқадан артықшылыгы туралы жалған елестер басады. Ал пациент осындай айқас кезінде олардың арасындағы айырмашылықты аңдай алмайды. Ол өзінің бүрын ойлағанындай әділ, сүйкімді, бәрі
келетін тәуелсіз емес екендігін мойындайды, бірақ осы қүрмет, даңқтан кеткен адам екендігін де ол қабылдай алмайды. Осы сәтте ол қанш алы қты езіне сенімділігін жоғалт- қанымен, оған сеніп күдер үзбейтін біреу қажет болады. Сараптамашының пациентке берген адамгершілік көмегі адамның өз досына берген эмоциялық қолдауы жігер беріп, оның бақытты болуына ықыластылығьш білдіруімен бірдей. Бүл пациенттің адамның адамды түсіну мүмкінді- гінің бірінші тәжірибесі. Алғашқы сәтте басқа адам одан тек қызғанш ақтықты, күдікшілдікті, санасушы, қарсы- ласушы, өтірікші қасиеттерін көргенімен, осы қасиеттері туралы өзіне толық есеп берсе де, дегенмен бүрынғыдан жақсы көзқараспен қарайды және оның осы қасиеттерін жоюдағы талпынысы үшін сыйлайды. Егер сараптамашы өзінің нағыз дос екенін көрсете алса, онда осы жағымды тәж ірибе пациентке де басқа адамдарға сенімділікпен қарауға жағдай тудырады. Мүнда өзіндік талдаудың мүмкіндіктері бізді қызықтыр- ғаңдықтан, сараптаушының функцияларын сөз еткен және өз бетімен жүмыс істейтін пациенттің оны қаншалықты пайдалана алатынын қарастырған орынды боладьі. Біз өзіндік бақылауга қарағанда, тәжірибелі бақылау- шының жүргізген бақылауының аса нақты болатынына күмәніміз жоқ, себебі өз-өзімізге деген қарым-қатынасымыз әділ бола бермейді. Бірақ бүған талқыланған фактілер қарсы, себебі бөгде адамнан гері біз өз-өзімізді өте жақсы білеміз. Психоаналитикалық терапиянын тәжіриоеа өз
проблемасын түсінуде нақты шешімге келген пациенттін өзін-өзі бақы лауда керемет қабілеттілік танытатынын көрсетеді. . Ө зіндік тал д ау д а қоры ты нды лау және түсіну ір процесс болып табылады. Ж еке жүмыс істеитін адамн гөрі, маман өзінің тәжірибесіне сүйене отырып, оақыл у 375
дың маңызын ж әне белгілерін тез түсінеді. Дәл осылай автомобильді сүйетіндерден гөрі, ж ақсы механик маши- наның ақауының қай ж ерде екенін тез табады. Әдетте оның түсіщгі толык, болады, себебі ол мәтін астарларын өте ж ақсы біледі ж ә н е ан ы қ тал ган ф акторлард ы ң өзара аиланысын оңай көрсетеді. Пациенттің психологиялық ш м і бүл жерде аз болса да, көмегін көрсетеді, бірақ олар күнделікті психологиялық проблемалар шешудегі тәжіри- елерщ ауыстыра алмайды. Әрине, оның ілгері жылжуы аяулау ж әне дәл болмайды, бірақ кәсіби талдауда да процесс қарқындылығы негізінен сараптаушының түсіну қа ілетімен емес, пациенттің инсайтты қабылдай алу қаоілетімен анықталады. Осы ж ерде Фрейдтің жаңадан ж үм ы сқа кіріскен сарапш ы ларға ж о л д аған жүбаныш СӨ^ Д.Ө_?Ш еске салған оры нды . Ол саоаптаүш ылаодың л ік т р п іЗ С ' Т А ' і т оаиланыстарды бағалау қабілетті- х о а н а л и і А а ЛЖУДЫҢ аса Қажеті ж оқ деп жазды. Пси- пдішрнт f 1;, шьш Қиыидықтар интеллектілік түсінікте емес, Менін к «т
Рсьілыгьпі жеңуде қандай әрекет жасалуында. талдаурд ля расьш бойынша, бүл толы қ түрде өзіндік талдауға да жатады. талда^літн3!!1*4 Қ ^ л ы қ т а р ы н ж ең е алады ма? Өзіндік б а й л а н ы гт (л Ү М.КІНЛІГШІҢ өзі осы сүраққа берілген жауапқа лайтын алямм ГӨНМеН Кей ж а ғлай ларда әзін қамшы- басуға талпЫндеН Са^ ІСТЫРу негізсіз сияқты, себебі алға Осы жумыгтннТЫН Мен-нщ" бөлігінің болуы нақты факт, да және СОНАлУСдКе асыРы лУЬІ Қарсыласу қарқындилыгына күшінен ле тялгол РлЖеде олаРлы жеңуге деген үмтылыс оның қандай L n f алы> ° ған ҚаРағанда маңыздырағы ала ма дегет м әсел е.^6 еМ6С' ЖаЛПЫ ° Л ЖаШЛа емес екені^рдгілТ~рЛ ТӨК қоРЬІТЬШАЫ шығаратын ғана адам пациентпен а л араптаУШЬІ Да осындай адам және оның қажетті фактопы Рш ш к Қатынасы терапиялық процестің тың
Табыла*ы. Осы қарым-қатынас- циенттің capanTavnnliMo ,5аРастыРғанбыз. Бірінші, ол па- лауына, басқа кят.тм рге ӨЗШ1Ң жүріс-түрысын бақы- кіндікті ашып 6eDeT'fTp HaCbIH зеРттеУіне бірден-бір мүм- Қатынасында өзін fwT!™ Р ? а Чи ен т күн делікті өзара толық орнын т о л т ь т ™ УҒа уиренсе’ бҮл артықшылықтар қынышы, осал ж ерлеы ж І ^ К1Н: КүТу' ТІЛек' үреЙ ҚЛ° Р' оның сараптауш ы мен A nf Ш ю ^ аРсыльЩтар — бүл қатынаста болса ла ж асаса да, достарымен Оның әлеум еттік т і п і
рмаШылык.сьіз көрінетін сапалары. ерекшеліктеоі осы ігятГт Жан екен Дігіне байланы сты өз
қатынастарда қалай көрінетінін тусінуге шынымен ниеттенсе, онда өзін-өзі ұғынуға кең мүмкін- діктер бар. Бірақ ол осы ақпараттардың қайнар көзін толығымен пайдалана ма — бүл, әрине, өзге мәселе. Өзімен және тағы басқа адамдармен қиын қарым-қатынасты бағалауға үмты лғанда міндетті түрде ол күрделі мәселелермен қақтығысады. Ж әне бүл мәселелелер психоаналитикалык, жағдайдағы осындай тапсырмаларға қарағанда қиынырақ, сараптауш ы тү л ға ерекш еліктерін аздап түзегенде
йді және сондықтан пациент өзі жасаған қиындық- ты көруі оңайға түседі. Өзіндік ерекшелікке ие адамдар арасындағы қарым-қатынаста ол өзіне объективті бақылау жүргізуге бейім, орын алған қақтығыстар мен курделі мәселелерді басқаларға аударып тастап, өзін жазықсыз қүрбан сезініп, ал жағымсыз істерін оған жасалған әре- кеттерге ж ауап деп есептейді. Мысалы, ол өзінің әді- летсіздігін, тіпті опасыздык, көрсеткенін дірілдеп, ашулы, саналы түрде мойындауы мүмкін, бірақ оның ішкі ойы бойынша — бүл толығымен дүрыс, себебі бүл оның кезінде балағаттаған адамға жауабы. Өз райын үғынып, өзінің әлсіздігін мойындаған сайын оның өзгелерге ашуы арта түседі, соның нәтижесінде өз рөлін түсінуден алатын пайдасынан қағылу қаупі күшейе түседі. Егер ол басқа- ларды ақтауға және өз-өзін қаралауга икемделсе де, тура осындай қатер туындайды. Осы орайда тағы бір фактор бар: өзгелермен аралас- қаннан гөрі, сараптаушымен қарым-қатынас жасағанда адам өзінің бойындағы ерекшеліктерді оңай түсінеді. Оның проблемасы өзінің мінезіндегі кейбір ерекшеліктеріне байланысты — өзіне-өзі сенімсіз, тәуелді болуы, көкіректік, кек алушылық, сәл ғана реніштерге суып кету және әсер- шіл, жатырқағыш және тағы өзге жагымсыз жақтары оның өз мүдделеріне ғана жиі қайшылық туғызып қоймай, оның басқалармен араласуын онша қанағаттандырмай, сонымен қатар оның өз-өзіне қанағаттанбауына да себеп болады. Бүл факт, дегенмен оның достарымен, басқа адамдармен Қарым-қатынасында түншықтырылып қалған болады. Тәуелді болып жөне кекшілдікке сүйене отырып, ол өзінін бір нәрсеге жете алатынын сезеді, сондықтан да өзінің не ж асап оты рғаны н мойындауға ниеті ж оғалады . Осы ерекшеліктер аналитикалық жүмыста да көрініс береді — олар оның жеке қызығушылығына қайшы келуі соншалық, тіпті оларды ң қауіптілігін ол көрмеуі де мүмкін емес, сондықтан оны байқамағандай болатын талабы әлсіреиді. Б ір ақ қандай қиы нды қтар болмасын, оның басқа адамдармен қарым-қатынасындағы жүріс-түрысын зерт- 377
еушен аиланысты, адам эмоциялы қиындықтарды же- уге толық қабілетті. Біздің пациентіміз Клэр өзінің сүйікті к , іігымІ:н Қарым-қатынасьщ үқыптылықпен зерттей келе, а^ ататы н тәу ел д ік тегі ш иеленіскен проблеманы ^ л 1 аИДЫ « келтіРілген проблема да: досының жеке 1 үлғалық оүзылымдары оның өзінікінен аз емес; әрине, НеВр° ТИКа^ ық к Үтін Улері мен қорқыныштары үр
ынан оньщ ‘махаббаты" шын мәнінде тәуелділікті тсшу екенін үғынбауды үстанғаны аса айқын көрінсе Де, ол жеңе білді. ғ „ ± аЛИТИКТІҢ к,аРьш 'Қаты настағы кісілерге көрсететін TTTX.TUTL штаУьх нақты ма немесе нақты емес пе — ол сараптау- көмегішң басқа аспектісі болып табылады. Оларға көмектің қайсы бір ф ормалары ны ң орнын ан олса толтыруға болса, ал өзін-өзі талдауда — к п и л ^ Ги аСЫНа сәйкес — қарап айы м адамды адамның ігтАйтТи МҮЛЛ6 °Р ЬШ алмайды. Егер ез бетімен жүмыс няпгв»оп»аДаМНЫҢ ж олы болып, өзіндегі бар ашылған , талк,ь1лаУла 0НЬІ ¥ғынатын досы табылса немесе алдті.і
й
Ь!~М('И біРге мезгіл-мезгіл ашылымдарын тексере cT,oju „ . f тг, олса' онла °л өзіндегі жалғыздықтың азаюын српітстог яг.рақ толык> нақтыланбаған әдіс басқа адаммен опын ялд -,Л^ЛЬЩ
артықшылықтарын шешуде еместігі п г ™ 30^ 1’ Өзіндік талдаудың қарапайым сынау болып табылады. КӨМектің Ж°Қ болуының бір факторы қ а р с ы л а с у м е н
ж ү м ы с і с т е у тескенЛркі Т<^дҒа *ш*ндег* Ңарама-қарсы ниеттер әрекет-
аР асындағы дау-дам айды ише- н Ів р о т а к !л І Г Л еСе т Уд ы Ра ДЬ!. Бірінің ниеттері - ол гертілмеген ? ¥ ргы дГ садТ а^аЛДаНЫШ ПӨН қаУіпсіздікті Ө3' тикалык
,
сақтау, екінішсшщ ниеті — невро- қуатты таба білу1 С<^нлы°ИЬШ' ІШКІ еРкіндік ж әне күш ' теудің Әділ процесі б о Л ЬІҚТан„да талдау ақыл-ойды зерт- Дегі ерекше ола алмаиды. Ақыл-ой — осы мезгіл- ететін о п п о р ту н и с?
ТҮРЛІ ҚЫЗЬІҒУШЫЛЬІҚтарға қызмет ететін әрбір инсайт ^ “ротикалы Қ Қүрылымды күдікті қалуға бағы тталғдн ж әне кво-статусын сақтап осылайша ҚЭГ Ы ТүраДЫ- ° ЛаР туға тырысалы д , « , Ірып' Қалаи да болса дамуды тоқта- түріндеР б е л Н л е н е ^ Г - 3^ Щ ЖүМЫСТа олар "Қарсыласу" лықтарды белгілеу
Қарсыласу тек бір аналитикалык, жағдайлардан ғана туындамайды. Егер біз қандай да бір ерекше жағдайда өмір сүрмесек, өмірдің өзі де, сараптаушы сияқты, невро- тикалық қүрылымға қозғау салады. Адамның қүпия өмір- лік талап танулары олардың өзіндік
ебедейсіздік сипаттарының салдарынан фрустрация- ланады. Өзі жайлы қиялымен бөліспеген және күдіктеніп онымен санаспаған адамдар оның жүрегін қатты ауыртады. Оғаң озбырлық жасау тиянақты жетілдірілген, бірақ олар қауіпсіздік шаралары болып көрінбейді. Бұл озбырлық қүрылымдық сипатта болуы мүмкін, бірақ адам оларды талдау кезіндегі сияқты сезім білдіруі мүмкін, ең алдымои, үрейленеді және ызаланады, кейін невротикалық бейі.м- ділік күшейе бастайды. Әдеттегіге қарагапла ол жатыр- қағыш, әктемшіл, тәуелді болып келеді. Аналитиклен болтан өзара қатынас, көбінесс басқа адам- дармен өзара байланыста болған сияқты реакциялар мои сезім дерді білдіреді. Бірақ талаптану неврогикалық қүрылымға өзінің тікелей шабылуын көрсете отырып, оган гек кебірек озбырлық жасайды. Кептеген психоанализге арналған еңбектерде имнлші- цитті немесе эксплицитті аксиомалар енгізілген, ягни біз өз қарсыласуьшызға алдын ала әлсіз болып келеміз. Оларды арнайы мамандардың көмегінсіз жеңе алмаймыз. Бул нікір өзін-өзі талдауға болады деген ойға қарсылық білдірулш негізгі дәлелі болып табылады. Қауіпті жерге жақындау кезінде пайда болатын төзімді және ауыр күрес жайлы мәліметтерді өте жақсы білетін сараптаушы үшін гана емес, сонымен бірге талдаудан өтетін пациент үшін де ьіқпалды болып келеді. Бірақ тәжірибеге шагым жасау ешқашан шешімді дәлел бола алмайды, өйткені тәжіри- бенің өзі барлық кешенді үстем етуші көріністерден, салт- дәстүрден ж әне біздің ақыл-шабытымыздан байқалалы. Нақтырак, айтңанда, аналитикалық тәжірибе пациекттіц өзінің қарсыласуымен дербес күресуіне мүмкіндік оеріл- меуімен анықталады. Сараптаушылар сенімдерінің негізінде жатқан адамныи табиғаты атты Ф рейдтің философиялық тоориясы еи маңызды тірек болғанын байқатады. Бүл тақырып өте күрделі боліандықтан, оган кіріспеимі і. Соцдықтан тек төмендегілерді беліілен етейік: егер ада^шин Қүштарлыгы қозғаушы болса және олардын інііндс, ФРІН,Л делелдегеңдей, бүзылган қүрылым манызды рөл атқарса, опла адамцыц қүрылымды күштеріне, яғни дамытуга, edpyrc гүртю болатын қабілеттерге аз ғана орын қалады. Бірақ лол осы қүрылымды күштер қарсыласуды тудыратын динамикалық 379
қарсы күштерді қүрайды. Өзінің қарсы күштерін жеңіп шығу мүмкіндігі жайлы сөз болса, оларды мойындамау сөзсіз жеңілу бағытына әкеледі. Мен бүл бөлімде Фрейдтің филосо- фиясымен келіспеймін, бірақ қарсыласу туралы мәселе әлі күнге дейін байыптап қарастырылу қажеттілігін мойын- даймын. Өзін-өзі талдаудың нәтижесі, әрбір талдау сияқты, оны жеңуге бағытталған
күші мен қарсыласу күштеріне байланысты болып келеді. Қарсыласудың алдында адамның қанш алықты әлсіз болуы тек айқын күштер ғана емес, сонымен бірге жасы рын күштердің, нақты айтқанда, қандай шамада сезіні- летініне байланысты. С өзсіз, оларм ен аш ы қ шайқаста кездесуге немесе байқап қалуға болады, мысалы, пациент сараптаушының қатысуына қарсылық білдіретінін немесе өзінің невротикалык, қүштарлығының әлсіреуіне барлық күшімен қарама-кдрсы түратынын түсінуі мүмкін. Осы лайша Клэр соңғы шайқасында онын тәуелділігін "қол- даушылар" мен "қарсыластар" деп бөлген. Адамға қарсы- ласу жасырын түрде, білінбей ж иі кіреді. Бүл кезде ол қарсыласу күшінің әрекет етуші екенін білмейді, ол өзін есінен танғандай, шаршағандай, сылбыр және немқүрайлы сезінеді. Әрине, көрінбейтін, тіпті ж оқ сияқты дүшпанмен күресу адамға қиындық тудырады. Қарсы ласудьщ бар болуы, ж ете түсінбеудің негізгі себептерінің бірі — ол қорғаушы процестердің әрекетке келіп, үйлесімді мәселелермен тікелей кездесіп, яғни оньш өмірге талаптануының қүпиясы ашылғанда ж әне қиялы күдікке алынғанда, қауіпсіздік ш аралары қауіп-қатерге үшыраған кездерде ғана кездеспей, сонымен қатар ол осы салаларға жаңадан жақындаған сәттерге де байланысты болып келеді. Адам неғүрлым оларды сақтап, үстай алмай- тынын сезген сайын, соғүрлым олардың жақындауы оған ерекше әсерін тигізеді. Ол найзағайдан қорқатын адамды еске түсіреді, яғни тек күн күркіреу мен н а й з а ғ а й д а н үреиленіп қана қоймай, сонымен бірге көкжиекте дайда оолған бүлттарға да қауіптене қарайды. Бүл ш а л ғ а й л ы к , реакциялар зейінде байқалмай жеңіл түрде өтеді, өйткені олар ешқандай күшті сезімдерді тудырмайтындай мулдем зиянсыз тақырыптар көрінгенде пайда болады. Қарсыласуды анықтап тану қабілеттілігі оның қайнар көзі мен баиқалуы туралы белгілі білімдерді талап етеді- ондықтан да "қарсыласу” терминін тікелей ескермей-ақ, кітаптың өне бойында осы тақырып бойынша сөз болған- дарды қысқаша қайталап ж әне өзін-өзі талдауға байла нысты негізгі қы зы ңты айқы н сәттерд і толы қты рған орынды оолар еді. 380
Қарсы ласуды ң қайнар көзі адамның бұрынғы кво- статусын сақтаудағы қызығушылығы болып табылады. Бүл қызығушылық ауру қалпында қалу тілегіне мүлдем сайма- сай келмейді. Әркім өзінің кемшілігінен және азабынан қүты лгы сы келгендіктен, осы тілекпен ол өзгеруді, сонымен бірге тез өзгеруді толығымен қолдайды. Оның сақтағысы келгені "невроз" емес, ал оның аспектілері, яғни оған үлкен субъективті қүндылықтар әкелген және оның санасына болаш ақта қауіпсіздік пен қанағаттандыру сенімділігін тудыратындары болып саналады. Әркімнің аздаған мөлшерде болса да өзгерткісі келмейтін тіреуші факторлары бар, қысқаша айтсақ, оларға өмірдегі жасырын күтулері, махаббат, билік, тәуелсіздік т.б. күтулер, өз алдануы және оның еркін әрекет жасай алатын қауіпсіздік аймағы жатады. Бүл факторлардын нақты сипаттамасы оларды ң невроти калы қ қүштарлығының табиғатына байланысты. Невротикалың қүштарлықтың қозғаушы күштері мен қасиеттері туралы жоғарыда айтылғандықтан, бүл жерде маған толық тоқтаудың қажеті жоқ. Кәсіби талдауда көп жағдайдағы қарсыласудьщ басым көпшілігі талдау барысындағы итермелеулерге байла нысты. Егер екінші қайталантан күш-қуат қорғанышы қүрылса, сараптаушы осы қоргаушылардың заңдылықтары туралы сүрақтары н қойғаннан кейін, яғни пациенттің түлғадагы әр түрлі факторлардың өзгермегеніне немесе Қүндылықтың дүрыстыгына күдігін білдіргеннен кейін бірінші қарсыласу бірден пайда болады. Сондықтан па- циенттің екінші қорғанышы оның түлғасына қатысты- лардың бәрін — кемшіліктерін де, жақсы жақтарын да өте тамаша деп санауында болгандықтан, ол мотивтердщ біріне күдіктенсе, онда үміттену сезімі жоғалады. Басқа пациент сараптауш ы ны ң көмвгімен өзінен немесе өзі өзіндегі иррационалды ерекшеліктерді байқаса, ол, кері- сінше, аралас түрдегі тітіркенумен және енжарлықпен жауап қайтарады. Екінші қайталамалы қорғаушы функ- Циясына сәйкес — қалыптасқан бүкіл жүйені қорғаумен бүл қорғаушы реакциялар тек әр түрлі ығыстырылган факторлардын шығуына қауіп көрінгенде ғана емес, соны мен қатар оның мазмүнына тәуелсіз әйтеуір бір күдік паида болғанда кездеседі. „ .
Егер екінші қайталамалы қорғаушылар осындаи өмірлік күштерге ие болмаса немесе дүрыс бағаланып анықталса, онда көбіне қарсыласу ерекше ығыстырылған факторларға жасалған шабуыл реакциясы болып табылады. Қандаи да бір салаға жақын немесе алысырақ жақындағанда ол
пациентте қорқыныш тудырады, оның сезімін эмоциялы 381
түрде, яғни қорқынышпен немесе ызамен білдіреді және әрі қарай олар оны басып алмау үшін автоматты түрде қорғаныс жасауға тырысады. Пациенттің барлық жасаған ісі немесе жасай алмағаны, барлық айтқан нәрселері немесе, керісінше, айта алмағаны нәзік жерге тиіп, саналы немесе санасы з н ар азы л ы қты ш ақы ры п, бірлескен жүмысты уақытша тоқтатып тастауы мүмкін. Алайда аналитикалық жүмыстардағы қарсыласу талдау ж ағдайы на ж атп ай ты н ф акто р л ар м ен де шақырылуы мүмкін. Егер талдау кезінде невротикалық қүштарлықтың бөгетсіз байқалуы немесе оларды айқын түрде пайдалану үшін сыртқы жағдайлар қолайлы жақтарға өзгерілсе, онда қарсылыққа ынталану біршама өседі; әрине, оның себебі өзгеруге қарсы күштердің нығаюы болып табылады. Бірақ қарсыласу күнделікті өмірдегі қолайсыз жағдайлармен де шақырылуы мүмкін. Егер алш ақтанған немесе тікелей ығыстырылған факторлар қозғалысқа түссе, онда, сыртқы ж ағдайлар сияқты, аналитикалы қ ішкі өзгеріске байла нысты қарсыласудың да туындауы мүмкін. Өзін-өзі талдаудағы қарсыласудың негізгі себептері де негізінде осындай. Бірақ бүл ж ерде қарсыласуды сарап- таушының түсіндіруі емес, өзінің ауру инсайтына немесе ж асы ры н мағы наны ж ете түсін уін е озбы рлы қ жасау тудырады. Тіпті еараптаушыньщ мінез-қүлқының қарсы- ласуға себеп беру мүмкіншілігі мүлдем жоқ. Бүл белгілі шамада өзін-өзі талдаудың артықшылығы болады. Егер өзін-өзі талдауда олар берген реакциялар дүрыс талданса, мүндай арандатушылықтар өте сындарлы болу мүмкіндігін үмытпауы қаж ет. Күнделікті өмір ж ағдайлары өзін тал- дауды көбінесе тоқтатуы мүмкін. Бүл толығымен түсінікті: кәсіби талдауда пациент эмоциясы көбіне сараптаушынын уақытш а иеленген мағыналылығына шоғырланады. Ал талдау өз бетінше жүргізілген кезде, мүндай шогырлану оолмайды. Кәсіби талдаудағы қарсы ласу көрінісін шамамен үш топқа біріктіруге болады: 1) арандатушы мәселелермен ашық күрес; 2) эмоциялы қорғаушы реакциялар; 3) қор- ғаушылық тоқтату немесе айналмалы маневрлер. Алайда олар түрлері бойынша ерекшеленсе де, негізінде ашықтық дәрежелілігімен ғана айқындалады. пвтхпЫСаЛЫ’ шексіз "тәуелсіздікке" үмтылысы бар пациент л! ” “ РаПТауШЫ ОНЬІҢ өзаРа Қарым-қатынасындағы қиын- талқылаи бастайды. Оны пациент өзінің жатыр- ж я « ^ « а ЫҒЫ« а ' Аемек/ өзініц тәу ел сізд ігін е ж асалған б рлгілой Ша р етін д е қабы лдайды . М үны дүры с оелгілеиді: егер соңғы м ақсаты — басқа адамдармен 382
достыққа, ынтымақтастық сезімге әкелуге кемек көрсетсе және өзара қарым-қатынасты жақсартатын болса, адам- дармен қарым-қатынас жасау мәселесіне байланысты кез келген іс мәнді болар еді. Сараптаушы бұл мақсаттарды саналы турде ескермеуі де мүмкін, мысалы, ол тек пациент - пен әйелдер арасындағы қарым-қатынастың қиындығын, оның м інез-қүлы қтары ны ң жасқанш ақтық жақтарын түсінуді ғана жорамалдайды. Бірақ пациент жақындаган қауіп-қатерді сезеді. Оның қарсыласуы ашық: басқа адамдардың ренжіткенін қаламауы, аталған қиындық- тарды талқыламау өтініші түрінде болуы мүмкін. Немесе сараптаушыны өз ережелеріне көндіреді деген күдікпен сенімсіз ж ауап береді. Мысалы, өзінде жеккөрушілік тудыратын шүйіркелестікті оган сараптаушы одейі жабыс- тырып отыр деп санауы мүмкін. Немесе аналитикалық ж үмыстарға немқүрайды қарай бастайды: белгіленген уақытқа кешігіп келіп, талқыланып отырған тақырыиты өзгертіп, менімен ештеңе болмады және түс көрмеймін леи сендіруге тырысады немесе магынасы жорамаллауга келм ейтін, өте ш иеленіскен түстерді сараптауиіыга төндіріп айтады. Қ арсы ласуды ң бірінші типі — ашық күрес — бул жеткілікті түрде айқын және таныс, сондықтан да түсіи- дірілуін талап етпейді. Үшінші тип — қорғаныстық тоқтату немесе ауы тқу тактикасы — бүл өзін-өзі талдаудагы орнына (рөліне) байланысты талқыланады. Екінші тип эмоциялы қорғаныс реакциялары — кәсіби талдауда бүл маңызды орын алады, ейткені мүндай реакциялар сарап- таушыға шоғырландырылуы мүмкін. Сараптаушыға бағытталған қарсыласудың эмоциялық жауабын айқын көрсететін түрлі формалары бар. Жога- рыдағы мысалда пациент оны адастыратындай күдік- тенумен жауап берген. Басқа жагдайда талдау нәтижесінде ж ау ап күш ті ж ә н е ішкі сезімі зардап шегеді деген қорқыныш сезімі түрінде беріледі. Немесе диффузиялық тітіркенгішпен және сараптаушыны ақымақ, көмек көрсе- туге мүмкіншілігі жоқ деген түсінікпен оган немқүрайлы ж ау ап қайтаруы мүмкін. Небір көмескі мазасыздану формасын қабылдап, оның сараптаушыныи достыгын, махаббатын ж аулап алуга тырысуы арқылы олсірсму формасында болады. Өзін-өзі талдаудагы қарсыласу да осы үш тәсілмфлон байқалады, бірақ кейбірі өзінділігімен ерекшеленеді. Өзш- өзі талдауында Клэр тек бір кезде ғана ашық түрде және тікелей қарсыласуды шақырды, бірақ ол көптеген аинал- малы епті әдістер мен аналитикалық жүмысты тоитаруға 383
алып келді. Кейде Клэр өзінің аналитикалы қ жаңалық ашуында саналы түрде эмоциялық жауаптарды сезген, мысалы, өзінің ер адамдарға деген ж ауыздық көзқарас үстанымын анықтаған кезде сандыраққа үшыраған, бірақ мүндай реакциялар оның әрі қарай жүмыс істеуіне кедергі болған ж оқ. Мен осыларды өзін-өзі талдаудағы қарсы- ласудың байқалуыны ң әдеттегі көрінісі деп ойлаймын. Демек, барлы қ ж ағд ай л ар д а м үндай сипаттамаларды күтуге болады. Ж аңалықтарды ашуда эмоциялық жауап- тар пайда болады: адам өзінен таңғаларлық нәрсені бай- қаған соң, мазасыздану, ар, намыс, күнә немесе тітіркенуді сезінеді. Бірақ бүл реакциялар, кәсіби талдаудағы сияқты, аса қарқынды емес. Мүның себебінің бірі — онымен пациент қорғаныс күресін жүргізетін ж әне оған жауапкершілікті жүктейтін еараптаушыньщ болмағандығы: сондықтан да ол өз-өзіне еркін. Басқа себептің бірі — оның сараптаушыға қарағанда, сезімтал болуы: ол қауіп-қатерді ертерек сезініп, тікелей жақындауынан қашуға әр түрлі тәсілдерді пайда- ланып, автоматты түрде жалтарып кетеді. Бүл бізді қарсыласудың көрініс беретін епті әдістері мен қорғаныстық тоқтатуларға алып келеді. Түлғаның түрлері сияқты тоқтату ф ормалары ны ң ж олдары көп, олар әр ж ерде пайда болуы мүмкін, Өзін-өзі талдауда олардын пай да б олуд ағы қи ы н ж е р л е р ін , яғни дам уға бөгет жасайтын жақтарын бөліп көрсету тіпті де оңай болады. Қысқаша айтқанда, олар адам мәселені талдауға кірісе бастағанда бөгет болады, олардың еркін ассоциациялык, қүндылығын төмендетуге, ашқан ж аңалықтарын жоққа шығаруға қабілетті болып келеді. ^ Мәселен, талдауға кірісуді қаламауы, сезілмеуі мүмкін, өйткені өз бетінше ж үм ы с істейтін адам, әдетте, езін ж үйелі түрде талдамайды. Ол талдауды ң қажеттілігін сезбейтін кезеңдер жайлы алаң болмауы (абыржымауы) керек, дегенмен қарсы ласу бүл кезең дерде де әрекет жасайды. Ол өзінің көңілсіздігін, наразылығын, шаршап абыржығандығын, ж асқанш ақ ж әне қатты мазасыздан- ғанын сезгенде сақ болуы қажет, себебі сол кездегі кәңіл- күиі жағдайын анықтауға тырыспайды. Ол саналы түрде өзш талдағысы келмейтінін сезінеді; бірақ талдаудың аз оолса да қайғы-қасіретінен айрылуға мүмкіндік беретінін ж әне бір нәрсеге үйрететінін ол мойындайды. Немесе мүндаи әрекеттерді қолданбау үшін ақтаудың әр түрлі мүмкіндіктерін іздеп табады — қолым бос емес, шаршап түрмын, уақытым ж оқ ж әне т.б. Қарсыласудың бүл түрі кәсши талдауға қарағанда, көбінесе өзін-өзі талдауда жиі е деседі, өиткені соңғы жағдайда пациент сараптаушынын 384
белгілеген сеанс уақытын ауыстыруын өтінеді немесе үмытып кетуі мүмкін, бірақ орнатылған тәртіптер, әдеп- тілік борышы ж ән е сеанстың төлемақысы пациенттің мүндай қылықтарды жиі қайталамауына жеткілікті ықпал етеді. Еркін ассоциация барысында теж елу мен алшақтау қорғаныстары жанама түрде көрініс береді. Оның нәтижесі пациенттің емін-еркін ой жүгіртуіне емес, керісінше, оны мүлдем өнімсіз қылып, тақырыптан жалтарып, басқаша айтсақ, пайда болған ассоциацияның жігін жоғалтуға алып келеді. Қарсыласу белгілі факторларға байланысты "соқыр дақ- тарды" қүрайды, оның түсінігін тежейді. Пациент мүндай факторларга мүлдем көңіл аудармайды немесе оларды жасауға толық қабілетті болса да, мағынасы мен мәнін түсінбейді. Туындаған ойлар мен сезімдер минимумге кел- тіріледі, осы туралы мәселелерді Клэрдін Питермен қаты- насындағы өкпе мен жағымсыз уайымдар болымсыздыққа (минимумге) шығарылған талдауынан көруге болады. Сонымен қоса қарсыласу ізденісті басқаша бағыттауы мүмкін. Мүндағы қауіп интерпретация наразылығында, былай айтқанда, ассоциациядан жоқты табу ғана емес, ол көрініс беретін контексті қарастырмай, ондағы орын алган фактордың көрінісінсіз, оған жалған түрде интерпретация жасауына байланысты. Оның мысалы Клэрдің өз қуыршагы Эмилия туралы естеліктері. Ақырында адам қарсылықтың тежейтінін және жалта- ртатынын ашқанда, ол әр түрлі әдіспен оның конструктивті қүндылығын жоққа шығарады. Ол ашылымнын маңызды- лығын төмендетуі мүмкін: шыдамды әрекет жасаудын орнына, ол маған бар керегі — осы проблеманы саналы күш арқылы шешу (жецу) деген үстірт шешімге келеді. Немесе өз ашылымдарын әрі қарай өңдеуден уақытша бас тартады: оны "үмытқан" болады немесе бірсыпыра себеп- терді алға тартады, Енді қарсыласуды қалай жеңуге болатынын баяндаи- мыз. Көрінбейтін нәрсеге ешкім ештеңе жасай алмайды. Сондықтан бірінші және ең негізгі тадап — бүл қарсыла- судың өрекет етуін жете түсіну болып табылады. Көбінесе қарсы ласу байқалмауы мүмкін, өйткені адам оларды көретіндей аса тапқыр емес. Алайда қарсыласудьщ белгілі формалары (түрлері) бар, қаншалықты адам қырагы немесе ол қаншалықты үлкен табысқа жетуіне тәуелсіз болса да, олар зейінге ілінбейтін үрдіске ие. Олардын арасындағы (ішіндегі) ең негізгісі — "соқыр дақтар және сезімдерді төмендету болып табылады. Олардын бөгет 25—1530 385
жасауының күрделілігі қаншалықты берік таралғаны оның арты нда тү р ған күш терге байланы сты . Ә детте, олар адамның белгілі факторлармен жанасуға әлі де қабілетті еместігін көрсетеді. Мысалы, Клэр өзін-өзі талдаудың басынан өзінің Питерге деген өкпесінің тереңдігін немесе олардың қарым-қатынасының салдарынан қаншалықты азап шеккенін байқамады. Тіпті сараптаушының өзі де оған оларды жете түсінуге, анық көруге көмек бермеуі мүмкін. Әрине, бүл факторларды жеңу тек үлкен жүмыстың арқа- сында жүзеге асты. Бүл жағдай жүмыс жалғасқан уақытта "соқыр дақтар" кейіннен жойылады деген болжамға сен- діреді.
Қате ізденістердің бағыттарына да осылар жатады. Бүл түрдегі қарсыласудың байқалуын анықтау қиын. Егер адам көп уақы ттан кейін, алға басуды ң ж етістігіне немесе жүмысқа қарамастан, үйлесімді мәселенің айналасында әлі жүргенін байқаса, онда қарсыласудың бар болуына күмән- дануға болады. Әрбір талдаудағыдай өзін-өзі байқаудағы жетістіктерге алданып қадмау маңызды болып саналады. М үндай ж а қ сы л ы қ т ар у ақ ы тш а көң іл-күй д і жоғары көтеруі мүмкін, бірақ қалыптасқан қарсыласуларды анық- тауға бөгет келтіреді. Табылған мәдіметтерді дүрыс ин- теграцияламау — оларды кейде сараптаушымен бірлесіп тексеру керектігінің бірден-бір себебі. Қарсыласудың әр түрін аны қтау оңай, өйткені одар қауіп-қатер күшіне ие болуы мүмкін. Егер онда жоғарыда сипатталғанға үқсас жағдайлар болса, адам қарсыласуын жүмыстың басынан аңғарады. Ассоциациялау барысында ол үстіртін ойламай, “есептеп шығарумен" айналыстым деп түсінуі мүмкін. Сонымен қатар ол өз ойының адасқанын аңғарып, кейіннен ретроспективті түрде олардың бірінен кейін бірі болатынын есіне түсіреді немесе тақырыптан ауытқыған мезгіліне қайта оралады. Келесі күні жазған- дарын қайта қарастырғанда, ол өзінің Клэр сияқты сиқырлы көмек тосуының қате түсінік екенін аңғарады. Ол алға жылжуына бір нәрсенің бөгет жасайтынына күдіктеніп, онын, ашылымдары кей кезде мақтаулы немесе, керісінше, мақтаусыз болатындығын байқайды. Ол тіпті ықыластын төмендеуін қарсыласудың түрі деп күмәндануы мүмкін, кезінде ол оған талдауға бағытталған ж ауап деп көңіл аударған жоқ. Блокты ң бары н ж ете түсінген соң, қ ан д ай да бір оолмасын аналитикалық ізденістерді тоқтату қажет және қарсыласуды шүғыл мәселе ретінде қарау керек. Қарсы- ласуға қарамастан өзін талдауға мәжбүр ету олу пайдасыз аяқталады. Фрейдтің салыстыруы бойынша, қарсылыққа 386
қарамастан талдауды жалғастыру — ол жанбайтын электр шамын қайта-қайта ж ағумен бірдей; ток жібермейтін бөлшектерді — лампа, розетка, сым немесе сөндіргішті тексеру қажеттілігі әрдайым туындайды. Қарсыласумен күресудің техникасы оны қайта ассоциа- циялауга талаптануымен түйінделеді. Әрқашан аналити- калық жүмыстың барысында пайда болған қарсыласуға кірісу алдында блок болмаған кездегі жазылған жазуларды қараған жөн, өйткені дүрыс шешімнің кілті осы кезде талқыланған тақырыптарға байланысты болуы мүмкін. Әрине, жазылған мәліметтер арқылы ауытқыған жерлер аньщталады. Кейбір кезде адам қауіп-қатер немесе қолай- сыздықты сезіп, дереу қарсыласуды табуға кірісе алмайды. М үндайда өз-өзін зорламай-ақ, ж ай ғана қай жерде шаршағанын немесе мазасызданғанын белгілеп, мүмкін, келесі күні заттарға басқаша қарағаннан кейін жүмысын жалғастыруына болады. Адамға "қарсыласуды қайта ассоциациялауды" жасау дегенім, бүл оның блоктың нақты пайда болуын жете түсінуінің қажеттілігіне және өз ойларының осы арнада еркін өтуіне мүмкіндік беруімен түйінделеді. Егер өзінің түсінігінде қандай да бір мәселелер талқыланса да, ол жеңімпаз болғанын байқаса, онда ашқан жаңалықтарын басталған нүкте ретінде келешектегі ассоциациялар үшін қолдануға тырысқаны қаж ет. Әз ашылымдарына таң- ғалуын сезгенде, қабілеті жетпейтін немесе өзгерте алмай- тын факторларға соқтыққанын есінен шығармауға және бүл мүмкіндікті ойында сақтап, ассоциация жасауға тал- пынады. Егер талдауға кірісу оған қиындыққа түссе, бірақ ол сол сәтте өзін зерттеу қажеттілігін сезінсе, блокқа себепші болған алдыңғы талдаудағы кезең немесе сыртқы бір оқиға оның есіне түседі. Ж оғары да айтылған сыртқы факторлармен келген қ ар сы л асу л ар әсіресе өзін-өзі талдауға тән болады. Н евротикалы қ қүш тарлы қты иемденген адам немесе қазіргі кезде әрбіреуіміз — өмірде басқа адамдардың бізді ж азы қ сы з ренж іткен ін немесе қорлағаны н сезгенде өзіміздің наразылық немесе өкпелік реакциямызды шын- дықтай” қабылдаймыз. Мүндай жағдайда шынайы және ж алған қорлауды айқын ажырату қажет. Егер шынайы қорлау болғанда да, мүндай реакциялардын болмаганы дүрыс: адамның өзі басқалардың жасаған қорлықтарына тіл тигізбей, ашық күреспен, ренжіткен адамға кінәмен немесе аяуш ылықпен ж ауап береді, бірақ наразылық немесе өкпелік жасамайды. Айталық, күйеуінің басқа әйелмен қысқа түрде баи- 387
ланыста болғанын білген әйел қатты ренжиді. Бірнеше айлар өтсе де, куйеуі дүрыс қатынас қүруға бар мүмкін- шілігін жүмсағанда да, өтіп кеткен оқиғаға байланысты ол тыныштала алмайды. Ол өзін де, күйеуін де қинап, ашынған түрде жанға бататын сөздерді әлі де қайталай береді. Айқын өкпеге ешқандай қатысы ж оқ ерінің опасыз- дығына осындай сезімдер мен қылықтары арқылы жауап берудің бірнеше себептері бар. Күйеуінің басқаға қызық- қаны оны қорлауы мүмкін. Күйеуі оның
жүктеу/скачать 17,69 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|