Экономикалық өсудің неокейнсиандық модельдері

Е. Домар моделі уақытта жиынтық сұраныстың көбеюінде және жиынтық ұсыныстың өндірістік қуатының ұлғаюында инвестициялардың екіжақты рөлін зерттейді.

Экономикалық әдебиеттерде экономикалық өсудің Е.Домар және Р.Харрод моделдерін Харрод-Домар моделі деп атап, жиі бір модель ретінде бірге қарастырады. Бірақ, олардың ұқсастығына қарамастан олар бір-бірнен зерттелу объектісімен де, экономикалық мағынасымен де ерекшеленеді. Домар ұзақ мерзімде толық жұмысбастылықты қамтамасыз ету мәселесін шығарды, қысқа мерзімді кейнсиандық тепе-теңдіктің ұзақ мерзімді шарттарға кеңейтті.

XX ғасырдың 40 жылдарында ұсынылған Е.Домар моделі келесі шарттарға сүйенеді:

• 
  Моделде балансталған тек қана игіліктер нарығы келтірілген;
  
• 
  Өндіріс технологиясы Леонтьевтің өндірістік функциясымен берілген;
  
• 
  Өндірістік факторлар бірін-бірі ауыстырмайды;
  
• 
  Еңбек нарығында бағалар икемсіздігінің нәтижесінде пайда болған шамадан тыс ұсыныс бар;
  
• 
  Капиталдың ағымы жоқ, капиталдың орташа өнімділігі (Y/K) және жинақтың нормасы (S_y) тұрақты;
  
• 
  Шығарылым тек қана бір ресурсқа тәуелді – капитал.
  

Модель үш деңгейден тұрады: сұраныс, ұсыныс және тепе-теңдік өсу. Ұсыныстың теңдеуі келесі шартқа негізделген:

Капиталдың орташа өнімділігі δ=Y/K тұрақты шама болғандықтан, t мерзімінде игіліктер нарығындағы ұсыныс келесі формула бойынша сипатталады:

мұндағы, S_y – жинақтауға шектік бейімділік.

Тепе-теңдік жағдайында S=I, S=×Y, ал -const болғандықтан:

δ-const болып, өндірістің технологиясымен берілгендіктен табыс көлемі инвестициялар көлеміне пропорционалды өлшем болып табылады.

Өндіріс факторларының арасында өзара ауыстыру болмағандықтан:

Толық жұмысбастылық кезінде динамикалық тепе-теңдіктің шарттарын кеңейтуге болады:

Р.Харрод моделі экономикада функционалдық байланыстарды бейнелейтін теңдіктер мен кәсіпкерлердің мінез-құлықтарының психологиялық мотивтерін талдаудан шығады. Бұл модель Домар моделіне қарағанда ертерек әзірленді (1939 ж.). Бірақ Харрод экономикалық өсудің жалпы теориясының негіздерін қалыптастыру деген мақсат қояды.

• 
  Домардың экзогенді берілген инвестициясына қарағанда моделге инвестицияның эндогенді функциясы енгізілген;
  
• 
  Капитал сыйымдылығының көлемі (K/Y) тұрақты;
  
• 
  Кәсіпкерлердің мінез-құлқы олардың тауарлар мен қызметтерге деген сұранысына қатысты үміттеріне тәуелді.
  

Келесі формула бойынша анықталатын өсім қарқыны:

Харрод оны «кепілдендірілген» деп атады, себебі:

• 
  Қолда бар өндірістік қуаттарды (капитал) толық пайдалану;
  
• 
  Экономиканың теңгермелі траектория бойынша дамуы;
  
• 
  Жиынтық сұранысқа байланысты кәсіпкерлер үміттерінің орындалуы.
  

Экономикалық конъюктураның жағдайы кепілдендірілген және табиғи өсу қарқындары мәндерінің қарым-қатынасымен анықталады.

Ұлттық табыс өсімінің табиғи қарқыны кепілдендірілгеннен қалып жатса (яғни еңбек ресурстары өсуінің қарқыны капитал өсуінің қарқындарынан қалып жатыр), онда кәсіпкерлердің өсу қарқындарына байланысты үміттері ақталмайды, себебі еңбек ресурстарының жетіспеушілігі инвестициялардың қысқаруына алып келеді және экономикалық конъюктура депрессиямен сипатталады.

Ұлттық табыс өсімінің табиғи қарқыны кепілдендірілгеннен артса, экономика дамуының екі нұсқасы болуы мүмкін:

• 
  Фактілік өсу қарқыны кепілдендірілгенге тең. Бұл жағдайда конъюктуралық (циклдық) жұмыссыздық бар болғанда экономика динамикалық және біркелкі дамиды;
  
• 
  Фактілік өсу қарқыны кепілдендірілгеннен жоғары. Онда еңбек ресурстарының артықшылығы жарылыс тудыра отырып, инвестициялардың өсуін белсендендіреді, Ұлттық табыс өсімінің табиғи қарқыны күтілетіннен асып түседі.
  

Е. Домар мен Р. Харрод моделдерінің қарапайымдатылған түріне қарамастан, олардың нәтижелері ұлттық экономиканың іріленген талдауында пайдалануы мүмкін. S_y параметрі ұлттық табыс өсуінің теңгермелі траекториясына максималды жақындау немесе ұлттық табыстың берілген деңгейіне жету үшін минималды уақыт интервалын таңдау мақсатымен даму стратегиясын таңдау кезінде пайдалануы мүмкін.