Мансұр хамит (фото) Елбасы әдеттегідей Тәуелсіздік

№223 (905) 

15.12.2012 жыл, 

сенбі

5

www.alashainasy.kz

e-mail: info@alashainasy.kz

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ АҚПАРАТТЫҚ ГАЗЕТ

СЕРПІН

  

«Тәуелсіздік туралы» заңды әзірлегендер кімдер?

Тәуелсіздік дәуіріндегі еңбектердің 

топтамасы жайында білгім келеді

Өткен жылы мемлекет тарихы институтының ғалымдары Тәуелсіздік 

дәуірінде басылып шыққан кең көлемдегі ғылыми еңбектердің, 

Тәуелсіз 

дік тарихы тақырыбына жазылған жарияланымдардың, 

отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектерінің басын құрастырып, 

библиография лық көрсеткішті шығарды деп естіген едім. Осы еңбек 

жөнінде мағлұмат берсеңіздер. 

   Назар СҰЛТАНҰЛЫ, Алматы

Аталған көрсеткіш 1991-2011 жыл-

дар аралығындағы кезеңді қамтиды. 

176 беттен тұратын библиографиялық 

көрсеткіштің құрылымы алғысөзден 

және екі тараудан  тұрады. «Қазақстан 

Республикасының Тұңғыш Президенті 

– Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың тәуел-

сіздік дәуіріндегі жарияланған ең бек-

тері» деп аталатын  І тарауда  Елбасы 

Н.Ә.Назарбаевтың өз қаламынан 

шыққан және Тәуелсіздік алған 

кезеңнен бастап қазіргі күнге дейінгі 

республиканың даму ерекшеліктерін 

айқындайтын еңбектері, Қазақстан 

«Тәуелсіздік туралы»  заңның еліміздің одан әрі өркендеуіне жаңа тыныс, жаңа 

жол ашқаны анық. Осы заң мемлекеттік өкімет органдарын, Тәуелсіз 

діктің 

экономикалық негіздерін қалай жүйелеу қажеттігімен қатар, респу бликаның жаңа 

Конституциясын әзірлеуге де басты негіз болды емес пе?! Мен қазақ халқының 

өміріндегі ең елеулі оқиға болған «Тәуелсіздік туралы» заңды кімдердің әзірлегені 

жөнінде білгім келеді.

Алуа РАХМАНОВА, Семей

1991 жылы шілде айында заң ғылымы-

ның кандидаттары Еркеш Нұрпейісов, Талғат 

Данақов пен Сұлтан Сартаев «Қазақстан 

Республикасының тәуелсіздігі туралы» 

конституциялық заң жобасын әзірлеп, оны 

Жоғарғы кеңестің төралқасына тапсырған. 

Араға уақыт салып, 9 желтоқсан күні төрал-

қа мәжілісінде депутат Манаш Қозыбаев 

пен Сұлтан Сартаев бұл заң жобасын қа-

былдау қажеттігі хақында ұсыныс жасаған. 

Талқылау мәжілісінде С.Сартаев баянда-

машы етіп белгіленді. Бұл заң жобасын 

талқылау 15 желтоқсан күні басталды. 

Келесі күні, яғни 16 желтоқсан күні 18 сағат-

тан 14 минут өткен кезде еліміздің Тәуелсіз-

дігін жария еткен ұлы заң қабылданды.

Гүлнар АХМЕТОВА

САРАПТАМА САУАЛНАМА

Өскелең елде – 

тәуелсіз экономика 

Тәуелсіздік сізге не берді?

Әлемдік экономи кадағы ахуал әлі де мазасыз. Соған 

қарамас тан,  экономикасы өсіп жатқан елдер жұрт наза рын 

өзіне аудартады. Ең әуелі бұл БРИКС тобына (Бразилия, Ресей, 

Үндіс тан, Қытай және Оңтүстік Африка республикасы) қатысты. 

Бірақ біздің елмен салыстырғанда ол елдердегі жағдай 

біршама ерекшеленеді. 

Біздегі экономикалық өсімге, өзгелерді былай қойғанда, 

ТМД кеңістігін де қызығушылық бар екені содан болар.  Сарап-

шылардың айтуынша, оның басты құпиясы – дағдарысқа қарсы 

әрекет пен жалпы реформаларды жүргізу тәжірибесінде. 

халқына арнаған Жолдаулары, 

мақа лалары, Мемлекет басшысы-

ның сөй леген сөздері мен сұх бат-

тары, Елбасы туралы жазылған 

отан дық және шетел дік авторлар-

дың  еңбектері топтасты рылған. Ал 

ІІ тарауда тәуел сіз мем лекеттің ішкі 

және сыртқы саясатына, мемлекеттің 

экономика лық,  әлеу мет тік-мәдени 

дамуына  қа тысты  тема ти калық  ең-

бектер жүйе леніп, әр жыл да ры мер-

зімді  ба сы  лым дарда  жа рия ланған 

тәуелсіз Қазақстан тарихы бойынша 

мақалалар топтастырылған.

Қазақстанның орта дәрежедегі 

кеңес республикасынан қоғамдық, 

саяси және әлеуметтік-экономикалық 

қайта құру кезеңдерінен өткен жеке 

мемлекетке айналуы бүкіл әлемді 

таңдай қақтырды. Ел ішінде жүргізіл-

ген ауқымды реформалардың нәти-

жесінде Орталық Азия аумағында 

оның көшбасшыға айналғаны өз ал-

дына. Бүгінде біздің еліміз бүкіл кеңес-

тік кезеңнен кейінгі кеңістікте серпінді 

дамыған мемлекет деп танылып отыр. 

Шынында да,  сарапшы атаулы 

даму дың түп-төркіні еліміздегі эко-

номикалық модернизацияның тиімді 

үлгісінде екенін мойындайды.  Олар-

дың пікірі Тәуелсіздікке қол жеткізген 

соң Қазақстан көп мәселеде Ресейдің 

тәжірибесіне сүйеніп, өз экономика-

сын мейлінше либералдандыруға, 

шетел инвестициясын көбірек тартуға 

және өнеркәсіп өндірісін жедел жеке-

ше лендіруге ұмтылды дегенге саяды.  

Сұлтан ӘКІМБЕКОВ, саясаттанушы: 

– Шекті даму түрінен сытылып 

шыққан елдерге келер болсақ, 

олар  онша көп емес. Бұл, ең алды-

мен, Қазақстан мен Ресей дер 

едім, екі ел – осы екі аймақтағы екі 

көшбасшы. Ал Қазақстан өз да-

муын да алтынмен пара-пар  тепе-

тең дікті сақтай алды,  яғни  өз тұ-

жы рымдамасын нақтылай алды. 

Ал мұның оңайға соқпағаны анық. 

Себебі барлық жақтан айтылған 

сын көп болды, соған қарамастан, 

даму жолына түсті. Ол тұжырым-

дамада орталықтандырылған 

күшті биліктің  белгілері де, сон-

дай-ақ либералды экономикалық 

жүйенің белгілері де болды. 

Алайда 90-жылдардың ортасында 

елімізде дамудың әлеуметтік-эконо-

ми калық үлгісі қайта қаралып,  саяси-

құқықтық үлгіге ойыса бастады.  Бұл 

– алдымен, экономикалық тұрақтылық 

және өнеркәсіп өндірісінің қарқынды 

өсуі, содан кейін барып бәсекелі орта-

ны кеңейту және саяси либералдан-

дыруға көшу. Сөйтіп, 90-жылдардан 

бертін қарай экономикаға мемлекеттің 

араласуы күшейді.  Айталық, көлік 

инф рақұрылымын  – авиация, темір-

жол, мұнай және газ құбыры желісін 

дамыту мемлекет тізгінінде болды. 

Қазір ірі шетелдік корпорациялардың  

20-25 пайызы – мемлекеттің үлесінде. 

Шикізаттың жаңа кен орындарын 

игеруде 1991-1996 жылдармен 

салыстырғанда мемлекеттің қатысуы 

анағұрлым белсенді.  

Модернизациялық реформалар-

дың негізгі өлшемдерін Президент 

Нұрсұлтан Назарбаевтың «Қазақстан 

– 2030» бағдарламасында көрсетіп 

бергені белгілі. Бұл стратегияның 

маңызды шарттарының бірі – ашық 

нарықтық экономикаға негізделген 

сыртқы инвестиция мен ішкі қорды 

пайдалана  отырып, экономикалық 

өсімді қамтамасыз ету. Экономикалық 

процестерде модератор рөлін атқар-

ған мемлекеттің басқаруға қатысуы 

күшейтілсе де,  2010 жылы Дүниежүзі-

лік банк пен Халықаралық қаржы 

корпорациясы өткізетін (IFC) зерттеу-

дің Doing Business-2011 рейтингі бо-

йын ша біздің еліміздің нарық рефор-

масын жүргізу жағынан әлемдегі 183 

елдің ішінде көшбасшы орынға шық-

қаны мәлім. Сонымен қатар кәсіпкер-

лікке қолайлы ахуал қалыптастырған  

рейтинг бойынша еліміз 59-орыннан 

47-орынға көтерілді. Салыстыру үшін 

айтсақ, Украина – 145, Ресей – 123, 

ал Беларусь – 68-орында.  

Сарапшылардың қорытындысы 

мынадай: еліміздің экономикалық 

үлгісі 1998 жылғы және 2008 жылғы 

экономикалық дағдарысқа төтеп 

берді. 1990-2008 жылдардағы ЖІӨ 

жылдық өсімі 10 пайызға жетіп, қытай 

көрсеткішімен теңесті.  ЖІӨ 25 пайызы 

– шағын бизнестің үлесінде (Ресейде 

– 15-17 пайыз). 

Аяғынан тік тұрып, экономикасы 

қарқынды өскен еліміз сырттан инвес-

тор тартуын тоқтатқан жоқ. Мәселе тек 

шикізаттың бай қорында емес. Ма-

ман дар елдегі реформалардың жеміс-

ті өтуі басқа табиғи қорға бай елдерге 

қарағанда шикізат тәуелділігінен ары-

лу ға тырысуында дейді.  Бүгінде ин-

вес тицияның 65 пайызы шикізат сала-

сына түседі. Бірақ соңғы төрт жылдың 

ішінде шикізат және шикізаттық емес 

салаларға салынатын инвестиция ара-

сындағы айырма  екі есе кеміді. Бұрын 

өндірістік салаға келетін инвестиция 

көлемін халқы 16 млн құрайтын на-

рық тың шағындығы тізгіндесе, Кеден 

одағының құрылуы мен Біртұтас эко-

номи калық кеңістікке енуі арқасында 

бұл түйткіл біршама шешілді. Енді 170 

млн адамды құрайтын ортақ нарық 

бар. 

Осы орайда бізге келетін инвести-

цияның бір бөлігін Кеден одағы 

мүшелері өздеріне әкетпей ме деген 

заңды  сауал туындайды. Сарапшылар 

оған бір ауыздан  «жоқ, одақтағы екі 

елге қарағанда  Қазақстандағы  биз-

нес ахуал неғұрлым қолайлы» деп 

жауап береді. 2011 жылы Doing 

Business рейтингінде 59-орынға шық-

сақ, 2012 жылы көрсеткіш тіпті жақса-

ра түсті. Қазір 47-орындамыз. Соңғы 

екі жылдан бері Қазақстан – кәсіпкер-

лікке жақсы жағдай жасалған 10 елдің 

тізімінде. Жан басына шаққанда 

инвестиция көлемі Қытай мен Түркия-

дан – екі есе, Ресеймен салыстырғанда 

1,6 есе артық. Ал Тәуелсіздік жылдары 

елімізге тікелей тартылған инвестиция 

көлемі 160 млрд доллардан асып 

 

 

түсті. 

Сырттан қаржы тарту үшін елімізде 

әкімшілік кедергілер азайтылып, рә-

сім деу жағы жыл өткен сайын жеңіл-

детілуде. Кеден мен салықты басқару 

жүйесі де жақсартылуда. 

Сондай-ақ елдің географиялық 

орналасуы да  маңызды ресурс сана-

ла ды. Азия-Тынық мұхиты аймағын 

Таяу және Орта Шығыспен,  Азиямен 

жалғастыратын трансқұрлықтық ба-

ғыттар еліміз арқылы өтеді. Қазір 

тасымал әлеуетін арттыру мақсатында 

«Батыс Еуропа – Батыс Қытай» көлік 

дәлізі салынып жатыр. Ол бойынша 

жүк тасымалы 2020 жылға қарай ша-

мамен  екі есе өсіп, кем дегенде 50 

млн теңге табыс әкелуі тиіс.  Бұл бағыт 

Суэц каналы арқылы өтетін теңіз жо-

лы нан қысқарақ. Қазір қажетті ин-

фрақұрылым мен туристік кластер құ-

ры луда. 

Туризм демекші, біздің елімізде 

туризмді дамыту әлеуетінің зор екені 

бұрыннан айтылып жүр. Алайда таби-

ғаты қанша әсем болса да, турис терге 

қандай керемет жағдай жасалса да, ел 

ішінде тұрақтылық болмаса, әсем та-

биғат пен туризмнің дамуынан келер 

пайда жоқ. Оған соңғы жылдары 

сойқанға ұшыраған елдер дәлел  бола 

алады. Біздегі адам капиталына салы-

натын қаржы ЖІӨ 9 пайызын құрайды. 

Бұл – ТМД кеңіс тігінде көзге көрінетін 

көрсеткіш.  

Кеден одағы мен Бірыңғай эконо-

ми калық кеңістік жағдайында елімізде 

экономика саласында қол жеткізген 

нәтижелерді ұстап тұру мүмкін бе, өзге 

елдердің экономикасымен біте 

қайнасып кетпей ме деген күдік те жоқ 

емес. Бірақ, Елбасы айтқандай, 

 

Еуразиялық одақ құрудың маңызды 

шарты – ерікті интеграция. Ұлттан тыс 

органдар мен әрмен қарайғы саяси 

интеграция саяси тәуелділікті, ұлттық 

тәуелсіздікті және экономикалық дер-

бестікті қолдан беру деген сөз емес. 

Белгілі сарапшы Қанат Берен таев тың 

айтуынша, бұл Қазақстан Ресейдің 

елесіне айналады дегенді білдірмейді. 

Біздің сарапшының пікірі Беларусь 

Президенті Лукашенконың пікірімен 

тұспа-тұс келеді. Ол: «Біз құратын 

одақ тың тірегі – егемендік. Оны тіпті 

ең тығыз деген интеграция да жоя 

алмайды», – дейді. Өйткені интегра-

ция мақсат емес. Бұл – ең биік міндет-

ке, адам өмірінің сапасы мен әл-

ауқатын арттыруға жеткізетін құрал 

ғана. Бұл пікірлер біздің өз бетінше 

дамитын дербес экономикамызға 

келіп-кетер қауіп жоқ екенін дәлелдей 

түседі. Өйткені егемен елде тәуелсіз 

экономиканың салтанат құруы – заң-

дылық.

Жақсылық ҮШКЕМПІРОВ, қазақтың тұңғыш 

Олимпиада чемпионы, спорт ардагері:

–  Тәуелсіз ел атанған бүгінгі кезіміз бен бұған 

дейінгі Кеңес одағының құрамында болған 

кезеңді бір-бірімен еш салыстыруға келмейді. 

Тәуелсіз ел атанғанға дейін ұлт ретінде көп 

нәрседен шектеу көрдік. Менің өз басымнан өтті 

ғой. Үлкен спорттық додаларға қанша басым 

болып тұрсаң да, алдымен орыс ұлтының өкілі 

баратын. Мәселен, Аманжол Бұғыбаев, Әбілсейіт 

Айқанов секілді бауырларымыз спортта жақсы 

нәтиже көрсетіп, екі дүркін Кеңес одағының 

чемпионы болғанымен, үлкен халықаралық 

додаларға қазақ болғаны үшін апармады. Алғаш 

рет қазақ жастарының арасынан Серік Қонақбаев 

екеуміз ғана Мәскеу Олимпиадасына бардық. 

Одан кейінгі спорттық додаларға мүмкіндігім 

болып тұрса да, апармады. Ал бүгінде жақсы 

нәтиже көрсетсең, жол ашық. Мен бүгінгі спортта 

жүрген қазақ жастарын бақытты жастар дер едім. 

Бүгінде еліміз талантты жастарды өздері киіндіріп, 

жол-пұлын көтеріп, Олимпиадаға апарады. 

Келген соң да батырға лайық сый-құрмет 

көрсетіліп жатыр. Кеңес одағының кезіндегідей 

ұлтына байланысты алалау жоқ. Мен елімнің 

спорт саласындағы жетістігін өзімнің жетістігім 

деп білемін. Тәуелсіздік еліміздің спорт саласына 

тәуелсіз көзқарас, еркіндік әкелді. Тіпті чемпион 

атанып, тұғырда өз еліңнің Әнұранын тыңдап, 

Туының желбіреп тұрғаны, өзіңнің сол тәуелсіз 

елдің азаматы екеніңді сезініп тұрудың өзі – үлкен 

бақыт. 

 Құрманғали АШАНҰЛЫ, жеке кәсіпкер:

– Тәуелсіздіктің елімізге, ұлтымызға, жалпы 

әрбір азаматымызға бергені өлшеусіз. Тәуелсіздік 

алғалы бері кәсіпкерлікпен айналысып келе 

жатырмын. Кеңес одағы кезінде барлық нәрсеге 

қадағалау бар болатын. Ал тәуелсіз елімізде бар 

нәрсемен айналысуға мүмкіндік бар. Кәсібіңді 

ашамын десең, қолдау бар. Тіпті қадағалаушы 

органдар кәсіпкерлердің қызметіне кедергі 

келтірмесін деп мораторий жарияланды. Соның 

арқасында біраз кәсіпкер шаруасын дөңгелетіп, 

ойлағанын іске асыруға мүмкіндік алды. Сондай-

ақ бір кездері қолдан тұншықтырылған ана 

тіліміздің қайтадан қанатын кең жайып, қазақ 

тілді балабақшалар мен мектептердің көптеп 

ашылып жатқаны мені қуантады. Бұрын қоғамда 

цензура болатын. Мәскеуден, партиядан 

қорқатынбыз. Қазір кез келген азаматтың өз ойын 

білдіруіне мүмкіндігі бар. Мұның барлығы 

Тәуелсіздікке қол жеткізіп, дұрыс жолда дамып 

келе жатқан еліміздің арқасы деп білемін.  

Бағдат СӘМЕДИНОВА, Қазақстанның еңбек 

сiңiрген әртiсi, «Құрмет» орденiнiң иегерi, әншi: 

– Тәуелсіздікке қол жеткізгелі ең алдымен 

еркіндікке қолымыз жетті. Бұрын Үкіметтен ғана 

айлық алып, еркін жұмыс істеп, шығармашылы-

ғың 

мен айналысуға мүмкіндік жоқ болатын. 

Айына қаншама жоспарланған концерт беріп, 

айлыққа ғана қол жеткізетінбіз. Қазір қалаған 

уақытында концерт беріп, тойға да шығып, өнер 

адамдары қалауынша жұмыс істеп жатыр. Өнер 

адамдарының жағдайы Кеңес одағы кезі 

мен 

салыстырғанда бүгінде әлдеқайда тәуір. Бәрінің 

астында – бір-бір машина, клиптерін түсіріп 

жатыр. Осы тұрғыдан келгенде, Тәуелсіздік маған 

шығармашылық адамы ретінде еркіндік әкелді 

деп айта аламын.

Абай ОМАРОВ (коллаж)

№223 (905)

15.12.2012 жыл,

сенбі

www.alashainasy.kz

e-mail: info@alashainasy.kz

y

y

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ АҚПАРАТТЫҚ ГАЗЕТ

Өткен жылы мемлекет тарихы институтының ғалымдары Тәуелсіздік 

дәуірінде  басылып шыққан кең көлемдегі ғылыми еңбектердің, 

Тәуелсіз дік  тарихы  тақырыбына жаз

а

ылған жари

р

яланымдардың, 

от

от

ан

ан

ды

ды

қ 

қ 

жә

ж

не шетелдік ғалымдар

р

ды

ды

ң 

ң ең

ең

бе

бект

ктер

ер

ін

н

ің

ің

б

б

ас

асын

ын

қ

қ

ұр

ұр

астырып, 

би

би

бл

бл

ио

ио

гр

графия лық  көрсеткішті ш

ш

ығ

ығар

арды

ды

д

д

еп

еп

е

ест

ст

іг

г

ен

жүктеу/скачать 10,5 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: