«Математика» кафедрасы БӨЖ

2 
Кіріспе 
 

Сәулет
- құрылыс және жобалау салу өнері. Архитектура, сәулет өнері – 
құрылысты жобалау, салу, оған көркемдік бейне беру өнері. (Архитектура 
латынша archіtectura, ал грекше аrchіtekton, яғни құрылысшы деген мағынаны 
білдіреді). Архитектура туындылары адамның күнбе-күнгі тіршілік ортасын 
қалыптастырады. Олар: әр түрлі қажеттіліктерді атқаруға арналған және 
адамның эстетикалық талғамына жауап бере алатындай болып салынған тұрғын 
үйлер, қоғамдық ғимараттар, өнеркәсіптік кешендер. Сәулет өнері – 
техниканың, ғылымның және өнердің тоғысқан жері. Адамзат баласы көне 
заманнан бастап құрылыспен айналысқан. Адамдар неолит кезінде үйді 
ағаштан, қамыстан, талдан және балшықтан салды. Су айдынында, қағылған 
қазықтың үстіне тұрғызылған үйлер де болған. Біздің заманымыздан бұрынғы 
2-мыңжылдықтың ортасында ірі тастардан қаланған монументті құрылыстар: 
кромлехтер, менгирлер мен дольмендер пайда болды. Менгирлер тігінен 
қойылған биік тастар тізбегінен тұрады. Дольмен – қатар қойылған екі тастың 
үсті үшінші таспен жабылып, біріне-бірі жалғасып келетін дәліз іспеттес.
Ал 
шеңбер жасап, төбелері жабылған тас құрылыстарды кромлех дейді. Ніл, 
Евфрат, Тигр, Үнді, Ганга, Чанзен өзендерінің сағаларында көне заманда 
Мысыр, Месопотамия, Үндістан және Қытай сияқты ірі мемлекеттер пайда 
болып, ғаламат сәулет туындылары дүниеге келді. Мардук атты құдайға 
арналған Вавилон мұнарасы іргетасы 250 м биік тұғырға орнатылды. Анығында 
бұл жеті қабатты, ұшар басына қарай баспалдақтап жіңішкере беретін зиккурат 
еді. Месопотамияда ежелгі заманның өзінде-ақ біздің заманымыздан бұрынғы 
5000 – 1800 ж. каналдар, су қоймалары, акведуктар, көпірлер мен бекіністер 
салынды. Тигр мен Евфратты қосқан ұзындығы 400 км каналды техникалық зор 
жетістік деп айтуға болды. Біздің заманымыздан бұрынғы 2700 – 2200 ж. 
салынған Мысыр пирамидалары мен ғибадатханалары зерттеушілер мен 
мамандарды әлі күнге дейін таңдандырып келеді. Месопотамияда ғимараттар 
балшықтан, күйдірілген кірпішпен салынып, сырты қапталып отырса, Мысырда 
олар сом тастан қаланды. Біздің заманымыздан бұрынғы 2200 – 1500 ж. Фивы 
қаласы астана болған тұста, жартасқа жартылай үңгіп салынған ғимараттар 
пайда болды. Жаңа патшалық (біздің заманымыздан бұрынғы 1500 – 1100) 
кезінде Карнак пен Луксордағы ғибадатхана кешендері салынды. Мысырдағы 
ең үлкен Карнак ғибадатханасы перғауын Сети І тұсында тұрғызылған.
Сәулет 
өнерінің дамуына зор үлес қосқан, елдің бірі – Грекия. Көне грек 
архитектурасының ең күшті дамыған кезі – біздің заманымыздан бұрынғы 5 
ғасырдағы Периклдың билік құрған тұсы. Алдымен, Афина қаласының ең биік 
жеріндегі жартасқа ауданы 300Х130 м жерге Акрополь салынды. Ортасында 
сәулетшілер Иктин мен Калликрат Парфенон ғибадатханасын ұзындығы 70 м, 
ені 31 м (біздің заманымыздан бұрынғы 448 – 438) тұрғызды. Ғимарат шатырын 
биіктігі он метрге жуық, 136 (периметріне қойылған) бағана ұстап тұрды. Ішіне 
Фидий жасаған Афина мүсіні орнатылды. Грек сәулетшілерінің дүниежүзілік 
архитектураға қосқан бір жаңалығы – архитектуралық ордерлер жүйесі. 

3 
Ордерлік жүйе бірнеше құрамдас бөліктен тұрады және олардың өзара 
орналасу тәртібі бар. Ең басты белгісі – бағана, олардың ұшар басы капитель 
деп аталады. Бағаналар – антаблементті (арқалықты) көтеріп тұрады. Ордерлік 
жүйенің үш негізгі түрі болған: дори, ионика және коринф ордерлері. Рим 
сәулет өнері дамудың үш кезеңінен өтті: патшалық дәуір (біздің заманымыздан 
бұрынғы 8 – 6 ғасырлар); республика кезеңі (біздің заманымыздан бұрынғы 5 – 
1 ғасырлар) және императорлық дәуір (біздің заманымыздан бұрынғы1 ғасыр – 
біздің заманымыздың 5 ғасыры). Римнің дүрілдеп тұрған кезінде туған құрылыс 
– Пантеон, құдайлар құрметіне орнатылған ғимарат. Оны сәулетші Аполлодор 
Дамасский 118 – 125 жылдары салған. Диаметрі 43 м. дөңгелек қабырға тұңғыш 
рет күмбезбен жабылды. Кірпіш аралас бетон қабырға алтын түсті сарғылт 
Мәрмәрмен қапталды. Пантеонның диаметрі мен биіктігі бірдей – 43,5 м. 
Жарық жоғарыдан диаметрі 9 м тесіктен түсіп тұрады. Римнің таңқаларлық 
құрлыстарының бірі – 80 мың адам сиятын Колизей амфитеатры, онда ордерлер 
жүйесі қолданылды. Термы моншалар кешені салынды. Каракаллы моншасына 
үш мың адам бірден кіре алған. Римдіктер тамаша тас жолдар, су құбырларын, 
акведуктар және көпірлерді сала білді. Еуропа елдерінде бес түрлі 
архитектуралық стиль бірінен соң бірі орын алмастырды. Олар: 

жүктеу/скачать 0,57 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: