Мазмҧны кіріспе
жүктеу/скачать 2,17 Mb. Pdf көрінісі
|
ХХ 5асыр
| Когда в товарищах согласья нет
На лад их дело не пойдет И выйдет из него не дело – только мука 56 . Крылов мысалының жолдастық, достыққа, келісіммен іс істеуге үндейтін қарапайым ӛсиеттік қасиеттері осы жолдардан-ақ кӛзге ұрып тұр. Ал Ахаңда күнделікті тұрмыста кездесер қарапайым істегі келісім емес, саяси астарлы мәні бар ұлы бірлікке үндеу сарыны айқын сезіледі. Ахмет Байтұрсынов Крылов мысалындағы тоғыз жолдық негізгі бӛліміндегі ойды сегіз жолдық алғашқы екі шумаққа сыйғызып, ӛз жанынан бір шумақ қосқан, және де ой салмағы осы жолдарда жатыр: Оншама ол жүк артық ауыр емес, Құр сыртынан пәлен деу тәуір емес. Жүк бірақ әлі күнге орнында тұр, Бірыңғай тартпаған соң бәрі тегіс 57 . 55 Әуезов М. Әр жылдар ойлары. –Алматы, 1959. – 56 б. 56 Крылов И.А. Стихотворнеия. – Ленинград: Советский писатель, 1988. – С. 176. 57 Байтұрсынов А. Қырық мысал. 3-ші басылуы. – Қазан: «Татарстан» матбұғаты, 1922 . – 6 б. 227 Крылов жүктің қозғалмауын олардың іс-қимылын кӛрсетумен ғана білдірсе, Ахмет “бірыңғай тартпаған соң бәрі тегіс” деп қадай айтып, себеп- салдарына оқырманның назарын аударуға күш салады. Содан соң барып бұдан шығар қорытынды – моральды соңғы шумақта оқырманға ӛзіндік кӛзқарасын айқындап отырып жеткізеді: Жігіттер мұнан ғибрат алмай болмас, Әуелі бірлік керек болсаң жолдас. Біріңнің айтқаныңа бірің кӛнбей, Істеген ынтымақсыз ісің оңбас, – деп, елді тұтастыққа, ынтымақ туының астына шақырады. Осы соңғы шумақтан басты идея айқындала түседі. “Қырық мысалдың” үлкен тобы адамдардың бойындағы кӛре алмаушылық, іштарлық, күншілдік туралы мәселелерге арналған. Бұларды зер сала отырып оқығанда, ӛз халқын осынау жаман қасиеттерден арылтуды арман етіп, мақсат тұтқан азаматтың жан толғанысын, үздіксіз ұмтылысын айқын сезінеміз. Мұндай Мысалдарға “Жүргіншілер мен иттер”, “Маймыл”, “Үлес”, “Ағаш”, “Ӛгіз бен Бақа”, т.б. жатады. “Жүргіншілер мен иттер” мысалында күншілердің сӛзіне, іс-әрекеттеріне бола кібіртіктемей, ілгері басуды уағыздайды. Ахаң бұл мысалды сол түпнұсқадан ауытқытпай аударған. Мысалдағы оқиға мазмұны түгелдей сақталып, ғибратты тұжырымы да Крыловпен ұштасып жатады. Ахмет қазақ ӛміріне қатысты ділгір де дертті мәселелерге келгенде ӛзіндік ой ұстанып, негізгі сюжеттік желіні дамытып немесе жаңғыртып, ӛз заманына сай мысалдың ӛткірлігін арттыра түсуді мақсат ететінін аңғару қиын емес. Ал жеке адамдар арасындағы әр түрлі жағдайларға, адам бойындағы жаман әдеттерді кӛрсетіп, одан арылуға уағыздауда ұлы мысалшы салған аңғардан ауытқымайды. Ӛйткені ол жаман әдеттер адамның ұлтына, қоғамдық қатынастарға тәуелді емес. Адамзат баласының кейбірінің бойында бар ортақ дерттер. “Шымшық пен кӛгершінде” торға түсіп, сорлап отырған шымшыққа кӛмек берудің орнына, жығылған үстіне жұдырық деп, кӛгершін оны былай деп табалайды: “Не қара басты торға түсіп? – Тал түсте торды кӛрмей, соқыр ма едің? Есалаң, ақылың жоқ, күшік”. Осылайша ақылгӛйсіп отырып, ӛзі торға түсіп қалады. 228 Крыловта бұл мысал тоғыз-ақ жол, Ахметте – 32 жолдық толымды, ӛзіндік шығарма. Ахаң түпнұсқадағы оқиғаны ӛз ойына тиек етіп қана алып, оқиғаны қара ӛлең үлгісіне түсіріп, әсерлі етіп, ұзағырақ баяндайды. Крылов бұл мысалының оқиға желісін Федрдің “Торғай мен Қоян” (“Воробей и Заяц”) мысалынан алған. Крылов мысалының толық нұсқасы мынандай: жүктеу/скачать 2,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|