Бюджет-салық саясатының IS қисығына ықпалы

Фискалдық (бюджет-салық) саясат – инфляция жоқтығы және экономиканың толық жұмысбастылығы жағдайында бюджет­тің шығыстары мен кірістерін макроэкономикалық тепе-теңдікке жету мақсатында мемлекеттік бюджетті бақылау және реттеуді меңзейтін мемлекеттік экономикалық саясат түрі.

Дискрециялық бюджет-салық саясаты – инфляция жоқтығы және экономиканың толық жұмысбастылығы жағдайында макро­эко­номикалық тепе-теңдікке қол жеткізу мақсатында үкімет шешімімен шығыстар мен кірістерді өзгерту саясаты.

Дискреционды бюджет-салық саясатының негізгі құрал­дары:

1. 
   тауарлар мен қызметтерді мемлекеттік сатып алулар (G) көлемдерінің өзгерісі;
   
2. 
   салық салулар (Т ) сомаларының өзгерісі.
   

3.8-суретте мемлекеттік шығындардың G₁ →G₂ дейін өсуі IS қисығын қалай өзгертетінін көру үшін кейнс кресі бейнеленген. Кейнс кресі бюджет саясатының өзгеруі жоспарланған шығын­дарды өзгертетінін көрсетеді. Ол табыс деңгейін Y₁→Y₂ дейін өсіреді. Сол себептен мемлекеттік шығындардың өсуі IS қисығын оңға жылжытады. Бұл 3.8-суретте бейнеленген.

Салықтардың азаюы, мемлекеттік шығындардың өсуі табысты өсіреді, ол IS қисығын оңға жылжытады. Салықтардың өсуі, мемлекеттік шығындардың азаюы табысты азайтып, IS қисығын солға қарай жылжытады.

1. 
   T↓ немесе G↑ → E↑ → Y↑ → IS↑
   
2. 
   T↑ немесе G↓ → E↓ → Y↓ → IS↓
   

Фискалды (бюджет-салықтық) саясатына қоса үйлестірілген фискалды саясат қолданылуы мүмкін. Үйлестірілген фискалды саясат – жоғарыда аталған екі инструментті қатар қолданумен сипатталатын дискреционды фискалды саясат. Бұндай фискалды саясатты жүзеге асыру мемлекеттік бюджеттің балансының теңес­пеуіне (нөлдік сальдоға) алып келуі мүмкін.

Мемлекеттік бюджет сальдосы – мемлекет шығындары сомасы мен мемлекет кірістерінің сомасының арасындағы айырмашылық. Егер бюджет жылындағы мемлекет шығыстары оның кірістерінен асып түссе, онда мемлекеттік бюджет теріс сальдоға келеді және мемлекеттік бюджет дефициті туындайды. Егер бюджет жылындағы мемлекет шығыстары оның кірістерінен төмен болса, онда бюджет оң сальдода және мемлекеттік бюджет профициті орын алады. Ал, егер бюджет жылындағы мемлекет шығыстары оның кірістеріне тең болса, онда мемлекеттік бюджет нөлдік сальдода және мемлекеттік бюджет балансталған түрге келеді.

Жоғарыда аталған фискалды саясаттардың әрқайсысы өндіріс көлемі мен жиынтық табысқа өз әсерін тигізеді:

мұндағы,

Y_T – салықтардың өзгерісіне байланысты туындайтын жиынтық табыс өзгерісі.