Мазмҧны кіріспе

157 
 
Ӛлеңнің ӛн бойынан ақынның болашаққа деген сенімі есіп тұр. Бірақ ол – 
құрғақ  қиял  емес,  шынайы  сенім.  Осы  тұста  Шәкәрім  поэзиясына  тән 
азаматтық  сарын  тағы  алға  шығады.  Тағы  да  тұлға  мен  халық  бейнесі 
сабақтаса ӛріледі. Халық сонда ғана бостандыққа қол жеткізеді, егер “Арға ие 
басшыны”  таба  білсе.  Ақынның  лирикалық  кейіпкері  болашақ  ӛмірді  сол 
“арға ие басшылармен” тығыз байланыстырады.  
Шәкәрім  шығармашылығында  таза  ағартушылық  тақырыптың  да  орны 
ерекше.  Шәкәрім  жәй  оқуға  шақырушы  емес,  Шәкәрім  үшін  оқу-білім, 
ғылым  жолы.  Оның  бұл  ойлары  “Сен  ғылымға”,  “Сынатарсың  ӛзіңді”, 
“Ғылымсыз адам хайуан” т.б. ӛлеңдерінда анықта, нақты кӛрініс тапқан. Ол – 
әйтеуір оқудың жоқшысы емес, сол оқу апарар танымның жол басшысы.  
 
Ғылымсыз адам – айуан, 
Не қылсаңда ғылым біл. 
Ғылымға да керек жан, 
Ақылсыз болса ғылым тұл. 
 
Шәкәрімнің ғылымға үндеудегі мақсаты тым алыста. Ол -алдыңғы толқын 
қалыптастырған  ағартушылық  бағытты  одан  да  әрі  жетілдірмек  ниетте 
жүрген  “Жаңа  жолдың  басшысы”.  “Оқу  білім  бұлағы,  білім  ӛмір  шырағы” 
деген қағиданы ұстанған, білім шырағының таным шамшырағына айналуын 
аңсаған ұлы ағартушы.  
 
Үш-ақ түрлі ӛмір бар: бәрі де мас, 
Бір рәуішті болады шал менен жас. 
Ең керекті дегенің – ортаншы ӛмір, 
Түгел қолың жетпейтін бір жанталас. 
 
Қапы ӛткізбе сол кездің бір сағатын, 
Ӛкінішті қалмайды кетсе ағатың. 
Күні-түні дей кӛрме, ғылым ізде, 
Қалсын десең артыңда адам атың, – 
 
дейді  Шәкәрім.  “Үш-ақ  түрлі  ӛмір  бар”…  Осы  бір  жолдарда  адам  ӛмірінің 
бүкіл  болмысы  айқындалып  тұр.  Ақын  ӛмірдің  ортаншысын  кӛрсету,  соған 
негізгі  ойдың  салмағын  сала  меңзеуі  арқылы,  адамды  ізденіске,  білімге 
талпындырады. Осынау екі шумақ арқылы түйінделген тұжырымда, ақынның 
ағартушылық ой идеясының тұтқасы жатыр. Ол – ізденіс, ол – еңбек. 
Ал  еңбек  тақырыбы  –  Шәкәрімнің  бүкіл  ағартушылық  болмысы  мен 
даналық ойының – дәні де нәрі. Абай “еңбек түбі зейнет” деген ұлы қағиданы 
ұстанып,  “Еңбек  етсең  ерінбей,  тояды  қарның  тіленбей”  деген  қанатты  сӛз 

158 
 
қалдырса, Шәкәрімдегі еңбек ізденіспен тығыз байланысты. Шәкәрімдегі ой 
“Инемен  құдық  қазғанды”  меңзейді.  Және  ол  үнемі  алға  ұмтылысты 
жақтайды, соған үндейді. Оған үлгі ретінде Абай жолын ұсынады.  
Шәкәрімді  ақын  ретінде  де,  дана  ойшыл  ретінде  де  толғантқан,  тұңғиық 
ойдың  тереңіне  тартқан  тылсым  сырдың  бірі  –  “ӛмір”  ұғымы.  Ол  ақынның 
“Дүние мен ӛмір”, “Ӛмір”, “Тумақ, ӛлмек  – тағдырдың шын қазасы”, “Ӛмір 
сырын  кӛздесең”,  “Анадан  алғаш  туғанымда”,  “Үш-ақ  түрлі  ӛмір  бар…” 
ӛлеңдерінің  тақырыбына  арқау  болған.  Қашанда  болмасын,  қай  заманда 
болмасын  ақындар  адам  ғұмырына  ӛз  ӛресі  жеткен  биіктен  ой  жіберуге 
тырысып-ақ  баққан.  Ежелгі  жыраулар  мен  жыраулық  толғам  мен  ақындық 
айқындықты  ұштастырған  Бұқар  толғауларынан  мұны  айқын  байқаймыз. 
Шәкәрім де бұдан тыс қала алмайды. Дүниеге келу мен кетудің мәні не де?.. 
Ӛмір  соңы  ӛкініштен  тұра  ма?..  Ӛкінбестей  айла  бар  ма?..  Міне,  Шәкәрімді 
толғандырған  осы  сұрақтар.  Адам  баласының  дүниеге  келуінің  ӛзінен 
Шәкәрім оның ӛмір жолының бар мәнін ашып береді. 
 
Анадан алғаш туғанымда, 
Жыладым неге дыбыстап? – 
 
деп басталатын ӛлеңінде ақын адам ӛмірінің мың құбылған астарлы сырына 
үңіледі.  Сәбилік  түйсік  пен  есейген  сезімнің  тоғысынан  ӛмір  атты  ұлы 
ұғымның  мәнін  ашуға  ұмтылады.  Әлгі  сұрақтың  жауабы  қандай  болмақ? 
Жауабы мынау: 
 

жүктеу/скачать 2,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: