М. К. Ахметова Мәтін лингвистикасы
жүктеу/скачать 4,96 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 1. Мэтін лингвистикасы, зерттеу нысаны, маңсат- міндеттері Мәтін лингвистикасы
| 1-модуль
Таиымдық блок Мәтін лингвистикасы - тіл білімінің саласы Қарастырылатыи мәселелер: 1. Мәтін лингвистикасы, зерттеу нысаны, маңсат-міндеттері. 2. Мэтін деп нені танимыз. 3. Мәтінді зерттеу багыттары. 1. Мэтін лингвистикасы, зерттеу нысаны, маңсат- міндеттері Мәтін лингвистикасы - тіл білімінің бір саласы. Мэтін лингвистикасы (лат. textum - байланыс, бірігу + фр. linguistigue) мәтіннің өзіне тэн мэні мен болмысы, басқалардан ерекшелігі, мэтіннің дұрыс кұрылу заңдылыктары, категориялары, объективті болмыстың мэтінде бейнеленуі, мәтіннің тілдік түзілу ерекшелігі, оны кабылдаудың сипаты, мэтіннің тұлға-бірлігі жэне т.б. мәселелерді қарастырады. Мэтін лингвистикасы XX ғ. 60 жылдарында калыптаса бастады. Тіл білімінің бұл саласының негізі Г.Лакофф, Р.Харвег, В.Скаличка, Э.Бенвенист, С.Карцевский, З.Шмидт, Т.Николаеват.б. еңбектерінде каланды. Ал мәтін лингвистикасы жоқ дейтін ғалымдар катарында А.Маргалит, М.Даскал, Б.Вендель, Т.Булыгина т.б. бар. Олар мэтін теориясын калыгітастырудың қажеттілігі жоқ, сөйлем грамматикасы негұрлым толық жасалса, мәтін құбылысын да айқындауға болады дейді. Мэтін мен сөйлемді теңестіріп қарау мүлде қайшы пікір. Ол туралы академик В.В.Виноградов былай дейді: «Над всеми этими кругами и сферами грамматики (учение о слове, словосочетании, предложении) - воздвигается совсем неисследованная область стилистического синтаксиса, в центре которой лежит проблема строя сложных синтаксических единств ...» /1, 764/. Мәтін түрліше атаулармен зерттеліп келді. Мэселен, Мэтін лингвистикасы, Мәтін кұрылымы, Мэтін герменевтикасы, Мәтін синтаксисі, Мэтін грамматикасы. Бұларды тұтас күйінде алып мэтін теориясы деуге болады. Тіл білімінде мәтін лингвистикасы гылымдағы көзқарастың түбегейлі өзгеруімен, структуралық лингвистикадан біртіндеп жұмсалымдық (функционалдық) лингвистикаға бет бұруымен, 6 қатысым теориясымен байланысты қалыптасып дамыды. Қазіргі таңда мэтін туралы ілім мәтіннің мағыналық әрі құрылымдық жактарын зерттеумен айналысатын тіл білімінің іргелі саласына айналды. Көптеген тілші-ғалымдар мэтін лингвистикасы арқылы кез келген мэтіннің құрылымындагы лингвистикалық заңдылықгарды ашуға мүмкіндік туатынын атап көрсетеді. Мәтінді «зерттеу тілді әлемдік ауқымдагы кең құбылыс ретінде түсіну үшін де, қарым-қатынас жасаудың бірден-бір тұгас қүралы ретінде үгьшу үшін де, тілдің адамзаг қызметінің эр түрлі жақгарымен байланысын терең білу үшін де қажет болды. Мэтіннің көмегімен тілдің өмір сүруін, оның заңцылыкгарын тануға болады» /2, 270/. М этінді зерттеу аркылы сөйлеу мен тілдің арақатынасы айқьшдалып, олардьщ табигаты да анықгала түседі. Мэтінтілді колдану нәтижесінде дүниеге келеді, соңцықган «әрбір мэтіннің сыртывда тілдің жүйесі тұрады» (М.М.Бахтин). Мэтін лингвистикасында тіл мен сөйлеу тығыз байланыста қарастырылады. Мэтін лингвистикасының нысаны ретінде аяқталған біртұтас көлемді немесе шагын мәтіндер және мэтіннің тұлға-бірліі і ретінде танылатын курделі фразалық тұгасымдар, яғни мэтіннің кішігірім бөліктері алынады. Тұтас макромәтіндерге газет, ғылыми журнал мақалалары, монография, окулық, ресми-іс кагаздары, роман, повесть, поэма т.с.с. жатады. Мэтін лингвистикасында дискурс деген түсінік те бар. «Лингвистикалық түсіндірме сөздікте» (1998ж.) дискурс (фр. discours - сөйлеу) - экстралингвистикалық, яғни парадигматикалық, алеуметгік, мәдени, психологиялық фаюгорлармен байланысга болагьш мәтін. Белгілі бір оқиғаны баяндайтын мэтін; «Социолингвистикалық терминдер сөздігінде» (2002ж.) дискурс жүктеу/скачать 4,96 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|