М. К. Ахметова Мәтін лингвистикасы



Pdf көрінісі
бет69/207
Дата07.01.2022
өлшемі4,96 Mb.
#20846
1   ...   65   66   67   68   69   70   71   72   ...   207
Байланысты:
Ахметова М.К

Ай,  күні 6ад_ Жайыктың,
Аң таңы бар арайлы.
Әлдшеген талайды.
«Ақ Жайықгьщ айдыны» атты 9 шумақгы өлеңнің үзіндісіне назар 
аударсақ,  терт  түрлі  қайталаманың  түрін  кездестіреміз.  Біріншісі, 
злғашқы  4  жол  а-а-а  және  жіңішке  варианты  э  дыбыстарының 
қайталануы;  екіншісі,  бар  жэне  Жайықтың  сөздерінің  тұлғалық 
өзгеріске  ұшырамай  қайталануы;  үшіншісі,  қосымшаның,  яғни
Алуан  түрпі гүл  өскен. 
Жагасы
Ғасырлармен  тіядескен.
(А.Бактыгереева)
67


тәуелдік жалғаудың З-жак түлғасыньщ (-ы,  -і,  -сы), -ген,  -кен есімше 
түлғасының  қайталануы;  төртіншісі,  бірінші  шумақтың,  яғни  екі 
сөйлемнің еш өзгеріссіз соңғы шумакта қайталана қолданылуы (елең 
қысқартылып алынғандыктан, қайталанатын шумақ берілмей отыр- 
М.А.).
 Бұл қайталанған тілдік бірліктер өлеңнің ұйқасқа кұрыпып, өлең 
мэтінінің түтасқан бір дуние болып шығуына қызмет атқарьш отыр. 
Ашық дауыстылардың қайтапана жұмсалуы арқылы өлеңнің эуезділіп 
де арта түскен. Ал қайталанған іл ік септік тұлғалы Жайықтың сөзінің 
міндетті түрдетәуелдеулі сөздерді қажет ететіні түсінікті. Сондыктан 
датәуеядік жалгаулар кдйталанып қолданылады. Бар жән еЖайықтың 
сөздерін  бірнеше  рет  жүмсау  арқылы  автор  мәтіндегі  мазмүндь' 
нақгылауға,  кеңейте түсуге,  дәлелдеуге,  тусіндіруге  қол  жеткізеді. 
Жайықтың
 сөзі сонымен қатар ұйқас кұрау қызметін атқарып, өлеңнің 
ырғағын келтіруге қатысып отыр.  Ал өлең мэтінінің алғашқы және 
тоғызыншы шумактарының сәйкес келуі мәтіннің тұтасымы мен оның 
аяқталуын  қамтамасыз  етіп  тұр.  Бұя  тәсіл  ерекше  экспрессияны, 
эмоцияны  білдіріп,  өлең  мәтінінің  мәнерлілігін  арттыра  түседі. 
Өлендердегі шумактардың өзгеріссіз қайталануы - тілімізде кездееетін 
құбылыс.
Прозалық  мәтін  кұрамындағы  фонетикалық,  лексикалык, 
грамматикалық  бірліктердің  қайталанып  қолданылатындарын  да 
кездестіреміз.
Мысалы:  Екі  өгіз  суйкенсе,  шыбын  өледі  екен.  Екі  потшо 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   65   66   67   68   69   70   71   72   ...   207




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет