М. Х. Дулати атындағы Тарму-дің Ғылыми кеңесінің шешімімен баспаға ұсынылған

ТАЛАС АУДАНЫ

ТАЛАС АУДАНЫ

290

291

арқылы жер бетіне шығарылған тұщы су шақырым қашықтықтан құбырмен 

Ақкөл ауылына жеткізіледі. 

Көктал

(Коктал) – Жамбыл облысының Талас ауданындағы өзен. Талас алабында. 

Ұзындығы 61 км,  су  жиналатын  алқабы 482 км

2

.  Қаратаудың  солтүстік 

беткейінен басталып, Қарашеңгел ауылы тұсында Ащыкөлге, Қаратау ауыл 

округі жерімен, Көктал кентінің оңтүстік-шығыс шетімен өтіп, оң тармағы 

Қызылəуіт,  Шұқырəуіт  жасанды  көлдері  арқылы  Ақкөл  көліне  құяды. 

құяды. Аңғары тар, жағасы тік жарлы. Жазда иірім қарасуларға айналады. 

Жылдық орташа су ағыны 1, 20 м/сек. 

Тамды өзені

(Тамды) – Қаратау  тауының  солтүстік  беткейінен  басталып,  Тамды 

ауылдық округінің жері арқылы жолында Қаратау қаласын, Тамды ауылын 

басып  өтіп,  Аса  өзеніне  барып  құяды.  Өзеннің  ұзындығы 42 шақырым, 

су  жиналатын  алабы 365 м

3

.  Аңғары  жер  бедеріне  қарай  кейде  тар,  енді 

бір жерде жайқуат. Өзен суы егістік, жайылымдық жерлерді суландыруға 

пайдаланылады. 

Кеңүңгіртас

(Кенунгиртас) – Қаратаудағы қарасты жер қозғалу құбылысынан пайда 

болған үңгір. Жамбыл жəне Шымкент облыстарының шекарасымен ағатын 

Сүйіндік өзенінің сол жағасында. Ұз. 30 м, ені 4-5, 5 м, биіктігі 14 м. Үңгір 

ішінде  үлкендігі  əр  түрлі  бірнеше  бүйірлік  камералар  жəне  жолдар  бар. 

Бұлар жерасты жарықтарынан шыққан күкірт кышқылды ерітінді сулардың 

шаюынан  пайда  болған.  Қабырғалары  үнемі  ылғалданып  тұрады.  Қазақ 

Совет Энциклопедиясы Алматы, 1974. 5-том, 381-бет. 

Киров бөгені

(Киров) – Жамбыл облысындағы бөген. Жамбыл қаласының шығысында 

10 км. Талас өзені бойында 1940-1944 ж. салынды. Ұз. 13 км, ең терең жері 

32 м. көл. ені 3800 млн. м

3

. Плотинасының ұз. 2-км-дей. Бөген облыстың 

Жамбыл,  Свердлов  аудандарының  шаруашылықтарына  орта  есеппен 

жылына 1364 млн.м. су береді. Жалпы ұз. 450 км, каналдар арқылы 93 мың 

га егіс суарылады. 

Үшбас

(Ушбас) – Түйемойнақ-Талас  алабындағы  өзен.  Жамбыл  облысының 

Сарысу  жəне  Оңтүстік  Қазақстан  облысының  Созақ  аудандары  жерімен 

ағып өтеді. Ұзын 71 км, су жиналатын алабы 571 км

2

. Қаратаудың солтүстік 

беткейіндегі  бұлақтардан  басталып,  Қызылкөлге  құяды.  Аңғары  таулық 

сипатта,  арнасы  тік  жарлы.  Жерасты  жауын-шашын  суымен  толығады. 

Жылдық  орташа  су  ағымы  Жыланды  өзеннің  құяр  сағасынан  төменде 

0, 25 м

3

/с. 

Тұзкөл

(Тузкол) – Талас  өзені  алабында,  Талас,  Сарысу  аудандары  жеріндегі 

ағынды көл. Қарашеңгел ауылынан солтүстік-батысқа қарай 2, 5 км жерде 

орналасқан.  Аумағы 11, 8 км

2

,  су  жиналатын  алабы 1056 км

2

.  Жағалауы 

жазық, солтүстік-батыс жағалауы жарлы, биіктігі 1, 6-2, 5 м. Көктал өзені 

көлді жарып ағып, Ащыкөлге жалғасады. Суы мол жылдары Аса өзенінің 

суы кемерінен асып Ащыкөлге жəне Тұзкөлге құяды. Суы мол жылдары 

балық ауланады. Алабының 70%-ы жыртылған, жағалауы – шабындық. 

Көлге  жауын-шашыннан  жəне  Көктал  өзеннің  сол  тармағынан  су 

жиналады.  Көл  жаз  айларында  құрғап  қалады.  Көлде  өндіруге  жарамды 

тұз қабаттары бар. 

Қайып

(Кайып), Қаратал – Шу-Талас алабындағы өзен. Байзақ, Талас аудандары 

жерімен ағады. Ұз. 105 км, су жиналатын алқабы 2620 км

2

. 

Шұқырəуіт

(Шукырауит) – Ақкөл  көліне  құятын  жасанды  су  қоймасы,  Көктал 

өзенінің алдын қолдан бөгеп жасаған. 

Мақпал

(Макпал) – Талас Алатауының орталық бөлігінде, Тұрар Рысқұлов ауданы 

жерінен  ағып  өтетін  өзен.  Ұзындығы 28 км.  Бастауын  Мақбал  асуының 

солтүстік  беткейінен  алып,  Мақбал  разъезі  жанында  тарамданып  құмға 

сіңіп  кетеді.  Жоғарғы  аңғары  тік  жарлы,  төменде  кеңейеді.  Өзен  көктем 

айларында тасиды. Жоғарғы жəне орта ағысында суы мол. Мақпал суымен 

аудан шаруашылығы дақылдарының егістігі суарылады. 

Кіші Қаратау жер асты су алабы

(Киши Каратау) – Жамбыл обл. Сарысу жəне Талас аудандарының аумағын-

да орналасқан. Жер асты суын алғашқы зерттеулер 1946-1947 ж. басталған. 

1947-1992 ж. Оңт. Казақстан геология басқармасы Кіші Каратауда фосфор 

кен орындарының ашылуына байланысты шахталар жүйесіне құйылатын 

жерасты суының көлемін анықтау жəне ауыз сумен қамтамасыз ету үшін 

ТАЛАС АУДАНЫ

292

кең көлемді гидрогеологиялық жұмыстар жүргізді (Т. Айтуаров, М. Жұма-

ғұлов,  Р.  Ахметов,  Р.  Айымбетов,  т.б.).  Жер  асты  суы  кембрий-ордовик 

кезеңдерінің карстік-жарықшақты əктастарында таралған. Сулы қабаттың 

қалындығы 40-300 м.  Осы  терендікке  бұрғыланған  гидрогеологиялық 

ұңғымалардан тəулігіне 2, 2-86, 4 мың м

3

 су шығады. Жер асты суының мол 

көзі тектоникалық жарылымдарда қалыптасқан. Өзен аңғарларында жəне 

тектоникалық  жарылымдарда  көптеген  қайнар  бұлақтар  (Жылыбұлақ, 

т.б.) бар. Олардан тəулігіне 4, 3-34 мың м

3

 су шығады. Жерасты суы тұщы, 

минералдануы 1, 0 г/л-ден аспайды, химиялық құрамы гидрокарбонатты-

кальцийлік  түрге  жатады.  Алапта 10 кен  орны  жете  зерттелген.  Оның 

ішінде  Бүркітті,  Көктал,  Майтөбе,  Тамды  су  кен  көздері  Қаратау, 

Жаңатас  қалаларын,  т.б.  елді  мекендерді  ауыз  сумен  қамтамасыз  етуге 

пайдаланылуда.  Жерасты  суының  пайдалануға  болатын  тəуліктік  жалпы 

қоры 216 мың м

3

 көлемдей деп болжанған. 

Қаратау

(Каратау) – Тянь-Шань  тау  жүйесінің  солтүстік-батысында  орналасқан 

тау жотасы. Қаратау негізінен, Жамбыл облысының аумағында орналасқан. 

Тек  солтүстік-батыс  бөлігі  Оңтүстік  Қазақстан  облысы  аумағында. 

Солтүстік-батыстан  оңтүстік-шығысқа  қарай 420 км-ге  созылып  жатыр, 

енді  жері 60-80 км  (оңтүстік-шығысындағы  Боралдай  жотасы).  Ең  биік 

жері  Бессаз  тауы (2175 м).  Жота  қатарласа  жатқан  Кіші  Қаратау  жəне 

оңтүстік-батыс Қаратау жоталарынан тұрады. Бұларды бір-бірінен тауар-

алық  ойыстар  бөліп  жатыр.  Қаратаудың  шығысы  жəне  Кіші  Қаратау 

протерозойлық  тақтатас  жəне  құмтастарынан  оңтүстік-батыс  Қаратау 

карбонның  əктас,  құмтас,  конгломераттар  жəне  девонның  жанартау  текті 

жыныстарынан түзілген. Жоталардың тау бастары тегістеу келген жазық, 

беткейлері  шатқалды,  тік  жартасты  болып  келген.  Қаратаудың  оңтүстік-

батысын  Сырдария,  солтүстік-шығысын  Талас  өзендері  алаптары  алып 

жатыр. Қаратау төңірегіндегі өңірге климат тұрғысынан өз əсерін тигізеді. 

Сондықтан  жотаның  оңтүстік-батысы  мен  солтүстік-шығысының  ауа 

райында біраз айырмашылықтар бар. Қаңтар айындағы орташа температуpa 

жотаның  солтүстік  беткейі  мен  баурайында -10°С,  оңтүстік-батысында 

-6°С. Жазы ыстық жəне құрғақ, шілденің орташа температурасы 22-26°С. 

Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшер бөктерінде 200-400 мм, тауда 

400 – 600 мм. Беткейлерінің топырағы қоңыр, қызғылт қоңыр. Тау аралық 

аңғарлар  мен  шатқалдарында  бетеге,  боз,  көде,  өзен  аңғарларында  тал 

өседі. Қазақстанның басқа жерінде жоқ, (35-40%) каучук ретінде қолдануға 

болатын  тау  сағызы  осы  Қаратау  қойнауында  мол  кездеседі.  Таутеке, 

борсық, түлкі, қасқыр, түрлі тышқан, сарышұнақ, т.б. мекендейді. Қаратау 

өңірінде жерасты суларының мол қоры бар. 

Қаратау қойнауында еліміздегі ірі полиметалл (Ащысай, Мырғалым-сай, 

Байжансай, т.б.), фосфорит (Ақсай, Жаңатас) кендері шоғырланған. 

ШУ АУДАНЫ 

ШУ АУДАНЫ 

294

295

ОЙКОНИМДЕР, ГИДРОНИМДЕР, ОРОНИМДЕР

Əкімшілік орталығы – Төле би ауылы

Халық саны – 96 700 адам

Аудан аумағы 12 000 шаршы шақырымды құрайды

Аудандағы қалалық, кенттік, ауылдық округтер саны – 19

Құрылған жылы 1931жыл

Ерекшеліктері мен көрнекті орындары

Аудан  аумағында  көптеген  тарихи-мəдени  мемлекеттік  маңызы  бар – 

Ақтөбе (VI-XIII ғғ) қалашығы. 

Қалалар, жергілікті маңызы бар сəулет өнерінің ескерткіштері мен архео-

ло гия  лық нысандар – жеңіс сарбаздарына арналған ескерткіштер, Төле би 

ес керткіші мен Совет Одағы Батыры С. Естемесовке, «Варяг» крейсерінің 

тең ізшісі Е.Е. Юрченконың зираты, темір дəуірінің қорымы, қола дəуіріндегі 

тасқа  қа шап  салынған  суреттер, «Жайсаң»  діни-мемориалдық  кешені, 

Қорғаншы жəне Ақсутөбе қалашықтары бар. 

 Шу ауданы                                                                               Шуский район

Орталығы – Төле би ауылы                                             Центр – аул Толе би

Əкімшілік-аумақтық бірліктер

Административно-территориальные единицы

р/с

Ауылдық 

(ауыл,  кент) 

округтердің 

атауы

Наименования 

аульных округов 

(аулов (аул), 

кент) 

Ауылдық 

округтің 

бұрынғы атауы

Прежнее 

наименование 

округа

Округ атауларының 

(орталығының) 

орыс тіліндегі атауы 

Наименования округов 

(центров) 

на русском языке

Округ 

орталығының 

атауы

Наименование 

центра округа

1

2

3

4

5

1. 

Шу қаласы

Чу қаласы

город Шу

Шу қаласы

2

Ақсу ауылдық 

округі

Көкқайнар а/о 

құрамынан 

бөлініп 

шыққан

Аксуский аульный 

округ – аул Аксу

Ақсу ауылы

3

Ақтөбе 

ауылдық 

округі

Қорағаты а/о 

құрамынан 

бөлініп 

шыққан

Актобинский 

аульный округ – аул 

Актобе

Ақтөбе ауылы

4

Алға ауылдық 

округі

жаңадан 

құрылған

Алгинский аульный 

округ – аул Алга

Алға ауылы

5

Бірлік 

ауылдық 

округі

Бірлік кенттік 

округі

Бирликский 

аульный округ – аул 

Бирлик

Бірлік ауылы

6

Бірлікүстем 

ауылдық 

округі

Ескішу а/о 

құрамынан 

бөлініп 

шыққан

Бирлиустемский 

аульный округ – аул 

Бирликустем

Бірлікүстем 

ауылы

7

Далақайнар 

ауылы

жаңадан 

құрылған

Далакайнар 

аульный округ – аул 

Далакайнар

Далақайнар 

ауылы

ШУ АУДАНЫ 

ШУ АУДАНЫ 

296

297

8

Дулат 

ауылдық 

округі 

Кенесский 

сельсовет

Дулатский аульный 

округ – аул 

Байдибек

Бəйдібек 

ауылы

9

Ескішу 

ауылдық 

округі

жаңадан 

құрылған

Ескишуский 

аульный округ – аул 

Ескишу

Ескішу ауылы

10

Жаңажол 

ауылдық 

округі

Ескішу а/о 

құрамынан 

бөлініп 

шыққан

Жанажолский 

аульный округ – аул 

Жана жол

Жаңажол 

ауылы

11

Жаңақоғам 

ауылдық 

округі

жаңадан 

құрылған

Жанакогамский 

аульный округ – аул 

Коктобе

Көктөбе ауылы

12

Көкқайнар 

ауылдық 

округі

жаңадан 

құрылған

Коккайнарский 

аульный округ – аул 

Коккйнар

Көкқайнар 

ауылы

13

Дінмұхамед 

Қонаев ауылы

Ленин 

ауылдық 

кеңесі

Конаевский 

аульный округ – аул 

Динмухамед Конаев

Дінмұхамед 

Қонаев ауылы

14

Қорағаты 

ауылдық 

округі

жаңадан 

құрылған

Корагатинский 

аульный округ – аул 

Мойынкум

Мойынқұм 

ауылы

15

Өндіріс 

ауылдық 

округі

Төле би а/о 

құ рамынан 

бөлініп 

шыққан

Ондирисский 

аульный округ – аул 

Абай

Абай ауылы

16

Тасөткел 

ауылдық 

округі

жаңадан 

құрылған 

Тасоткельский 

аульный округ – аул 

Тасоткел

Тасөткел 

ауылы

17

Төле би 

ауылдық 

округі

Новотроицкий 

сельсовет

Толебийский 

аульный округ – аул 

Толе би

Төле би ауылы

18

Шоқпар 

ауылдық 

округі

Киров 

ауылдық 

кеңесі

Шокпарский 

аульный округ – аул 

Шокпар

Шоқпар ауылы

19

Балуан 

Шолақ 

ауылдық 

округі

Дулат а/о 

құрамынан 

бөлініп 

шыққан

Балуан Шолакский 

аульный округ – аул 

Балуан Шолак

Балуан Шолақ 

ауылы

Гидронимдердің 

қазақша атауы 

Гидронимдердің 

орысша атауы

Г

идроним

 түрі

 

(қаз

.) 

Г

идроним

 түрі

 

(орысша

) 

Aудан

Ащылы

Ащылы 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Тұрлы

Турлы 

өзен

р. 

Шу, Мойынқұм ауд. 

Қарауылқашқан

Карауылкашкан 

өзен

р. 

Шу, Мойынқұм ауд. 

Туғанбай

Туганбай 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Ақтасты

Актасты 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Құрғақшолақ

Кургакшолак 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Қойшыбай

Койшыбай 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Құязбай

Куязбай 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Ақсай

Аксай 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Шөладыр

Шольадыр 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Жамансай

Жамансай 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Былқылдақ

Былкылдак 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Шүмекбайсай

Шумекбайсай 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Əмiрбай

Амирбай 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Құлаатсай

Кулаатсай 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Өзенесенбай

Озенесенбай 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Екi Ботабұрым

Еки 

Ботабурым 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Үш Ботабұрым

Уш Ботабурым 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Тасқұдық

Таскудык 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Үлкен Жиделi

Улькен 

Жидели 

өзен

р. 

Шу, Мойынқұм ауд. 

Қостөбетерiс

Костобетерис 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Тана

Тана 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Бомбай

Бомбай 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Пахмет

Пахмет 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Желши

Жельши 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Қарасай

Карасай 

өзен

р. 

Шу ауд. 

ШУ АУДАНЫ 

ШУ АУДАНЫ 

298

299

Əденсай 

Аденсай 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Ақатсай

Акатсай 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Оразбай

Оразбай 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Бұланбай

Буланбай 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Сəтпан

Сатпан 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Жалқамыссай

Жалкамыссай 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Қарауылтөбе

Карауылтобе 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Байқұтты

Байкутты 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Сүлiктi

Суликты 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Шоқпар

Шокпар 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Құлақшынсай

Кулакшынсай 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Əулиеқора

Аулиекора 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Теректi

Теректы 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Кербұлақ

Кербулак 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Ақтасты

Актасты 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Қостерек

Костерек 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Дөңгелексаз

Донгелексаз 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Далақайнар

Далакайнар 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Еспе

Еспе 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Бабасай

Бабасай 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Аңқалды

Анкалды 

өзен

р. 

Шу, Қордай ауд. 

шекарасында

Жарық

Жарык 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Итқора

Иткора 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Майжакен

Майжакен 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Қосбастау 

Косбастау 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Құдабай

Кудабай 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Шəбек

Шабек 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Қотыр

Котыр 

өзен

р. 

Шу, Қордай ауд. 

Бырқылдақ

Быркылдак 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Ортажайлау

Ортажайлау 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Аққайнар

Аккайнар 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Ақжар

Акжар 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Сұлусай

Сулусай 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Қашқынбайсай

Кашкынбайсай 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Ақкөл

Акколь 

өзен

р. 

Шу, Қордай ауд. 

Тереңсай

Теренсай 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Отызүй

Отызуй 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Сарыбұлақ

Сарыбулак 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Аққайнар

Аккайнар 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Қаратаспа

Каратаспа 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Қызылқора

Кызылкора 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Бұқпан

Букпан 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Қарақушық

Каракушык 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Жаманты

Жаманты 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Молалы

Молалы 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Үшқызыл 

Ушкызыл 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Ащыбұлақ

Ащыбулак 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Қарабек

Карабек 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Қойбас

Койбас 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Дерменесай

Дерменесай 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Ащылысай

Ащылысай 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Қанжығасай 

Канжыгасай 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Құлдықсай

Кулдыксай 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Ақтасты

Актасты 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Төлендi

Толенды 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Ақтөбе

Актобе 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Қарашоқы

Карашокы 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Құмшық

Кумшык 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Көлденеңсай

Кольдененсай 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Қопалысай

Копалысай 

өзен

р. 

Шу, Қордай ауд. 

Үңгiрлi

Унгирли 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Қаратаспа

Каратаспа 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Қызылсай

Кызылсай 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Жадыра

Жадыра 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Шатыркөл

Шатырколь 

өзен

р. 

Шу ауд. 

Сарықау

Сарыкау 

өзен

р. 

Шу ауд. (Жамб. обл.); 

Чу обл. (Қырғ. Респ.) 

жүктеу/скачать 15,4 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: