Matematиka жалпы орто билим берүүчү мектептердин 2-классы үчүн окуу китеби

84
1.  Mисалдын чыгарылышын түшүндүр: 
52
 
– 
 
24 = 
 
Oнд. Бирд.
5
2
2
4
2
8
 
 
1.  Бирдиктерден бирдиктер кемитилет.
      2 бирдиктен 4 бирдикти кемитүүгө болбойт. 5 ондук- 
 
      тан  1  ондук  алынат  (унутуп  калбастык  үчүн
 
      5 цифрасынын үстүнө чекит коюлат).
     1 ондук жана 2 бирдик — бул 12 бирдик 
     12 бирд. – 4 бирд. = 8 бирд.
      Бирдиктердин астына 8 жазылат.
2.  Ондуктардан ондук кемитилет. 
      5 ондук эле, бирок бирдиктерди кемитүүдө 
 
      1 ондукту алдык. 4 ондук калды.      
      4 онд. – 2 онд. = 2 онд. Ондуктар астына 2 жазылат.
 
3. Жообу: 52 менен 24 түн айырмасы 28 ге барабар.
2.
 
–
63 
+
47 
–
72 
+
32 
–
80
 
   45 
   35 
   27 
   24 
   59
3.
  Жадыбал боюнча маселе түз жана аны чыгар:
Бар болчу
Сатылды
Калды
 
50 кап 
күрүч
түшкө чейин — 25 кап
түштөн кийин — 20 кап 
? кап
4.
  80 +15   80 + 11 
30 – 7   20 + 3
 
52 – 24   50 – 24 
27 – 3   27 + 3
–
52
 
–
 
24
 
=
 
(52
 
–
 
20)
 
–
 
4
 
=
 
32
 
–
 
4
 
=
 
28
Мисал мамыча түрүндө жазылып, 
чыгарылат.

85
5.
  Ар бир фигуранын жактарынын узундугун чене:
 
 
6.
  Бир чарбада 22, экинчи чарбада андан 14 га аз 
комбайн ремонттолду. Экинчи чарбада канча комбайн 
ремонттолгон?
7.
  Мисалдарды мамыча түрүндө жазып, амалдарды аткар:
 32
 – 14 64 – 12 52 – 34 40 – 4
 60
 – 34 55 + 35 48 + 22 20 – 6
1.
  Мисалдарды түшүндүрүү менен чыгар:
 80
 – (20 + 30) (60 + 40) – 50 (43 + 27) + 9
 70
 – (30 + 30) (60 – 40) + 40 (96 – 34) + 8
 
2. 
Дүкөнгө сатуу үчүн 42 лыжа жана чана алып келиш-
ти.  Алардан  24ү  лыжа  болчу.  Дүкөнгө  канча  чана 
алып келишкен
?
3.
  55 см + 25 см 
48 дм – 26 дм
  64 дм – 32 дм 
49 см + 21 см
4.
  Кыска жазуу боюнча маселе түз жана аны чыгар: 
      1-фермада – 30 уй   
     
 
? 
  2-фермада – ?, 14 кө аз уй
1)
2)
Yлгү:

86
5.  Үйгө жетип баруу үчүн кайсы жол ыңгайлуу?
38+55
100
70
 
 –17
93 – 23
93 – 20
53+47
69 – 21
6. 
  Эки кесинди чий. Биринин узундугу 12 см, ал эми 
экинчиси болсо 4 см ге кыска болсун. Экинчи кесин-
динин узундугу канча?
7.
 
+
65 
+
55 
–
86 
+
37 
–
98
 
   25 
 
 
35 
 24 
 53 
 17
 ӨТҮЛГӨНДӨРДҮ БЫШЫКТОО
1.
 
Бир топ кездемеден костюмга 30 м, шымга 24 м, ал 
эми кемсел тигүүгө костюм менен шым үчүн канча 
кездеме кеткен болсо, ошондон 34 м ге аз кездеме 
иштетилди. Кемсел тигүү үчүн канча кездеме иште-
тилген?
  Maселени план боюнча чыгар:
  1) Kостюм менен шымга канча кездеме кеткен? 
    
30
 + 24
 
=
 
 
 (метр кездеме)
 2) 
Кемсел тигүү үчүн канча кездеме кеткен?
    
54
 – 34
 
=
 
 
 (метр кездеме)
2.
 42
 –
 
15
 
 
 57 – 26 53 + 37   80 – 30
 29
 + 32    90 – 50 64 + 25   47 – 26

87
3.  Жадыбал негизинде мисал түз жана аны чыгар:
Кошулуучу
58
77
64
37
72
26
53
Кошулуучу
32
13
26
53
18
64
37
Сумма
4.
 
Мисалдарды үлгүдө көрсөтүлгөндөй аткар:
 57
 + 24 – 35 = 46
 +
57  
   
–
81
 
    24           35
     81           46
 47
 + 12 – 25 90 – 55 + 14 68 + 13 – 35
 68
 – 12 + 10 80 – 37 + 17 57 + 13 – 23
5.
 
Ар бир фигуранын канчадан жактары жана бурчтары 
бар? Фигуралардын аттарын жаз.
 
1)
2)
3)
4)
5)
6. 
Түрмөктө 42 м зым бар болчу. Бир иш күнү бою зым-
дан бир нече метр кыркып алынды жана түрмөктө 
14 м зым калды. Түрмөктөн канча метр зым кыркып 
алынган?
7.
  Мисалдарды чыгар:
 
+
48 
–
79 
+
53 
–
46 
+
59
 
   32 
   37 
   27 
   35 
   21

88
ТАМГАЛУУ  ТУЮНТМАЛАР
1.
 
3+   
5
6
4
2
 
Бабур к
өрсөтүп жаткан туюнтмадагы бош чак мак-
тын oрдунa Нафисa, Г
үлбайра, Aнвар жана Улуг-
бектердин колундагы цифраларды коюп туюнт-
ма т
үз жана алардын маанилерин тап. Mисалы: 
3 + 5 = 8. 
«Чакмакка»  башка  сандарды  кой  жана 
алынган туюнтмалардын маанисин эсепте:
 
        + 8  
       + 9   
15– 
  
   + 16
 
Математикада  «чакмактардын»  oрдуна  кичине 
латин тамгалары коюлат. Алардын окулушу жана 
жазылышы төмөнкүчө:
Мисалы: 
a
 тамгасы 
«a»
 деп, 
b
 тамгасы 
«бе» деп, 
k
 тамгасы 
«кa» деп окулат.
Демек, 
a
 = 9, 
a
 = 8 болсо, 
a
 + 7 же 7 + 
a
 туюнтманын 
маанисин мындайча табууга болот:
9 + 7 = 16 же 7 + 9 = 16; 8 + 7 = 15 же 7 + 8 = 15.
  Эгерде 
a
 = 6, 
a
 = 12 болсо, 
a
 + 8 туюнтманын маанисин 
тап:
  Үлгү: 6
 + 8 = 
14; 12
 + 8 = 
20.

89
2.
Алып келишти
Ремонттошту
 43 
машина
1-күнү — 20 машина
2-күнү —12 машина
  Дагы канча машинаны ремонттоо керек?
  Чыгаруу:
 
1) 
20 + 12 = 
 
 ремонттолгон машина.
  2) 43
 
– 32 = 
 
 ремонттолууга тийиш машина.
3.
 
18
 + 5 17 + 28 32 – 15 87 + 13
 32
 – 5 17 + 43 52 – 25 76 + 24
4.  Канча фигура бар экендигин тап:
 
5.
  Туюнтмалар түз жана алардын маанилерин тап:
  76 жана 4, 37 жана 53, 28 жана 5 сандарынын сум-
масы;
  42  жана  5,  32  жана  15,  38  жана  30  сандарынын  
айырмасы.
6.
  Mектептеги саймачылык ийримине 58, музыка ийри-
мине болсо 32 окуучу катышат. Эки ийримге бардыгы 
болуп канча oкуучу катышып жатат?
7.
 77
 – 65 23 + 45 84 – 72
 32
 + 14 86 – 34 61 + 15

90
1.  Мисалдарды түшүндүрүү менен чыгар:
 
a
 
+ 49    91 –
 
b
 көрүнүшүндөгү туюнтмалар
 
 
    
2.
 
a
38
46
27
28
39
37
49
a + 7
  Үлгү: 38
 + 7 = 38 + 
(2
 + 
5)
 = 
(38
 + 
2)
 + 5 = 45
b
47
35
28
24
43
52
13
56 – b 
3. 
Kөчөнүн oң жагындa 35 үй бар, ал эми сол жагындa 
болсо андан 7 үйгө аз. Kөчөнүн сол жагындa канча 
үй бар?
  Маселенин суроосун өзгөрт, натыйжада ал эки амал 
менен чыгарылгандай болсун.
4. 
1) a = 14, a = 8, a = 47 болсо, 
a + 
8 туюнтманын 
маанисин тап;
  2) b = 13, b = 18, b = 44 болсо, 
b – 
6 туюнтманын 
маанисин тап.
91 – 6 = 
 
91 – 4 = 
 
91 – 3 = 
 
91 – 9 = 
 
8 + 49 = 
 
2 + 49 = 
 
4 + 49 = 
 
6 + 49 = 
 
8
2 + 49
4
6
91
6
91 – 4
91
3
91
9
1)
2)

91
5.  Мисалдарды түшүндүрүү менен чыгар:
  
45 + 23
59– 36
42 + 17
68 – 26
23 + 22
6.  Кыска  жазуулар  боюнча  маселе  түз  жана  аны 
чыгар:
 
1) Чакмак дептер – 32
 
     Түз сызыктуу дептер – ?, 14 кө аз
 
2) Чакмак дептер – 32                          
 
? дептер
 
     Түз сызыктуу дептер – ?, 14 кө аз
7.
  Ар бир фигуранын периметрин тап:
8.
  Сууда сүзүү мелдешине 48, ал эми секирүү мелде-
шине болсо 18 окуучу катышып жатат. Эки мелдеште 
бардыгы болуп канча окуучу катышып жатат?
9.
  Туюнтмалар түз жана алардын маанисин тап:
  1) 32 жана 14, 57 жана 23, 61 жана 15 сандарынын 
суммасы;
  2) 78 жана 36, 86 жана 34, 89 жана 64 сандарынын 
айырмасы.
2 см
2 см
2 см
2 см
2 см
4 см
4 см
4 см

92
ТЕҢДЕМЕ. 
ТЕҢДЕМЕНИ  ЧЫГАРУУ
1.
 
27+
x = 27  
көрүнүшүндөгү теңдемени чыгар.
 
x
 (икс) тамгасы менен табылышы керек болгон бел-
гисиз сан белгиленет.
27
 
+
 
x = 27 — 
бул теңдеме.
Теңдеме  төмөнкүчө  чыгарылат:  барабардык  туура 
болушу үчүн 
x
 тин ордуна кандай санды коюу  керек-
тигин билип алуу керек. Бул сан 0, анткени 27 ге 0 дү 
кошкондо 27 алынат. Ошондо барабардыктын туура  
болгонун билүүгө болот.
Теңдеменин чыгарылышы мындайча жазылат:
27+x=27 
Текшерүү:
x  =  27–27 
27 + 0 = 27
x  = 0 
27 = 27
2.
  a)  Суммадан  белгилүү  болгон  кошулуучуну  ке-
мит кенде  кантип  белгисиз  кошулуучу  алынганын 
түшүндүр:
 7
 + 8 = 15 15 – 7 = 8 15 – 8 = 7
  б)  Белгисиз кошулуучуну тап:
  
    + 3 = 10 9 +    = 14
 
x 
+7=12
3.
 
Теңдемелерди чыгар жана натыйжаны текшер:
 35
 + x = 70 14 + x = 24 25 + x = 50

93
4.
 
Жадыбал негизинде маселе түз жана аны чыгар:
Бар болчу
Иштетилди
Калды
        
40  кг
               картошка 
? кг
27 кг
 
5.
  Дептериңе чий жана тик бурчту аныкта:
 
1)
3)
4)
2)
6.
  Короодо 8 тоок дан жеп жүргөн эле. Дагы бир кан-
ча тоок келип кошулгандан кийин ал жерде 13 тоок 
болду. Канча тоок келип кошулган?
7.
  Теңдемелерди чыгар жана натыйжаны текшер:
 24+x=30 
x+15=40 13+x=20
1.
  Теңдеменин чыгарылышын түшүндүр: 
35 – x = 30
 
35–
x  = 30
 
Текшерүү:   
 
x = 35–30 35 – 5 = 30
 
x = 5 
30 = 30 
 
2.
 
a)  Кемүүчүдөн  айырманы  кемиткениңде  бел-
гисиз  кемитүүчү  кандайча  алынганын  түшүн-
дүр:
 40 – 7 = 33 40 – 33 = 7 33 + 7 = 40

94
  б)  белгисиз кемитүүчүнү кандайча табууга болорун 
 
    
  
түшүндүр:
 
20 –    =17 
 
    20 –    = 3
12 – 
x = 5
3.
  Теңдемелерди чыгар жана натыйжаларды текшер:
 17
 – x  = 9 19 – x = 10 28 + x = 48
 18
 
–
 x = 8 35 – x = 30 12 + x = 30
4.
 
Автобуста  37  жүргүнчү  бара  жаткан.  Аялдамада 
бир  топ  жүргүнчү  түшкөндөн  кийин  30  жүргүнчү 
калды.  Аялдамадa  канча  жүргүнчү  түшкөн?   
5.
 
Жадыбалдагы туюнтмалардын маанилерин тап:
Кемүүчү
22
32
37
47
80
28
56
Кемитүүчү
 5
15
40
20
Айырма
17
25
27
12
  Үлгү: 22
 – 5 = 17
6.
  Жыгач уста 27 тактайды араалоого тийиш болчу. 
Ал бир топ тактайды араалагандан кийин 7 тактай 
калды. Жыгач уста канча тактайды араалаган?
7.
 
Теңдемелерди чыгар жана натыйжаларды текшер:
 42 – x  = 30 36 + x  = 59 65 – x  = 42

95
1.  Теңдеменин чыгарылышын түшүндүр: 
x
 – 3  = 7  
 
x – 3 = 7
 
Текшерүү: 
 
 
x = 7 + 3 
10 – 3 = 7
 
x = 10 
     
  
7 = 7 
2.  a)  Жазууларга  көңүл  бур  жана  айырмага  кеми-
түүчүнү  кошкондо  белгисиз  кемүүчү  кандайча 
алынганын  түшүндүр:
 
10 – 3 = 7 
7 + 3 = 10 
3 + 7 = 10
  б)  белгисиз  кемүүчүнү  кандайча  табууга  болорун 
түшүндүр:
 
 – 7 = 8 
  – 12 = 28 
 – 9 = 6
3.
 
Теңдемелерди чыгар жана натыйжаны текшер:
 
x  – 6 = 9 
x  – 9  =10 
x  – 5 = 25 
4.
 
Сүрөттүн негизинде маселе түз жана аны чыгар:
 
   
   
 
? кг                18 кг                14 кг
 
 
52 кг
5.  Чакмактарга сандарды кой, жазуулар туура болсун:
 
37 + 33 > 37 –  
 
46 – 40 <    –16
6.
  Эгерде a  = 6, a  = 28, a  = 34 болсо, 
a
 + 4 туюнтманын 
маанисин тап.
7.
 
72  + 27 = 99      42    24 = 18 
83    16 = 99
 
90    69 = 21 
37    25 = 62   76    24 = 52

96
1.  Теңдеменин чыгарылышын түшүндүр: 
x  + 56 = 70
 
x + 56  = 70
   
 
Текшерүү:
 
x = 70 – 56 
 
  14+ 56 = 70
 
x = 14   
 
 
     
  
70 = 70 
 
Кошулуучулардан бири белгисиз болсо, суммадан 
белгилүү болгон кошулуучуну кемитүү керек.
Үлгү: 37
 
+
 
x = 47
   
         Текшерүү:
  
 x = 47
 
–
 
37 
  37
 
+
 
10
 
=
 
47
      
x  =  10 
 
 
          47
 
=
 
47
2.
   Теңдемелерди чыгар жана натыйжаны текшер:
 
x  + 8 = 12 46 + x   = 90 
x  + 9 = 29
3.  Жадыбал негизинде туюнтма түз жана аларды чыгар:
Кошулуучу
47
35
24
56
64
Кошулуучу
26
31
32
Сумма
74
60
70
80
61
90
4.
 
Ар бир санды эки бирдей кошулуучунун суммасы-
нa алмаштыр: 8, 10, 12, 14, 16, 18.
  Үлгү: 8
 = 4 + 4
5.  Фигуралардын ар биринде канча үч бурчтук, канча 
төрт бурчтук бар?
 

97
6.
  Багбан бир түп курмадан 40 кг, экинчи түп курмадан 
болсо бир нече килограмм түшүм алгандан кийин 
түшүм 87 кг болду. Багбан экинчи түптөн канча ки-
лограмм курма алган?
7.
  Мисалдарды чыгар:
 
+
35 
–
50 
+
63 
–
47 
+
32
 
 13 
 16 
  27 
 16 
 29
1.  Теңдеменин чыгарылышын түшүндүр: 
69 – 
x  = 23  
 
69 – 
x = 23
   
 
Текшерүү:
 
x = 69 – 23   
 
69 – 46 = 23
 
x = 46   
 
 
         
 
23 = 23
 
Кемитүүчү белгисиз болсо, кемүүчүдөн айырманы 
кемитүү керек.
Үлгү: 57 – x = 17   
Текшерүү:
  
x = 57 – 17   57 – 40 = 17
  x =
 
40   
 
     
 
  
17 = 17
2.
  Автопаркта  49  автобус  бар  болчу.  Алардан  бир 
тобу  белгиленген  багыттар  боюнча  жолго  чыгып 
кеткенден  кийин,  17  автобус  калды.  Автопарктан 
канча  автобус  багыттар  боюнча  жолго  чыгып 
кеткен?
3.
  Жадыбал негизинде мисал түз жана аны чыгар:
Кемүүчү
45
59
70
69
54
Кемитүүчү
24
12
56
17
Айырма
40
41
43
17
27

98
4.
  Теңдемелерди чыгар жана натыйжаны текшер:
 68
 
–
 
x   =
 
37 49
 
–
 
x
 
 =
 
23 76
 
–
 
x  =
 
42
5.
 
Кыска жазуу негизинде маселе түз жана аны чыгар:
  Бар болчу  —  58 дептер
  Сатылды 
—  x дептер
  Калды   
—  27 дептер
6.
  Эгерде 
b
 = 7, 
b
 = 3, 
b
 = 9  болсо,  90  – 
b
  туюнтманын 
маа нисин тап.
7.
 
+
48 
–
65 
+
37 
–
79 
+
29
 
 
 
32 
 14 
 23 
 
 
55 
 12
1.  Теңдеменин чыгарылышын түшүндүр: 
x – 24
 
= 41
 
x –  24= 41
 
Текшерүү:
 
x = 
 
41
 
+ 24 
65
 
–
 
24
 
=
 
41
 
x = 65 
          
 
41=
 
41
 
Кемүүчү белгисиз болсо, аны табуу үчүн айырмага 
кемитүүчүнү кошуу керек.
2.
  Теңдемелерди чыгар:
 
x  –  7
 
=
 
12 
x  –  8
 
=
 
9 
x  –  9
 
=
 
50
3.
  Дүкөнгө сатуу үчүн бир топ телевизор алып келишти. 
Keчке чейин 14 телевизор сатылгандан кийин, дүкөндө 
дагы  31  телевизор  калды.  Дүкөнгө  бардыгы  болуп 
канча телевизор алып келишкен? 
4.  Үлгү боюнча аткар: 24=12+12.
 22
 
=
 
11
 
+ 
 
 
 48
 
=
 
24
 
+ 
 
 
 66
 
=
 
33
 
+ 
 
 
 44
 
=
 
22
 
+ 
 
 
 64
 
=
 
32
 
+ 
 
 
 88
 
=
 
44
 
+ 
 
 

99
5.
  Ар бир сынык сызыктын узундугун чене:
 
6.
  Эки капта бардыгы болуп 38 кг кызылча бар. Эгерде 
биринчи  капта  21  кг  кызылча  болсо,  анда  экинчи 
капта канча килограмм кызылча бар?
7.
  Teңдемелерди чыгар жана натыйжаны текшер:
 
x  –  14
 
=
 
31 
x  –  21
 
=
 
42 56
 –    x   
 
= 43
 69
 – x =
 
43 28
 
+
 
x  =
 
59 
    x  – 
 
15
 
=
 25
ӨТҮЛГӨНДӨРДҮ БЫШЫКТОО
1.  Чакмакка сан койгонуңда, барабардык туура болсун:
 
28 – 
  = 20 
34 + 
 = 40  75– 
  =70 
 
67 + 
 = 70  
89 – 
 = 80 
83+ 
 =90
 
43 + 
 = 50  
98 – 
 = 90 
38+ 
 =40
2.
  Кыска жазуу боюнча маселе түз жана аны чыгар:
  1) Бар болчу   —  58 кг картошка
       Иштетилди  — 18 кг картошка
       Калды 
—   ? кг картошка
 
2) Бар болчу  — 58 кг картошка
       Иштетилди  —   ? кг картошка
       Калды 
— 40 кг картошка

100
3.
  Сүрөттүн негизинде маселе түз жана аны чыгар:
 
  
 
Терек  дарагы  кайың  дарагынан  канча  метрге 
би йик?  Кайрагач  дарагы  кайың  дарагынан  канча 
метрге  төмөн?  Ал  эми  кайың  дарагы  кайрагач-
тан  канча  метр ге  бийик? 

жүктеу/скачать 5,39 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: