Қорыгындыда жүмыстың үш тарауындағы талдаулар, түжырымдар
жүйеленді. Жүмыста М әшһүр Жүсіп олендерінің жанрлық-стильдік
ерекшеліктері соз болғанда, ақын олеңдерінін жанрлык сипаты, ондагы
дәстүр тағылымы жэне стиль және бейнелілік мәні өзі өмір сүрген, ягни
XIX ғасырдьщ аяғы мен XX ғасырдың басындағы замандағы қоғамдық
хал-ахуалдың,
атап
айтканда,
отаршылдык
қыспагы
осуіне
т.с.с.
наразылықтыц тікелей ыкпалы болғаны зерделенеді. Күні бүгінге дейін
Еуропа, орыс поэзиясының көркемдік сипаты кең де дүрыс сараланып
келсе, ш ығыс әдебиетін, оның ішінде мүсылмандық ш ығыс әдебиетін жете
таныта алмау да орын алғанын ескерген жон.
Бүл шыгыс әдебиетін зерттеуге, оган отаршылдық
мүдде
түрғысынан бір жақты қарау әсері де аз болмаганы анық. Соның
салдарынан да көне замандағы: Ж.Баласағүн, А.Иассауиден т.с.
бастау
алған бай дәстүр де, оны игеріп
жаңа биікке көтерген кейінгі қазақ
әдебиеті өкілдері: Абай, М әш һүр Жүсіп, Ш әкәрім еңбектері
жете
сараланбай келді деуге де негіз толык.
21
IIЛ Й ДА Л АН Ы Л F А Н Ә Д Е Б И Е Т ГЕР TI3IM J
1. Кенжебаев Б. Қазақ халқыньщ XX ғасыр басындағы демократ
жазушылары,- Алматы: КМКӘБ. 1958.-249 б.
2. Ж иреншин
Ә.
Қазақ кітаптары тарихынан.- Алматы: Қазакстан. - 1971.-
Б .133-137 .
3. Бөжеев М. М әшһүр Жүсіп мүралары хақында // Жалын, 3, 1974,- Б.127-
133.
4. Д әуітов С. М әш һүр Жүсіп Көпеев. // Қазақстан мектебі, 2, 1990.- Б.72-
79.
5. Әбілев Д. М әш һүр Жүсігі. // Жүлдыз, 12, 1992.- Б. 116-129 .
6. М әшһүр-Ж үсіп Қ.ГІ. Қазақ лирикасындағы стиль және бейнелілік. -
Павлодар:
С.Торайгыров
атындагы
Павлодар
мемлекеттік
университеті,І999.-Б.70-108.
7.
Көпеев С.Ш. М әшһүр Жүсіп өмірі.- Павлодар,:ЭКО, 2000.-131 б.
8.
Негимов С. М әшһүр Жүсіп шығармаларының бейнелілігі // Мөшһүр
Жүсіп оқулары (республикалык ғылыми конференцияньщ бірінші жинагы
ішінде).-Павлодар: ЭКО, 2001. - Б .5-9.
9.
Белинский В.Г. Собрание сочинений в 9 томах.т.Ш ,- Москва:
Художественная
литература.
1976.-
С.294-350;
Веселовский
А.Н.
Историческая поэтика.- Москва: Высшая шкода, 1989; Жирмунский В.
Теория стиха .-Лени и град : Советский писатель. Ленинградское отделение.
1975.- 431 с.; Храпченко М.Б. Творческая индивидуальность писателя и
развитие литературы.- Москва: Советский писатель, 1975,- 431 с.; Поляков
В. Вопросы поэтики и художественной семантики,- Москва: Советский
писатель. 1978; Григорьев В.П. Поэтика слова.- Москва: Наука.-1979 г.
т.с.с.
10. Байтүрсынов А: Шыг.- Алматы: Жазушы, 1988.-320 б.; Жүмалиев Қ.
Эдебиет теориясы.- Алматы, 1938; Базарбаев М. Образ человека труда в
казахской поэзии,- Алматы: Каз. ССР. FA. баспасы, 1961; Ахметов 3.
Казахское стихосложение,- Алматы: Гылым, 1964; Қабдолов 3. Эдебиет
теориясының негіздері,- Алматы,- Мектеп, 1970; Қаратаев М. Таңд. Үш
томдық,- Алматы: Жазушы, 1974; Қирабаев С. Революция ж эне эдебиет. 1,
2-том.- Алматы: Жазушы, 1977; Әбдірахманова Т. Қасым Аманжоловтың
поэтикасы.- Алматы: Гылым, 1976.-298 б.; Нургалиев Р. Аркау,- 1-2 том,-
Алматы: Жазушы, 1991; Кәкішев Т. Октябрь өркені.- Алматы: ҚМКӘБ,
1962; Негимов С. Өлең өрімі. -Алматы: Гылым, 1980.-136 б.; Кәрібаева Б.
Қазіргі казак лирикасыньщ поэтикасы,- Алматы: Жазушы, 1988 т.с.с.
11.
Қирабаев С. Сэкен Сейфуллин.- Алматы: ҚМКӘБ. 1962.-Б.291 .
12. Ковалев В.А. Многообразие стилей в советской литературе.- Москва-
Ленинград:Наука.-
1965.-
С.
35-36;
Поспелов
Г.Н.
Проблемы
литературного стиля.- Москва: Московского университет, 1970,- С .123.;
Борев Ю.Б. Художественный стиль метод и направление. //Теория
литературных стилей Москва: Наука,- 1982,- С.85-87; Гиршман М.М.
22
Стиль литературного произведения. //Теория литературных стилей.-
Москва: Наука, 1982.- С. 257-258 т.с.с.
13. Қож а Ахмет Иассауи. Диуани Хикмет, Алматы: Мүратас, 1993.-262 б.
14. Ертедегі эдебиет нүсқалары. -А лматы: Мектеп, 1967.-Б. 40 .
15. Коркыт ата кітабы. -АлматькЖ азуш ы, 1986.-128 6 .
16. Ж үсіп Баласағүн. Қүтты білік.- Алматы: Жазушы. 1986,- 616 б. (Ауд.
А.Егеубаев).
17. Ғабдолла Тоқай. Көңіл жүлдызы,- Алматы: Жазушы, 1986,- 180 б.
(Ауд. Төкен Әбдірахманов).
18. М әш һүр Жүсіи. Шығ. 1-том,- Павлодар: ЭКО, 2003,- Б.4, 123, 163,
270, ІИығ. 2-ТОМ.-Б. 69 . және 4-том.-Б. 266 .
19. Поспелов Г.Н. Лирика.-Москва: Моск. Университет, 1976.
20. Хорезми. Оғыз-наме. М үхаббат - наме,- Алматы: Ғылым, 1986.-208 б.
21. М әш һүр Жүсін. Шығ. 1-том,- Павлодар: ЭКО, 2003.-Б. 96, 101 163; 2-
том.-Б. 18 ; 4-том,- 2004 .-Б. 263 .
22. Абрамович
Г.Л.
Введение
в
литературоведение,-
Москва:
Просвещение,- 1970, 304 с.
23. Гончаров Б.П. Проблема художественного целого и системность
стилевого анализа // «Теория литературных стилей...» - деген кітап ішінде,-
Москва:Наука, 1982.-С. 228 б.
24. Чуковский К. Мастерство Некрасова,- Москва: Гос. изд. худ. лит.,
1962.-С. 255.
25. Ермилова Е.В. Некоторые стилевые тенденции современной советской
поэзии. // «Теория литературы» - деген кітап ішінде.- Москва: Наука,
1965.-С. 214.
26. Эйхенбаум Б. О поэзии.-Ленинград: Сов. писатель. Ленинград. Отд.,
1969,-С. 93.
27. Ж үмалиев Қ. Стиль - өнер ерекшелігі.- Алматы: Жазушы, 1966.-Б. 27.
28. Кекілбаев Ә. Өмір, талант, ш ыгарма //Жүлдыз, №4, 1981.- Б .210. 39.
29. XV-XVIII гасырлардагы казак доэзиясы.-Алматы: Гылым, 1982,- 240 б.
30. М әш һүр Жүсіп. Шығ. 1-том. -П авлодар: ЭКО, 2003,- 436 б.
31. Қабдолов 3. Сөз өнері,- Алматы: Мектеп, 1976.-Б. 227 .
32. Ахметов 3. Өлең сөздің теориясы.- Алматы: Мектеп, 1973.-Б. 45 .
33. Абыл Тілеуұлы, Сегіз сері Ш ақшақов //«XIX г. казак поэзиясы» - деген
кітап ішінде,- Алматы: Гылым, 1985.-Б. 39, 129.
34. Мошһүр Жүсіп. Шыг. 1-том.- Павлодар: ЭКО, 2003.-Б. 59, 63. 67 жэне
Ш ыг. 4-том, 2004.-Б. 196, 205.
35. Абай. Шыг., 1-том, Алматы, Гылым, 1977.-454 б.
36. М әш һүр Жүсіп. Шыг. 1-том.- Павлодар: ЭКО, 2003.-Б. 160 ж эне 4-том.
2004.-Б. 74 .
ДИССЕРТАЦИЯ ТАҚБІРЫБЫ БОЙЫНША ЖАРИЯЛАНҒАН
МАҚАЛАЛАР ТІЗІМІ
1. Тіл байлығыньщ қайнар кезі (М әшһүр Жүсін өлендері бойынша). // ҚР
23
¥ Ғ А Хабарлары. Тіл, эдебиет сериясы.- Алматы, 1995. № 2.-Б. 47-52 .
2. М әш һур Жүсіп шығармаларындағы үлттык өрнек мәні. // «I Мәшһүр
Жүеіп окулары» республикалық ғылыми конференция материалдары.-
Павлодар, 2001.-Б. 117-122 .
3. М әш һүр Жүсіп туындыларындағы ажарлау сипаты. // «Социальные и
экономические аспекты развития региона. Проблемы и
перспективы»
международная конференция,- Павлодар, 2001. - С . 179-180.
4. М әш һүр Жүсіп шығармаларындағы күбылту мәні.
В
«II М әш һүр Жүсіп
окулары» халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары.-
Павлодар, 2001.-Б. 264-274 .
5. М әш һүр Жүсіп шығармаларының керкемдік ерекшеліктері. // Өлкетану,-
Павлодар, 2002. №3. -Б . 136-140 .
6. Д әстүр тағылымы. // Өлкетану.-Павлодар, 2002.-Б. №4. 84-87 .
7. М әш һүр Жүсіп шығармаларындағы түспалдау қүралдары. //
ПМУ
Хабаршысы.-Павлодар, 2003. № 4.-Б. 206-209.
8. М әш һүр Жүсін лирикасының жанрлык сипаты. // «IV М әшһүр Жүсіп
оқулары»
республикалык
ғылыми-гірактикалық
конференция
материалдары. Том 1.-Павлодар, 2004. - Б .56-64.
9. М әш һүр Жүсіп төрттағандары. // «IV М әшһүр Жүсіп оқулары»
республикалық ғылыми-практикалық конференция материалдары. Том
Павлодар, 2004. - Б .65-68.
10. Ақын өлеңдерінің жанрлык түрлері. //«IV М әшһүр Ж үсіп оқулары»
республикалык ғылыми-практикалық конференция материалдары. Том 1.-
Павлодар, 2004. -Б . 69-78 .
11. М әш һүр Жүсіп лирикасынын жанрлык тегі. // ПМУ Хабаршысы.-
Павлодар, 2005. №2. -Б . 15-26.
12.
М әшһүр Жүсіп шығармаларындағы нақыл өлеңдер.
Н
ПМУ
Хабаршысы.-Павлодар, 2005. №2. -Б . 27-37.
13. М әш һүр Жүсіп лирикасы. // ПМУ Хабаршысы.- Павлодар, 2005. №2. -
Б.37-50.
14.
М әш һүр
Жүсіп
шығармаларыныц
стильдік
ерекшеліктері.
//
«Мемлекеттікті нығайту жағдайындағы тілдердің
қызмет аясы мен
дамуы»
ғылыми-практикалық конференция
материалдары.
Том
1,-
Павлодар, 2005. —Б. 56-63.
15. М әшһүр Жүсіп шығармаларындағы дәстүр тағылымы жэне стиль.
//«Мемлекеттікті
нығайту жағдайындағы тілдердің
қызмет аясы мен
дамуы» ғылыми-практикалық
конференция
материалдары.
Том
1.-
Павлодар, 2005. -Б . 64-69.
16. М әш һүр Жүсіп Көпейүлы өлеңдеріндегі «тор, түзак, ау, от» сөздерінің
қолдану ерекшеійктері. // «VI Сәтбаев окулары» республикалык ғылыми-
практикалық конференция материалдары. Том 1 .-Павлодар, 2006. -Б . 49-51
17. Дәстүр сабактастығы жэне бейнелілік мәні. // «Қ.Кемецгеров
тағылымы»
халықаралық
ғылыми-нрактикалық
конференция
материалдары. Том 2.-Павлодар, 2006. -Б . 33-39.
24
18. М әш һүр Жүсіп
елеңдеріндегі «кара, тас» сөздерінің
көріктеуіш
мағынада
қолданылу
ерекшелігі.//
«Қ.Кемеңгеров
тағылымы»
халыкаралық ғылыми-практикалык конференция материалдары. Том г .
Павлодар, 2006. -Б . 40-43.
19. М әш һүр Жүсіп шығармаларының стилі. // ҚР ¥Ғ А Хабарлары. Тіл,
эдебиет сериясы.- Алматы, 2006. № 1 .-5 .6 8 -7 2 .
20. М әш һүр Жүсіп елеңдеріндегі үлттық накыш пен діни үғымдар. // «V
М әш һүр Ж үсіп оқулары» халықаралық ғылыми-практикалық конференция
материалдары. Том 1.-Павлодар, 2006. -Б . 92-99.
21. М әш һүр Жүсіл өлеңдеріндегі метафораның қолданылу ерекшеліктері.
//«V
М әш һүр
Жүсіп
окулары»
халыкаралық
ғылыми-практикалык
конференция материалдары. Том 1.-Павлодар, 2006. —Б.83-91.
РЕ ЗЮ М Е
На
автореферат
диссертации
Баратовой
Мухаббат
Нуржауовны,
представленной на соискание ученой степени кандидата филологических наук
по специальности 10.01.02- казахская литература на тему «Жанрово-стилевое
своеобразие стихотворения Машхур Жусипа»
А к ту ал ьн о сть исследования. В эпоху приоритетности авторитаризма
литературное наследие прошлых веков анализировалось лишь с позиций
классовости, как следствие, многие его грани оказались не раскрыты с
подлинно научного подхода.
Есть все основания утверждать, что с
приобретением Казахстаном в начале 90-х годов прошлого столетия
суверенитета появилась возможность исследования «белых пятен»
в
искусстве,
в том числе художественной литературе. Тем не менее незаконченность
создания централизованного фонда образцов древней письменности, отсутствие
надлежащего контроля за хранением древних письмен и другие причины
создали серьезные препятствия для изучения литературного наследия, что
оставляет эту проблему по-прежнему актуальной.
Ц ели и зад ач и
исследования. Как известно, с приобретением
Казахстаном
независимости
Президентом
инициирована
программа
«Культурное наследие», в рамках которой наряду с другими задачами
предусматривается также возвращение читателю до последнего времени
закрытых источников культуры. Одним из свидетельств этому является издание
первых девяти томов ранее не известных, относящихся к так называемым
«белым пятнам» истории произведений Машхура Ж усипа Копеева, видного
казахского
поэта,
философа,
историка,
фольклориста.
Основная
цель
исследования, объектом которого являются стихотворения Машхура Жусипа,
заключается в специальном анализе их жанрово-стилистических особенностей
с
позиций
требований
мирового
литературоведения:
выявлении
индивидуального поэтического стиля, определении функциональной роли
художественного своеобразия произведений поэта в развитии природы жанра и
стиля.
Цель исследования реализуется в следующих задачах:
-систем атизация
хранящихся
в
фондах
Центральной
научной
библиотеки. Национальной библиотеки имени аль-Фараби материалов и
использование их в процессе работы;
-вы явлен ие,
отбор
и
дифференциация
жанрово-стилистических
особенностей поэтического мастерства;
-определен ие преемственности традиций и сущности образности в
произведениях поэта;
-раскры ти е 9воеобразия индивидуального вклада Машхура Жусипа в
литературно-поэтическую сокровищницу;
О сновн ы е полож ения, вы н осим ы е на защиту'. В ходе исследования
выработаны следующие основные положения:
-В п ер вы е проведён всесторонний и целостный жанрово-стилистический
анализ стихотворений Машхура Жусипа Копеева с позиций системного
подхода;
-Н ах о д и т подтверждение значительность творческого вклада Машхура
Ж усипа в развитие художественных традиций казахской литературы;
-В п е р вы е введены в научный оборот характеристики стилевого
своеобразия и сущности образности лирических произведений поэта;
- В результате сравнительно-сопоставительного анализа различных
литературных источников
выявлено влияние
общих
закономерностей
развития мировой литературы на творчество Машхура Ж усипа, созвучие его
произведений с лучшими литературными образцами;
-В ы явл ен высокий уровень мастерства поэта, виртуозное владение им
многообразными художественными методами.
Т еорети ко-м етодологические основы исследования. Существенное
значение для понимания и осмысления природы лирического жанра и стиля
имеют труды известных русских теоретиков литературы XIX-XX веков
В.Г.Белинского,
А.Н.Веселовского,
В.Жирмунского,
М.Б.Храпченко,
B.Полякова, В.П.Григорьева, а также отдельные результаты исследований
отечественных литературоведов А.Байтурсынова, К.Жумалиева, М.Базарбаева,
3.Ахметова,
З.Кабдолова,
Т.Абдрахмановой,
Р.Нургали,
Б.Карибаевой,
C.Негимова и др.
М етоды исследования. В качестве основных методов исследования
диссертантом использовались сравнительно-исторический метод, а также
методы
теоретического
анализа
и
синтеза,
обобщения,
логического
умозаклю чения.
Н ау ч н ая новизна исследован ия. Многогранное наследие Машхура
Ж усипа Копеева, как и многих других казахских поэтов, настолько велико, что
вряд ли можно рассчитывать на исчерпывающее его исследование и освещение
в ближайшие десятилетия. Предпринятое нами исследование доказывает, что
творчество Машхура Жусипа можно оценивать как немаловажный этап в
процессе продолжения и развития традиций мировой поэзии. В настоящей
диссертационной работе впервые вводятся в научный оборот ранее не
публиковавшиеся произведения поэта. Изыскание является первым научным
трудом, в котором стихотворения Машхура Жусипа Копеева подвергаются в
качестве объекта исследования всестороннему и целостному анализу с
жанрово-стилистических позиций. Эти и другие, более детальные, результаты
исследования отражают научную новизну выполненной диссертационной
работы.
Т еорети ческая и п р а к ти ч е с к а я зн ач и м ость исследован и я. Результаты
работы могут широко использоваться при чтении лекций по казахской
литературе, а также в специальных курсах, семинарах, факультативных
занятиях по машхуроведению в высших учебных заведениях. Кроме того,
выводы, полученные в результате работы над диссертацией, могут оказать
значительную помощь исследователям казахской литературы, преподавателям,
магистрантам, студентам высших учебных заведений.
SUMM ARY
On abstract o f the thesises Baratova Muhabbat Nurzhauovna, submitted for
competition degree candidate o f the philological sciences on professions 10.01.02-
Kazakh literature to subjects "Genre-stylistic self-figurative of the poem Mashkhur
Zhusip"
Urgency of the study. In epoch of priority authoritarian literary heritage past
ages was analyzed with position of classicality only, as effect, many its galley
proofs turned out to be not reveal; open with really scientific approach. There is all
foundation to confirm that with acquisition Kazakhstan at the beginning o f initially
90-s years of the past centuries of the sovereignty appeared the possibility of the
study "white heel" in art, including artistic literature. However unending o f making
the site fund sample ancient to systems of writing, absence behooving checking for
keeping of the ancient characters and the other reasons created the serious obstacles
for study of the literary heritage that leaves this problem as before actual.
The Purposes and problem s of the study. As is well known, with
acquisition of Kazakhstan independence by the President is initiated program
"Cultural heritage", within the framework of which alongside with the other task is
provided also return reader before the last time o f the closed sources o f the culture.
One of the certificate this is a publishing first nine volumes earlier not known,
referring to so named "white spot o f history of the product Mashkhur Zhusip
Kopeev, seen Kazakh poet, philosopher, historian, folklorist. The Main purpose of
the study, which object are poems of Mashkhur Zhusip, is concluded in special
analysis their genre-stylistic particularities with position of the requirements world
literature: discovery individual poetical stiletto, determination functional dug
artistic своеобразия making the poet in development o f the nature o f the genre and
stiletto.
The Purpose o f the study is realized in the following task:
- the systematization keeping in funds o f the Central scientific library, National
library of the name scarlet-Farabi material and use them in process of the
functioning;
- discovery, selection and differentiation genre-stylistic particularities poetical skill;
- the determination to receivership tradition and essence to figurativeness in making
the poet;
- opening self-figurative individual contribution o f Mashkhur Zhusip in literary-
poetical treasure house;
- the proving motivation that in natural onward development of the Kazakh
literature as a whole poetical product of Mashkhur Zhusip Kopeev are an essential
step.
The M ain positions stood on protection. Following main positions is
worked out In the course o f studies:
- For the first time organized all-round and holistic genre-stylistic analysis of the
poems Mashkhur Zhusip Kopeev with position o f the system approach;
- Finds the acknowledgement significantly of creative contribution of Mashkhur
Zhusip in development artistic tradition o f Kazakh literature;
- For the first time carried in scientific turn of the feature stylistic self-figurative
and essence to figurativeness o f the lyrical making the poet;
- As a result relatively-comparative analysis of the different literary sources is
revealed influence of the general regularities o f the development o f the world
literature on creative activity o f Mashkhur Zhusip, assonance o f his product with
the best literary sample;
The Theoretical-m ethodological bases of the study. The Vital importance
for understanding and comprehensions o f the nature of the lyrical genre and stiletto
has a works known on Russian theorist literature XIX-XX ages V.G.Belinskiy,
A.N.Veselovskiy,
V.Zhirmunskiy,
M.B.Khrapchenko,
V.Polyakova,
V.P.Grigorieva, as well as separate results o f the studies domestic literature
A.Baytursynov,
K.Zhumaliev,
M.Bazarbaev,
Z.Ahmetov,
Z.Kabdolov,
T.Abdrahmanova, R.Nurgali, B.Karibaeva, S.Negimov and others methods of the
study. As main methods of the study researcher were used relatively-history
method, as well as methods o f the theoretical analysis and syntheses,
generalizations, logical conclusion.
Scientific novelty of the study. The Polyhedral heritage of Mashkhur
Zhusip Kopeev, either as many other Kazakh poets, so great that hardly possible to
reckon for exhausting his study and illumination in nearest decennial events.
Undertaken by us study proves that creative activity of Mashkhur Zhusip possible
to value as o f no small importance stage in process o f the continuation and
developments tradition to world poetry'. In persisting dissertation functioning are
for the first time entered in scientific turn earlier not published making the poet.
Prospecting is a first scientific labour, in which poems o f Mashkhur Zhusip Kopeev
are subjected to as object of the study all-round and holistic analysis with genre-
stylistic position. These and others, more detailed, results o f the study reflect
scientific novelty executed dissertational functioning.
T heoretical and practical value of the study. The Results o f the
functioning can be broadly used when reading lecture on, Kazakh literature, as well
as in special course, seminar, optional occupation on Mashkhur conduct in the high
educational institutions. Besides, findings, got as a result o f functioning on thesis,
can render the significant help a researcher Kazakh literature, teacher, magistrate,
student o f the high educational institutions.
БАРАТОВА МҮХАББАТ НҮРЖАУҚЫЗЫ
Мәшһур Жүсіп өлеңдерінін
жанрлық-стильдік ерекшелігі
Автореферат
Техникалық редактор Г.Н. Сейтахметова
Достарыңызбен бөлісу: |