Мәден Н. Қ. Зейнолла сәнік шығармаларындағЫ Ұлттық ТӘрбие мен көркемдік шешім 7М02310 «Филология»
жүктеу/скачать 224,46 Kb.
|
мәден надира
| 29
Зейнолла Әлемі 30 - жаратылыстың жасампаздық күшін, сыр-сипатын қалтықсыз сезіну, жаңғыртып құлпырту. Бұл тұрғыдан таным жолы коркемдік болмыспен жігі жазылмайтын жұптастықта. Табиғат әлемінің нақ шындығы адамның сана-сезімі, талап-талғамы, ерекшелігімен қашан да тығыз байланысты. Жазушы ғылымның терендігін танытып, кейіпкерінің білім қорын кеңінен ашу үшін бір фактімен тоқтамайды. Ұстаз әңгімесін бар ынтасымен тыңдаған шәкірттері секілді оқырманның да әңгіменің шешіміне ынтызарлығы арта түседі. Оның әңгімесіндегі Ньютонның 4 тал шашына химиялық талдау жүргізіп, оның шашында алтын, арсен, қорғасын, сынап қүрамы калыптан тыс коп екендігін анықтау аркылы Ньютонның есінен адасуы оның сынап сиякты ауыр металға улануынан болған деп корытынды шығарғандығы, сынапқа улану асқазан-ішек богелу, тәбет азаю, үйқы қашу, ашушаңдық, күмәнкорлық ауруын тудыратындығы туралы түжырымдар оқырманның танымын арттырып, білім қорын молайтатыңтың ізденістер. Ол қүрғак баяндау арқылы емес, ұстаз бен шәкірттің арасындағы жанды байланыс пен тәжірибенің нәтежесі ретінде түсіндіріледі. Әңгімедегі автордың ой корытындысы: «ғалымның шаттанатын шағы — тәжірибенің табысқа жеткен шағы» — деп түйінделеді. Бір тал шашты лабароторияда тексеріп, химиялык күрамына анықтау жүргізу арқылы Наполеонның кепірештен уланып өлгендігін оз тәжірибесінде дәлелдеген ғалымның шәкірттеріне айтар тағлымды түйіні: бүкіл ғылым атаулының түпкі тиянағы, темірқазығы боларлық үлағат. «Мінеки, шәкірттерім! — деді ол сөзін салмактай тастап, — бір нәрсені ғылыми жактан дәлелдеу үшін сондай кызығушылык, күштарлық керек. Ол ғылыми жақтан дәлелін тапқанда ғана өз тиянағын көрсетеді. Сендерде, міне, осындай рух болу керек». Әрине осындай жанқүштарлығы ғана дүниені өзгертерлік жаңалықтарды дүниеге әкелген. Шын каламгер катардағы карапайым адамдардың тіршілігінін өзінен такырып тауып, сол аркылы оқырманын әсемдік әлеміне, сүлулық дүниесіне карай байқатпай жетелеп отырады. Сөз болып отырған автордың әңгімелеріндегі өмір шындығымен сабактастыра баяндалатын окиғалар шебер тіл аркылы окырманын еріксіз баурап алады. Ойткені, сөз - образдар жүйесі, бейнелі суреттеу кұралдары мен шеберлік кырлары — акылдан, ойдан, киялдан, философиялык козкарастан, жоғары қаламгерлік мәдениеттен туатындығы белгілі. Жазушының «Мандайдағы хат» әңгімесінде адамдар арасындағы карым-қатынасты суреттеудің озіндік стилі танылады. Екі жастың арасындағы ынтызарлык сезім мен үлкендер алдындағы иба мен ізет сезімдері табиғи суреттелген. Ғашыктардың эмоциялык хал-күйін аға мен женге әнгімесінін арасына енгізу аркылы шығарманың шынайылык сипатын арттыра түскен. Қаламгер кыздың ағасының бас киіміне жасырылған сүйіктісінін жүрекжарды сезімі бейнеленген хатты алу үшін каншалыкты киналыска түскендігі жайлы ойды айту үшін көп сөзділікке ұрынбайды. Қарапайым ғана омірлік мысалдар аркылы юморлык тұрғыдан шынайы суреттеп өтеді. Шығармада хат окиғалардын арасын жымдастыратын көркемдік кілт ретінде пайдаланылған. Хасеннің Гүлжазға жазған хаты әңгіменің бүкіл түйінін таркатады. «Гүл десе гүл, жаз десе жаз, жарығым менің Гүлжазым! Күзден бері саған канша рет хат жазғанымды білмеймін. Қанша жазсам да көңілдегі сөзімді, саған деген сүйіспеншілігімді айтып, жазып жеткізе алатын емеспін. Қапсыра кұшактап, кан кызыл ерніңнен канғанша сүймей тұрып маукым басылатын емес. Өткендегі хатында өз басыңның ала көніл, бөтен ойыңның жок екендігін айтыпсың. Айналдым сенің кіршіксіз аппак коңіліңнен, біз кашанғы осылай жүре береміз. Қазір кұдайдан бірінші Қапан ағанын амандығын, онан сон сол кісінің малакайының амандығын тілеп жүрміз. Сол малакайдың маңдайында екеуміз тіл табысып, көңіл коскандай болдык. Талай-талай көңіл сырларымыз сол жерге төгіліп, сол жерден куаныш, кұт тауып жаткандай сезінемін. Сол малакайдың мандайын көргенде сені көргендей боламын, кейде жынды кісідей кұр малакайды кұшакка басамын. Сол мандайдың ішінде кол алысып, кұшактасып жаткандай сезім пайда болады маған. Сол малакай сол кісінің басынан түспесе екен, жаз шыкпай, кыс созыла берсе екен деп ойлаймын». Жазушы каламына тән порттреттік суреттеулердегі шеберлік Хасен жүрегін жандырған сұлудың келбетін сипаттаудан да көрінеді. «Шіркін, кыз болғанда кандай, бұрынғының хикаяларында айтылатын ай десе ай, күн десе күннің өзі. Оның мөлдіреген каракат көзі, әдемі аккұба жүзі, жұкалтаң оймак аузы, сыпайы, ибалы мінезі Хамитты алғаш көргенде-ак өзеуретіп үйіріп әкеткен болатын. Сол үйге барса, оның есі кетіп, ебі каша беретіні де сол кыздың кұдіреті». Акыры адал сезім мен махаббат жеңіске жетіп, оның дәнекері кыздың туған ағасының болуы да ерекше бір суреттеу аркылы беріледі. Әңгіме такырыбы екі жастың шынайы сүйіспеншілігі мен кіршіксіз махаббатына кұрылғандыктан, автор тілінде лирикалык толғаныс айкын. Әсіресе әңгіме түйініндегі арманына жеткен жастардың бакытты сәтін суреттеуде лирикаға тән нәзік сыршылдык басым. «Көл бетінен көтерілген аскак ән зеңгір көкте калыктап барып, кайта төмен кұлдилағандай білінеді, осы бір Зейнодлатану жүктеу/скачать 224,46 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|