Мақалалар, баяндамалар жинағы
жүктеу/скачать 3,77 Mb. Pdf көрінісі
|
Жеті қазына Халқымыздың дәстүрінде «жеті қазына» тұрақты тіркесі бірде ер-азаматтың жеке басына, енді бірде бабаларымыз қадірлеген руха- ни-мәдени мұраға немесе тұрмыс-тіршілікке қажетті бағалы дүниелерге байланысты түрліше қолданылады. Мәселен, халық ұғымындағы сегіз қырлы бір сырлы жігітке қажетті байлық-қазынаға көбіне-көп: а) жүй- рік ат, ә) қыран бүркіт, б) құмай тазы, в) берен мылтық, г) өткір кездік, ғ) ау-жылым, д) қандыауыз қақпан жатады және оларды былай таратып, бағалайды; жүйрік ат – адамның қаны немесе қанаты, қыран бүркіт – жігіттің қуаты, құмай тазы – берік сенімі, берен мылтық – оты, өткір кездік – сұсы, ау-жылым – әдіс-айласы, қандыауыз қақпан – серті (И. Оразбаев, 3). Ескі наным-сенім бойынша осы жеті қазына жігіт адам- ның қолында түгел болса, оның бағы жанады, арманы орындалады-мыс. Этнографиялық мәліметтерге қарағанда жеті қазына құрамы әр кезде, әр жерде әр түрлі айтылып, өзгеріп отырған: жүйрік ат, қыран бүркіт, құмай тазы ұғымдары міндетті түрде қайталанып, кейде «мылтық», «садақпен», қалғандары – «сұлу әйел», «ілім-білім», т.б. ұғымдармен ауыстырылып отырады. «Ит –жеті қазынаның бірі» деп, бөліп айта бе- реді. Адам баласы үшін қымбат жеті қазынаға кейде туған ел мен өскен жерді, тамыры терең білім мен өресі биік өнерді, еркін еңбек пен таңда- улы кәсіпті, ел-жұрттың амандығын жатқызады. Сондай-ақ «Жеті қа- зынаны» – жер қазынасы, мемлекет қазынасы, мәдени қазына, рухани қазына, үй қазынасы деп те таратады... «Жеті қазына» тіркесі ел ішінде басқаша түсіндірілуі де мүмкін. «Ана тілі», 1990. 1 қараша. 516 Тоғыз тарту Тоғыз тарту – халқымыздың көне дәстүрінде жиі қолданылып кел- ген сыйлық пен айып өлшемі. Тоғыз тарту әдеті және оның мөлшері қазақ арасында әр түрлі болып келген; ол көбінесе айыптың, құнның ауыр-жеңілдігіне, сыйдың қымбат-арзандығына байланысты өзгеріп отырған. Алайда «бір тоғыз» деп аталатын тарту мен айыптың барлық түрінде «тоғыз» саны (демек тоғыз заттың түрі) міндетті түрде тұрақты түрде қатысып, қайталанып отырады. Үлкен жиын-тойда ат бәйгесіне, сондай-ақ әр түрлі дау-шарда (ба- рымтада, жер дауы, жесір дауында, құн төлеуде, т.б.) бір тоғыздан үш тоғызға дейін сыйлық тартылып, айып төлететін болған. Мәселен, бірін- ші тоғыздың мөлшерін көп жерде түйе бастаған 8 жылқы деп, тоғыздың мөлшерін жүйрік, не жорға ат бастаған 8 ұсақ мал, үшінші тоғыздың мөлшерін құндыз бастаған 8 күміс теңге деп белгілеген... Ұзатылған қалыңдыққа берілген жасау да ертеректе тоғыз өл- шемімен анықталған. Ол тоғыздарға құда жағының ауқаттылығына байланысты тоғыз жағалы киім-ішік, не шапан, тоғыз көйлек, тоғыз бешпет, тоғыз білезік немесе осы тоғыз өлшемге енген тоғыз бұйымның әр түрінен араластырып енгізген.
517 МАЗМҰНЫ
АЛҒЫ СӨЗ........................................................................................................................3 СӨЗТАНУ ЖӘНЕ ТҮБІРТАНУ...................................................................................5 О некоторых общих тюрко-монгольских ............................................................8 О критериях определения синкретических .......................................................15 Фонетические факторы, приводящие к семантической дифференциации слов в тюркских языках.................................................................................................23 Қазақ тіліндегі императив тұлғалы етістіктердің өлі түбірлері жайында.....29 Түбірлес сөздер төркіні........................................................................................44 Бір түбірлес сөздер.................................................................................................45 Түбi бiр түрiктiң - түбiрi де бiр............................................................................47 Грамматические индикаторы в производных основах подражаний в тюркских языках.....................................................................................................................54 О родстве казахского и чувашского языков на уровне исконных моносилла- бов...........................................................................................................................60 ОНОМАСТИКА...............................................................................................................81 Состояние и перспективы развития Казахской ономастики............................83 Қазақ эпосындағы жер-су атаулары мен кісі аттары жайында.........................90 Атамекен атауындағы «Ақтаңдақтар»................................................................99 Этнолингвистические аспекты казахской ономастики.........................................109 Атаулар – тарих айғағы.......................................................................................122 Стараться понять или о спорах и быть понятыми, вокруг переименований.132 О судьбе языка земли казахской.........................................................................141 Аты-жөнiңізді қалай жазасыз?...........................................................................146 «Абайдан» «Шығайға» дейiнгi жұмбақ есiмдер...............................................154 Ясауи ме, жоқ Иассауи ме?.................................................................................173 Есік пе, Ысық па?................................................................................................174 Алма - Ата емес, Алматы....................................................................................177 ЭТИМОЛОГИЯ..............................................................................................................181 Из опыта этимологического исследования односложных основ в тюркских языках...................................................................................................................200 518 Плеоназмы с этимологически затемненнымикомпонентами..........................209 Кейбір қос сөздердің этимологиясы..................................................................222 Қазақ тілі этимологиясынан этюдтер................................................................226 Берен. Қазақ тіліндегі байырғы сөздердің контекстегі мағынасы жайлы......234 «Шар» сөзінің сыры............................................................................................237 «Шүлен» сөзінің этимологиясы.........................................................................238 «Саяхатшы» сөздер..............................................................................................239 “Ерулi” ме? “ереуiл” ме?.....................................................................................242 ЭТНОНИМИКА............................................................................................................243 О принципах этимологического анализа этнонима «қазақ»...........................244 «Қазақ» [qazaq] этнонимнің зерттелінуі...........................................................247 К историко-лингвистической характеристике этнонима Канглы/Қаңлы.......269 Қаңлы....................................................................................................................279 Қаңлы тілі мен жазуы...........................................................................................286 ТЕРМИНОЛОГИЯ........................................................................................................296 Казахская терминология.....................................................................................298 Терминология көкжиегі......................................................................................309 Процессы взаимодействия народной и научной терминологии в казахском ли- тературном языке.................................................................................................316 ҚАЗАҚ ТІЛІ ТЕРМИНОЛОГИЯСЫНА ЖАңАША КӨЗҚАРАС...................323 Терминологияның бүгiнгi барысы туралы кейбiр ойлар..................................342 Жаңалыққа жатсынбай, жасампаздыққа жармаспай қазақ тілі терминология- сына жаңаша көзқараспен қарайық..................................................................347 Терминнің үш тұғыры........................................................................................359 ФРАЗЕОЛОГИЯ МЕН ПАРЕМИОЛОГИЯ..........................................................368 Принципы классификации фразеологизмов и их классификационные группы в современном казахском языке...........................................................................369 Образно-фоновая основа устойчивых выражений, связанных со скотовод- ством, в казахском языке....................................................................................382 Қазақ мақал-мәтелдерінің пайда болу арналарының бірі - билер мен шешен- дер шығармашылығы ........................................................................................389 Қазақ мақал-мәтелдерінің өзара айырмашылықтары жөнінде......................396
519 Төрт түліктің түгі мен түсіне байланысты атаулар мен фразеологизмдер....400 Төрт түлiктiң түр-түсi.........................................................................................417 Қазақ мақал-мәтелдерінің авторлық-стильдік инварианттары жайында.......425 Компаративные зоофразеологизмы, связанные со скотоводством, в казахском языке.....................................................................................................................431 ЭТНОЛИНГВИСТИКА ЖӘНЕ ТАРИХИ ЛЕКСИКОЛОГИЯ.........................435 Қазақ тілінің тарихи лексикологиясы проблемалары мен міндеттері:..........437 Этно лингвистика.................................................................................................463 Этностық болмыс ұғымдары.............................................................................473 Қазақ этнолингвистикасы ..................................................................................480 Доспехи и вооружение воина-батыра в казахском..........................................503 эпосе и их этнолингвистическое объяснение..................................................503 Жеті қазына ........................................................................................................515 Тоғыз тарту..........................................................................................................516
520 Қайдар Әбдуәли Ғылымдағы ғұмыр
“Сардар” баспа үйі Алматы қаласы, 8 ы/а, 19а үй. Тел.: 8(727) 249 68 05 e-mail: sardar777@list.ru Шартты баспа табағы 32,5. Пішімі 60х90 1 / 16
жүктеу/скачать 3,77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|