Махамбет Өтемісұлы шығармалары

256
Бәйгеге тоқ тай қосса, жүлде әперген,
Момынның мен жез аяқ жүйрігімін.
Баубек батырға:
Батыр-ау, танымасаң, алашыңмын,
Егерде жақын көрсең, қарашыңмын.
Жөнімді сіз сұрасаң, мен айтайын,
Атығай-қарауылдың баласымын.
Майданда неше түрлі асқан, Баубек,
Секілді Ніл дариясы тасқан, Баубек.
Шынтақтап қараша үйде жатыр ма едің,
Бар болса Кенесары патшаң Баубек.

Орынбай 
Бертағыұлы
(1813-1891)

АЙТЫСТАР

Орынбай Бертағыұлы
259
ОРЫНБАЙ МЕН ШОРТАНБАЙ
Орынбай:
Қожеке, сырттан сұрап сағынғаным,
Құспектен тәуір болды табылғаның.
Бұл жерде қожа-билер, Қарауыл жоқ,
Арғынды сенен сұрап нағылғаным?
Шортанбай:_Қарауыл_өрши_берер_шындамаса,_Айтпаймын_халыққа_кеңес_тыңдамаса._Тіленші_елге_келген_сен_деймісің,_Көрейін_халқымнан-ақ_бұлдамаса._Орынбай'>Шортанбай:
Қарауыл өрши берер шындамаса,
Айтпаймын халыққа кеңес тыңдамаса.
Тіленші елге келген сен деймісің,
Көрейін халқымнан-ақ бұлдамаса.
Орынбай:
Қожасың, қарақалпақ затың басқа,
Шығыпсың жақпай жалғыз қарындасқа.
Баласын бір Арғынның екі айырып,
Үйретті неткен адам сен қубасқа.
Шортанбай:
Болса да баяғыдай заманым жоқ,
Бозбала, бәрің бірдей жаманың жоқ.
Пір болған жеті атаңа қожаң едім,
Көрмесең бір жаржақтай амалым жоқ.
Орынбай:
Нәсілің төрт жардан, дегдар қожам,
Алдымнан қисық жүрме, жөн бар, қожам.

Орынбай Бертағыұлы 
260
Еліңе дәріс айтып, дін үйретпей,
Қазақтың өлеңінде нең бар қожам?!
Шортанбай:
Өлеңге мынау ақын ағады екен,
Сөйлесе, сөз мәнісін табады екен.
Алдынан осындайда бір шықпасам,
Жөніне қоя берсем жағады екен.
Орынбай:
Айтасың жүйріктікпен шешен қожам,
Күнәңді тәубе қылсаң, кешер қожам.
Алдыма шығарыңды қайдан білдің,
Айтасың соны білмей, есер қожам.
Шортанбай:
Беріп пе жалғыз саған тіл мен жақты,
Деймісің, сөзден кедей біз бейбақты.
Қожаңды жұрт пір қылған есер дейсің,
Әй, балам, тапсырамын әруаққа!
Орынбай:
Деп едім, тілім тиер мен бағана,
Жаратты қожаны есер Алла Тағала.
Ишан өлең айтқанын қашан көрдің,
Өлеңді айт, пірліктен кет садаға!

Орынбай Бертағыұлы
261
ОРЫНБАЙ – СЕРӘЛІ
Орынбай:
Момынның малын жейді залым алып,
Кеңеске аузым кетіпті-ау қағып алып.
Қандай дертке жолыққан бала қожа,
Шекесін орамалмен орап алып?
Қарсы алдымда отырған бала қожам,
Қожам ауру дегенге көңілім алаң.
Жас балаға бір қонақ қонған екен,
Шипа берсін дертіне Хақ Тағалам,
Серәлі:
Патша, сұлтан мінеді алтын таққа,
Мырза жігіт мінеді арғымаққа.
Тәңір айдап мұнша жерге келіп қапсың,
Науқас қарай жүр ме едің біздің жақта?
Орынбай:_Шақырған_былтырғыдан_Құсбек_батыр,_Не_тұрсын,_хан_шақыртса_ақын_пақыр._Дидарын_ханзаданың_көрмек_үшін,_Орынбай_сол_себептен_келіп_жатыр._Шортанбай'>Орынбай:
Көкірек үнім айғай ашқаннан соң,
Ақылсыз ақыл таппас сасқаннан соң.
Шамаң келсе сен де бар, Серәліжан,
Өнері кім жүрмейді асқаннан соң.
Серәлі:
Орынбай шешендікпен айғай салған,
Бұ бастан бір күн өтер дүние жалған.
«Астым», – деп айта көрме Орын аға,
Әзәзіл үлкендікпен қайда барған?

Орынбай Бертағыұлы 
262
Орынбай:
Қожажан, жаңа келдің жанастырып,
Сөзіме сөз жібердің таластырып.
Ойдан қырға жүгірген түлкідей-ақ,
Сендей жасты кетуші ем адастырып.
Серәлі:
Жоғында су ішемін, балға балап,
Бір көңілге сыймайды-ау, екі талап.
Орнымен бірер таңға айтысушы ем,
Қоңыр сұлтан жіберді-ау арашалап.

Орынбай Бертағыұлы
263
ХАН ҚҰСБЕКТІҢ ҮЙІНДЕ ШОРТАНБАЙ МЕН 
ОРЫНБАЙДЫҢ КЕЗДЕСУІ
Шортанбай:
Сөзіме құлақ қойып етсең байым,
Мен сенен, ақын жолдас, жөн сұрайын.
Бұл жақта тамыр бар ма, таныс бар ма,
Жол болсын, нағып жүрсің, Орынбайым?!
Орынбай:
Шақырған былтырғыдан Құсбек батыр,
Не тұрсын, хан шақыртса ақын пақыр.
Дидарын ханзаданың көрмек үшін,
Орынбай сол себептен келіп жатыр.
Шортанбай:
Дауысың жер жарады ақырғандай,
Сөзің бар қара суды сапырғандай.
Бұл елдің болысы мен биі емессің,
Неліктен сені, Құсбек, шақырғандай?
Орынбай:
Шортанбай, мұны сөз деп айтармысың,
Байқаған әр нәрсені сайқалмысың?
Құсбектің шақырғанын мұнша қорғап,
Қызғанған Тәңірім малын сайтанбысың?
Шортанбай:
Сөзің бек жаман екен залым сенің,
Әйткенмен кетпей қалмас сенің сәнің.

Орынбай Бертағыұлы 
264
Баласын пір қожаның дейсің сайтан,
Бір нәрсе көрмей қалмас жаның сенің.
Орынбай:
Рас нәпсің көрінед, дегдар қожам,
Алдыңда Сират дейтін жол бар, қожам.
Атаңды қожалықтан мен тимаймын,
Қазақтың өлеңінде нең бар, қожам?
Шортанбай:
Орынбай мына сөзді, айтам саған,
Әуелден әулие өткен ата-бабам.
Өлеңді күнә болса, неге айтасың,
Сен тағы оқыпсың ғой кітап қалам?
Орынбай:
Өлең айтсам, Шортанбай, атам – қазақ,
Қазаққа өлең айтып, болма мазақ.
Істемеген ата жолын арам ұлға,
Алдында даяр дейді оттан тозақ.

Орынбай Бертағыұлы
265
ОРЫНБАЙ АҚЫННЫҢ ҒҰБАЙДОЛЛА
ХАНҒА АЙТҚАНЫ
Атығай-Қарауылдың  ақыны  Орынбай  Ғұбайдолла 
ханға Қайыңтұра шаһарынан қайтып келгенде айтқаны:
Хан келді Ғұбайдолла он жыл жатып,
Бір Тәңірдің бұйырған дәмін татып.
Орта жүздің ханы еді бір мезгілде,
Мен келдім он күннен соң күн-түн қатып.
Ханымды айдап келді Құдай дедім,
Жұртқа қуаныш болар ма мұндай дедім.
Төре-қара жиылып отыр екен,
Мен ханға келген жерде бұлай дедім:
Хан келді деп қуанды ғарып жаным,
Тәңірі оңдаса, пәле жоқ ердің қамын.
«Алтынның қолда барда, қадірі жоқ»,
Аман-есен келдің ба, қайран ханым!
Сұңқар енді тартайын томағаңды-ай,
Халқың сақтап тұр енді сыбағаңды-ай.
Бозбалалар Тәңірге тәубелік қыл,
Аман-есен көрсетті хан иеңді-ай!
Сыртыңнан қабыл болған оң батамын,
Нәсіп болса, қолыңнан дәм татамын.
Тұстас жақсы қартайды қайғыменен,
Аман-есен хош келдің, хан атамыз!

Орынбай Бертағыұлы 
266
Шағыммен кетіп едің, данышпаным,
Көрдің ба хаққа Тәңірім болысқанын.
Аждаһаның аузына түсіп едің,
Хайла тауып шықтың ба, арыстаным!
Көп тиген дұшпандарға салқының-ай,
Ғәріптерге бар еді барқының-ай.
Хәкім алып, қабына салса-дағы,
Шірімей-ақ шықтың ба, алтыным-ай!
Хан келген соң толды ғой алтын тағың,
Қайта қонар баяғы берген бағың.
Һәр байталың һәр жаққа тозып кетті,
Өзің жиып алмасаң, арғымағым!
Бір кісідей бар еді берген бағың,
Өлгеніңше сынбасын енді сағың.
Жеті аталы момынға жарық болған,
Аман-есен хош келдің, шамшырағым.
Кешегі хан Уәли, батыр Қасым,
Шыңғыстың артық берген бал мен басын.
Абылайдан толғайын жеті атаңды,
Жұрағаты жүлде алған, асыл тасым.
Тілемеген кісі жоқ тақсыр сізді,
Қысқа ойлаған надандар үміт үзді.
Дәулет құсы басына қайта қонды,
Патша Құдай жарылқар Орта жүзді.

Орынбай Бертағыұлы
267
Ханымды айдап келген бір Құдай-ды,
Шыдай алмай іздеттік Орынбайды.
Ақ сұңқарым шешілген қайтып келді,
Жарылқар Қарауыл мен Атығайды.
«Хан келді» деп дабысы шығып жатыр,
Шыдай алмай іздеді ақын пақыр.
Ақ сұңқарың тұғырға қайта қонды,
Қалыбыңа тосарсың аңғал батыр.
Хан келген соң кіреді енді менің күйім,
Жеті момын баласы менің үйім.
Ақ сұңқарың тұғырға қайта қонды,
Қалыбыңа тосарсың Мәмбет биім.
Самай төре ханменен құрдас еді,
Басбай, Жасбаймен сырлас еді.
Керей Мүсит, Мәмбет пен Қарауыл би,
Ойларында бір сағат тұрмас енді.
Ғұбайдолла төренің мырзасы еді,
Тілеген жанның бетін бұрмас еді.
Керей Мүсит, би Мәмбет аңғал батыр,
Әсіресе солардың олжасы еді.
Ғұбайдолла халыққа кең түбектей,
Қапы кеттік халыққа дін үйретпей.
Итжеккенге Арқадан іздеп барды,
Енді қатын тумайды ол Бөбектей.

Орынбай Бертағыұлы 
268
Жанның бәрі бұ күнде болды пенде,
Жақсы көрер ханым жоқ сізден өңге.
Жер жүзінде қатынға үлгі болдың,
Сізге бір сөз айтамын, ханым жеңге.
Әйел болсаң да, ақылың асқан екен,
Хан атамның дәулеті тасқан екен.
«Зілиха мен Жүсіптей» іздеп бардың,
Құдайым сәтті күні қосқан екен.
Құр жаманды мақтасам жолға симас,
Өлгенінше жақсыны жақсы қимас.
«Қозы-Көрпеш – Баяндай» іздеп бардың,
Сіз сықылды қазақтан әйел тумас.
.................... Ғалиды да ұстап алған,
Құданың құдіретімен орға салған.
Пайғамбар шалмасымен суырып алып,
Біздерге ғибарат болып сонан қалған.
Нәмірат Ибраһимды отқа тыққан,
Құданың құдіретімен күймей шыққан.
Қолдан алған ханымын құлға берді,
Бір Құдай құдіретімен жомарттықтан.
Күрсіндірген жарлықпен көргенсізді,
Көзбен көріп, көңілмен сенген сізді.
Ол жерден татар дәмің түгесіліп,
«Келсін!» деген жарлықпен келгенсіз де.

Орынбай Бертағыұлы
269
Иманыңа бола көр енді мықты,
...................... жолдан шықты.
Құдай ісін біреуден көрме, тақсыр,
Аз ғана күн қыла көр тәубалықты.
«Ханымды айдап келген Құдай», – дедім,
«Бойында қалмаған жоқ күнә-ай», – дедім.
Жақсылар, сөксеңіз де, сөкпесеңіз де
Ханыма келген жерде солай дедім.

Досқожа 
(1801–1866)

Досқожа
271
КЕНЕСАРЫ ҚОНЫСТАН АУҒАНДА АЙТҚАНЫ
Ассалаумағалейкум, 
Алдияр сұлтан Кененім! 
Қатарыңнан артықсың, 
Қайраты түпсіз тереңім! 
Атаңыз жаулап өтіпті 
Қалмақтың Уса, Серенін. 
Бұл қоныстан кеткен соң, 
Көреміз бе, дүние-ай, 
Мына жатқан Есілдің 
Көк орай  тартқан өзенін?
Күншілік жерден көрінген,
Көрінсе, көңіл бөлінген, 
Алшаңдатып ат мінген, 
Әртүрлі жібек киінген. 
Бұл қоныстан ауған соң, 
Сағынар халқың өз елін.
Мұнар болып көрінген,
Кіші ауылдың  қыстауы –
Баянаула, Қазылық
Үдере көшкен елдердің
Жолы жатыр қазылып, 
Жазғытұры болғанда 
Жалғыз-жалғыз ауыл боп, 
Отырушы едің жазылып.
Мынау жатқан сарғайып
Салынды қопа қамысым,
Әркімге  тегін танысам. 

Досқожа 
272
Бұл қоныстан кеткен соң,
Көбеймес пе екен налысым? 
Айналайын аралым, 
Ішінде сенің  бар еді
Арқар мен құлжа, маралың.
Қонысым, сені қия алмай, 
Үш жылдайын қамалдым. 
Енді айлам таусылды, 
Қош аман бол, Қаралдым!
Айналайын, Ақтатыр!
Айнала құрдым ақ шатыр. 
Қасыңнан қалқам кеткен соң, 
Орыс та малың құлатар!
Көреді аттың таңдағы, 
Арбалы боздың шаңдағы. 
Көрдіңіз бе иесіз
Аруақтың қалғанын?!
Артына қалып, боралдың, 
Бастары самал тауларым!
Арасы бие бауларым!
Кетемін деген есте жоқ,
Көшірді дұшпан жауларым! 
Жапырағы жерге салбырап, 
Көлеңкесі маужырап,
Сусылдап тұрған қайыңның 
Қыз-бозбала бас қосып, 
Саясына ойнап-күлген тау!

Досқожа
273
Сарқырап аққан тастақтан
Саяда  салқын қымыздай
Сарқырап салқын қымыздай
Сарқырап аққан бұлағым! 
Тобылғылы қалың тоғайдан 
Есепсіз өрген тышқандай 
Алтайы қызыл түлкі еді 
Ұлдарым киген тымағым! 
Қадіріңді білмедім,
Аман бол, қайран шырағым!
Жазғытұры болғанда
Әр жерге бес күн отырып, 
Сауынға саба толтырып,
Белгілі елдің қызына
Ат шаптырып, той қылып, 
Бозбалалар құралып, 
Сар сазандай тізіліп, 
Алмадай мойны үзіліп, 
Сөз айтуға бұлданып, 
Бір сағаттай жиналып, 
Жасы үлкеннің  үйіне 
Сәкен бере бозбала, 
Алшақ баса жүрген тау!
Мұнысын мықтап нетейін,
Ақыры сүйтіп бүлген тау! 
Құт-береке болған тау,
Құтты  тау деген тау еді, 
Арасы биебау еді, 
Бар айыбы – хайуанға
Бөрісі қатты жау еді.

Досқожа 
274
Түбіне келіп қонғанда, 
Байларым қос-қос төбет
  
 
 
асырап, 
Қораның қиыр шетінде,
Қияқтының бетінде
Жөнін түзеп өрген тоқ.
Жарлы, байың белгісіз
Араласа көшіп жүрген тау!
Айналасы қоғалы
Суы тұнық көлдерім!
Көк шалғынды жапырып
Жағалай қонған елдерім. 
Артқы көшім келгенше, 
Ақсақалдар жиналып, 
Бауырында атын шідерлер?
Батыр мен билер бас қосып, 
Әңгіме құрған белдерім. 
Шағырлы жусан, изенім?
Қоныстан ауып күйзелдім.
Ылдиы жоқ, өрі жоқ,
Ат тайғанар жері жоқ, 
Жазып салған мақпалдай
Аман бол, құмайт жерлерім!
Осылар еске түскенде,
Қайғырмассыз ба, ерлерім?!
Азамат – аттың жолында, 
Елім – нардың  қомында,
Көшпелі  қазақ болған соң, 
Баланың білдік шөлдерін.

Досқожа
275
Артыма қалып барасың,
Қара бір қою шұбарым,
Қызығын көрген елімнің
Енді білдім жыларын. 
Ағашым  естен кетер ме,
Жапырақ шашып гүлденіп, 
Көгеріп тұрған мұнарып?!
Қарағайым, қайыңым, 
Жоқ еді, қоныс айыбың, 
Алты ай жаздай бір көшпей, 
Ләпкеде бейне меткелдей, 
Кіршіксіз еді зайыбым!
Жаздың күні болғанда, 
Ел үдеріп қонғанда?
Балдырғанды Балқаштан 
Тулатып шанышқан жайыным!
Талма-тал түс болғанда, 
Халқым қымыз ішкенде,
Сары нардай ыңыранып, 
Бәйбіше саба піскенде,
Бір қазандай отырған 
Бозбаласы құралып, 
Дәулетті үйге түсерде. 
Ірбіті сары самарға
Сапырып қымыз құйдырып, 
Салқындыққа  тындырып, 
Салтанатқа төндіріп
Сауған жылқыны заман-ай!
Өзеннің суы – тұнығым, 

Досқожа 
276
Асауымды тоқтатқан 
Қара мойыл құрығым, 
Құбыладан соққан түнеріп 
Қызыл желді тоқтатқан
Қайыңның жалы, сырығым. 
Бұл қоныстан кеткен соң, 
Іздесе халқым, табар ма
Бір қураған шыбығын?!
А, дариға, дүние-ай, 
Қайтейін жердің қылығын?! 
Артыма қалып барасың. 
Көгеріп жатқан өзенім, 
Өзеннің бойын бос қойып, 
Сыртқы көгін жегенім. 
Құр атыма теңелген 
Жазғы мінген көбеңім.
Қонысым қолда тұрғанда,
Болшақ еді дегенім. 
Ат  мініп, жарақ асынған 
Сағынар батыр өз елін.
Күнде базар Есілді
Халқыңыз нағып сағынбас?
Бұл қоныстан кеткен соң, 
Кемімес пе екен жарым жас?
Еті тәтті, сүті — бал, 
Иісі жұпар аңқыған, 
Сары қарда жайылған
Сары аязда жусағаш 

Досқожа
277
Көк Есілден кеткен соң, 
Жылқының қоныс табылмас. 
Семіртуші еді жылқыны, 
Қом жастаған  түйеге
 Алабота, тарлау мен 
Қараойға біткен бетеге, 
Адыра қалғыр, Құлмамбет,
Кенекем сенен айрылды, 
 Жау болып дұшпан, жаулары. 
Күрпілдеген көрпедей
Болушы еді, дүние-ай, 
Балқашқа желі тарттырып, 
Байлардың биебаулары! 
Бұрынғының сөзіне 
Тұс болмасақ игі еді –
Айтқан екен: «Болар, – деп –
Дәулет пен бақыт аумалы».
 Отырушы едің ордада 
Бесті айғырдай ақырып, 
Қарашаның билерін
«Алдыма кел» деп шақырып. 
Талма-тал түс болғанда, 
Қараша қаздай қамалып, 
Қарашың үйге толғанда, 
«Орданың іші ысыды» деп,
Жапырағы жаудырап,
Көлеңкесі салбырап, 
Сусылдап тұрған қайыңның 
Көкорайын жапырып, 

Досқожа 
278
Түбіне кілем салдырып. 
Ірбіті сары самармен 
Ордадан қымыз алдырып. 
Сылдырмақты сары ожаумен 
Отырушы еді сапырып. 
Осылар еске түскенде, 
Қайғырмассыз ба, аһ ұрып? 
Арқада Әлім бар дейді
Мінезі тым-ақ тар дейді.
Біз пәленбіз дегенді,
Көрмеген жұрт не қылсын, 
Таудай тағы тарланды, 
Естегін жан қалмады. 
Кенекеңнің дабысын. 
Айналайын аралым, 
Ішіңде сенің бар еді, 
Арқар мен құлжа, маралың.
Қонысың сені қия алмай, 
Үш жылдайын қамдалдым. 
Енді қайлам таусылды,
Қош, аман бол, қаралдым. 
Айналайын ай, татыр,
Айнала құрдым ақ шатыр. 
Тайпа аруақ бұл жатыр, 
Қасыңнан халқым кеткен соң,
Дұспан малып құлатар 
Көреді аттың таңдағын, 
Арбаны боздық шаңдағын, 
Түбіне келіп қонғанда, 
Дұға қылып кетейін,

Досқожа
279
Зиярат етіп басына. 
Көрдіңіз бе иесіз
Аруақтың қалғанын. 
Көріскенше күн жақсы 
Жұмақта болғай аруағың. 
Бұл барғаннан барармыз
Арқада Әлім, Шөменге. 
Әлім, Шөмен қам қылар 
Абылай ханның баласы 
Артықша туды дегенге. 
Бұл қоныстан кеткен соң,
Жолығармыз, Кенеке 
Найза жетпес тереңге.
Еркіндеп жайлап Есілді,
Еркелеп өскен ел едік. 
Бұл қоныстан кеткен соң, 
Зар болмасақ игі еді 
Тай менен құнан, дөненге?! 
Қоныстан аумақ болсаңыз, 
Жіберіңіз хабарды
Жоғары Дулат төрт ауыл: 
Жары, Саурық ерлер мен 
Байзақ,  Бекенге. 
Басын тасқа сабаған
Аранға түскен аюдай
Қамшыменен  бұраған.
Көзіменен қанаған 
Байзақ неге тоқтасын, 
Кенекең көшем дегенде!
Халқынан кетсе хан оң бас, 
Жерінен кетсе, мал оң бас, 

Досқожа 
280
Бұл қоныстан ауған соң,
Сексендегі шал оңбас. 
Жапырағы жайқалып, 
Сары Есіл еске түскенде, 
Күнде құрыр жарым жас. 
Ассалаумағаликүм, 
Алдияр сұлтан ханымыз, 
Халқың неге күйзелсін 
Таймай тұрса бағыңыз. 
Қынаптағы алмас қылыштай
Тисе, кесер шағыңыз. 
Қанды көйлек қалғаны, 
Бүлінген елді шабыңыз. 
Есіл менен Еділге 
Еркіндеп барып жайлаған, 
Мың-мың жылқы айдаған, 
Сазы біткен ағаштай
Сарғайып ақыл ойлаған, 
Момынның сөзін жаймаған, 
Қарсы келген жау менен 
Тентектің қолын байлаған, 
Қарсы келген дұшпанын 
Өлтіруге жимаған, 
Бұл қоныстан ауған соң, 
Айрылдың ақыл-айладан!...

МАЗМҰНЫ
Дулат Бабатайұлы
Өлеңдер ................................................................................... 4
Бараққа .............................................................................5
Кеңесбайға .......................................................................8
Сүлейменге ....................................................................12
Ишанға  .............................................................................. 16
Ақтанға .............................................................................. 19
Баласына айтқаны ............................................................. 21
Тымсал өлең ...................................................................... 25
Дулаттың айтқаны ............................................................. 34
Махамбет Өтемісұлы
Өлеңдер ................................................................................. 36
Борай да борай қар жауса ................................................. 37
Бірсіндеп садақ асынбай .................................................. 38
Арғымақ, сені сақтадым ................................................... 39
Арғымақтың баласы  ........................................................ 40
Еңселігім екі елі ................................................................ 41
Атадан туған аруақты ер .................................................. 42
Азамат ердің баласы ......................................................... 43
Қара нар керек біздің бұл іске  ........................................ 44
Еменнің түбі – сары бал ................................................... 45
Жалған дүние  ................................................................... 46
Еңіреу ұлы емшек боз  ...................................................... 47
Исатай деген ағам бар ...................................................... 48
Еріскендей ер болса .......................................................... 49
Кел, кетелік ........................................................................ 50
Жақия  ................................................................................ 51
Әй, Махамбет, жолдасым ................................................. 52
Мінгені Исатайдың Ақтабаны-ай .................................... 57
Соғыс .................................................................................. 58
Жабығу ............................................................................... 60

Ереуіл атқа ер салмай ....................................................... 61
Міткен ер ........................................................................... 62
Тарланым ........................................................................... 63
Мұнар күн .......................................................................... 65
Желп-желп еткен ала ту .................................................... 67
Тайманның ұлы Исатай .................................................... 68
Сөйлесем даусым аңқыған ............................................... 69
Аспанда ұшқан ақсұңқар .................................................. 70
Қайда бар? ......................................................................... 71
Абайламай айрылдым ....................................................... 72
Істеген ісім кетті далаға ................................................... 73
Өлең айтып толғадым ....................................................... 74
Алтын жақса жарасар  ...................................................... 75
Әрайна ................................................................................ 76
Мұңайма ............................................................................ 77
Аймақ көл .......................................................................... 78
Күн қайда? ......................................................................... 79
Айныман ............................................................................ 80
Жайықтың бойы көк шалғын ........................................... 81
Алты күндей алаулап ........................................................ 82
Қаршыға деген бір құс бар ............................................... 83
Біз неткен ер ...................................................................... 84
Біз ер едік  .......................................................................... 85
Ұл туса ............................................................................... 86
Ай астында бір көл бар..................................................... 87
Аспандағы бозторғай ........................................................ 88
Қалы кілем, қара нар ........................................................ 89
Күмісті мылтық қолға алып ............................................. 90
Шамдансам, шалқамнан түсер асаумын ......................... 91
Міне алмаған алаға ........................................................... 92
Тілек  .................................................................................. 93
Біздің анау Нарында ......................................................... 94
Біткен істің міні жоқ ......................................................... 95
Арғымаққа оқ тиді ............................................................ 96
Мен ақсұңқардан туған құмаймын .................................. 97

Мен – тауда ойнаған қарт марал ...................................... 98
Пыр-пырлай ұшқан қасқалдақ ......................................... 99
Күн болған ....................................................................... 100
Мен едім ........................................................................... 101
Жәңгірге айтқаны ............................................................ 102
Махамбеттің Баймағамбет сұлтанға айтқан сөзі ......... 103
Қызғыш құс ..................................................................... 112
Менің атым – Махамбет ................................................. 113
Жалғыздық ....................................................................... 114
Жайықтың бойы енді су ................................................. 115
Туған ұлдан не пайда? .................................................... 116
Бағаналы терек жарылса ................................................ 117
Арқаның қызыл изені ..................................................... 118
Қақақулап шақырмай ...................................................... 120
Адыра қалған Нарынның ............................................... 121
Қарағай шаптым шандоздап .......................................... 123
Есіл ер .............................................................................. 124
Махамбеттің Ордадан кетерде ханға айтқаны ............. 125
Әй, Шонты би, Шонты би  ............................................. 126
Мен Нарыннан кеткенмін............................................... 127
Құлжа қуған текешік  ..................................................... 128
Желден де желгір ақбөкен  ............................................. 129
Беріш Махамбет батырдың сұлтанға айтқаны   ........... 130
Асқар, асқар, асқар тау ................................................... 138
Айналайын, Ақ Жайық ................................................... 139
Жалп-жалп еткен жапалақ ............................................. 140
«Ереулі атқа ер салмай» өлеңінің нұсқалары  .............. 141
Ереулі атқа ер  салмай «Исатай-Махамбет»
жинағынан  ...................................................................... 142
Ереулі атқа ер салмай ..................................................... 144
Ерулі атқа ер салмай ....................................................... 145
«Борай да борай қар жауса» өлеңінің әр жылдардағы 
басылымдардағы нұсқалары (І нұсқа) .......................... 146
Борай да борай қар жауса (ІІ нұсқа) .............................. 148
Орай да борай қар жауса (ІІІ нұсқа) .............................. 149

Еділден ұшқан аққудай ................................................... 150
Исатай хан Ордасынан кеткеннен кейін
Махамбеттің ханға айтқаны ........................................... 151
Нарында ........................................................................... 152
Алаша Байтоқ 
Өлең ..................................................................................... 154
Жәңгір ханды жоқтауы ................................................... 155
Шернияз  Жарылғасұлы
То
лғаулар мен термелер .............................................. 164
Сөйле десең сөйлейін ..................................................... 165
Толға десең толғайын ..................................................... 171
Сөйлейін сөзді термелеп ................................................ 175
Баянсыз фәни дүния  ...................................................... 181
Исатай мен  Науша батыр туралы ................................. 182
Айтып-айтпай немене ..................................................... 185
Айтыстар ............................................................................ 186
Баймағамбет Сұлтанға айтқаны .................................... 187
Шернияздың Баймағамбет Сұлтанға айтқан осы 
өлеңінің Мәшһүр Жүсіп Көпеев жариялаған 
нұсқасы ............................................................................ 203
Баймағамбеттің қызы Қайныкейдің тойын 
бастағаны  ........................................................................ 214
Махамбеттің жұмбағы .................................................... 217
Қазы биге айтқаны  ......................................................... 219
Бір қақпайлар .................................................................. 222
Жәңгір хан мен Шернияз ............................................... 224
Шернияздың қонақ болуы .............................................. 225
«Мен саған не қылайын Адай болсаң» ......................... 226
Шернияздың рұқсат сұрауы ........................................... 227
Шернияз бен саудагер ағасы .......................................... 229

Шернияз бен молла  ........................................................ 230
Шернияз бен Баянас ....................................................... 231
Байсақал бидің үйінде .................................................... 232
Шернияздың  емеуріні .................................................... 233
«Қонағым...» .................................................................... 234
Шернияз бен Мұраттың кездесуі .................................. 235
Табын қызбен айтысы  ................................................... 236
Жантөре би мен Шернияз .............................................. 240
Шернияздың итке жазған дұғасы .................................. 242
Шернияздың Абылмен қағысуы .................................... 243
Шернияздың туыс тегі .................................................... 244
Шернияз бен Үбі ............................................................. 246
Арыстанбай Тобылбайұлы
Айтыстар ........................................................................ 248
Арыстан  мен Орынбайдың айтысы.............................. 249
Кенесарыға Арыстан  ақынның айтқаны ...................... 255
Орынбай Бертағыұлы
Айтыстар ............................................................................. 258
Орынбай мен Шортанбай ............................................... 259
Орынбай – Серәлі ........................................................... 261
Хан Құсбектің үйінде Шортанбай мен 
Орынбайдың кездесуі ..................................................... 263
Орынбай ақынның Ғұбайдолла ханға айтқаны ............ 265
Досқожа 
Кенесары қоныстан ауғанда айтқаны ........................... 271

Редактор  
Ш. ЖҰБАТОВА
Мұқабаны көркемдеген 
Ж. БОЛАТАЕВ
Беттеуші: 
С.ЯГОВКИНА
Дулат Бабатайұлы
Махамбет
 
Өтемісұлы
Шернияз Жарылғасұлы
Арыстанбай Тобылбайұлы
Орынбай Бертағыұлы
ШЫҒАРМАЛАРЫ

ИБ 14(16)
Теруге 25. 06.2014 ж. берілді. Басуға 13. 10. 2014 ж. қол қойылды.
Пішімі 84х108
1
/
32. 
Әріп түрі «Times New Roman», кегль 11,5. 
Офсеттік басылыс. Қағазы офсеттік. Көлемі 15 шартты баспа табақ.
Таралымы 2000+10. Тапсырыс № 235.

«Нұрлы Press.kz» ЖШС 
050009, Алматы қаласы, Абай даңғылы, 143
«Полиграфсервис» ЖШС.
050050, Алматы қаласы, Зелёная көшесі, 13 «А».