Мәден Н. Қ. Зейнолла сәнік шығармаларындағЫ Ұлттық ТӘрбие мен көркемдік шешім 7М02310 «Филология»
Әңгіме- жанрының шебері Зейнолла Сәнік
жүктеу/скачать 224,46 Kb.
|
мәден надира
| 1.2. Әңгіме- жанрының шебері Зейнолла Сәнік
аһандану үрдісіндегі түрлі ақпараттар ағымы мен әртүрлі мәдениеттер тоғысы көркем әдебиетке қүмарлык пен кызығушылықты бәсеңдетіп, руханияттың өзге қырларына көніл бүрғызғаны белгілі. Алайда аз сөзге 28 көп мағына сыйғызылып, шын каламгер қаламынан туған көркем прозаның шағын үлгілеріндегі қаламгердің оқырманын әсемдік әлеміне, сұлулық дүниесіне қарай жетелеп отыратын күдіреттілігі әлі де өз маңызын жоймағандығына куә болып жүрміз. Сондай әңгімелердің катарында Қытайдағы казақтар арасында зор беделге ие болған Зейнолла Сәніктің бір топ әңгімелерін атауға болады. Әңгіме — табиғатында шағын болғанымен, аса зор жауапкершілік пен талант талғайтын жанр. Әңгіме деп айдар тағылған шығармалардың барлығы бірдей бұл тапаптардың үдесінен шыға бермейді. Жақында ғана танысуға мүмкіндік туған жазушы шығармаларының ішіндегі «Шаштағы шарапат» әнгімесінде көркем шығарма мәтінінің өзегіне сіңдіріп жіберген ғылыми түсінік пен ғасырлар бойғы ғұрып-салттың негізі болған таным-түсініктер авторлык таным мен кейіпкерлер харектері арқылы оқырманын ойға қалдырады. Адам табиғатындағы кұпиясы толық ашылмаған жағдайлар әңгімеде «бір тал шаштың» касиеті аркылы берілген. Жазушы ғалым-кейіпкерінің тұлғасын беруде портреттік бейнелеулерді шебер келтірген. «Ақ самайлы, доңес мұрынды, ақсары оңді, егде тарткан, көзілдірікті ғалым лабораторияға үңіле карап, әлде неге таңданғандық әлпет байқатты. Шанақты көкшіл көздері бір нәрсеге сұқганып төніп тұр», — деген жолдарда автор ғалымның тосын жаңалыкты ашар алдындағы психологиялык халкүйінберудепортреттікбейнелеудіколданған.Себебіадамшашынын касиеті туралы ғылыми болжамдардан гөрі халык танымында оның магия мен сикырмен байланыстылығы туралы түсініктер мол сакталған. «Шашы кесілсе ғүмыры кесіледі деу», касиетті деп есептелетін адамдардың бүрым шаш коюы мен жас балаға «көз тимесін» деп тұлым шаш калдыруы ежелгі таным-түсініктер мен салттармен байланысты ұғынылған. Ал әңгіменін бас кейіпкері ғалым-зерттеушінің сөзіне кұлаксалып көрейік: — Солай, — деді ғалым өз шәкірттеріне күлімсірей карап, — мына бір тал шашта үлкен сыр жаткан тәрізді. Бұл шаш бұдан 150 жыл бұрын жасаған. Бүкіл әлемді өз алаканында ойнаткан Наполеон деген адамнын шашы екен. Ол 1821 жылы мамырдың 5 күні Оңтүстік Атлант мұхитынын Сент-хеленс аралында тұткиыл каза табады. Осы бір әйгілі тарихи адамның өлімі осы күнге дейін адамзатка сыр, шешілмеген жұмбак болып келе жатыр. Әркім әр түрлі жорамал айткан, бірак, бәрі де өз тиянағын таппай, жұмыр жұмбак калпында кала берген». Мүнан кейін әңгіме өзегінде капылыста каза тапкан әлемді жаулаушынын бір жанашырының оның бір тал шашын сактап калу окиғасы сөз болады. Жазушы кейіпкерлерінің ішінде ғалым сөзіне үлкен салмак артады. Кейіпкер сөзі аркылыак окырман ғылымның таңғажайып тамашасын танып біледі. « ...адамның бүкіл денесінен алғанда сактауға ең колайлы мүшесі — шаш, ол шірімейді, бұзылмайды, алатын орны да мардымсыз. Әдетте адам шашында көп түрлі микроэлемент болады. Шаштын реңі көбінесе шаштағы метал элементтерімен катысты болады. Мысалы, кара шашта мыс пен темір көп болады, сары түсті шашта титан көп болады, кызыл коңыр түсті шаш молибденді келеді, кызылкүрең шашта мыс, темір, кобалт көп болады. Адамның кәсібі, жасаған ортасы түрліше болғандыктан, олардың шашына жиналатын элементтер де әр түрлі болып келеді. Сондыктан, шаш — таптырмайтын архив. Оған карап сол адамның жасаған ортасына, тұрмыс жағдайына, денсаулык күйіне, т.б. көп іске талдау жасап, ғылыми тұжырым шығаруға болады. Осыған орай таяу жылдардан бері «түкке, шашка карап диагноз кою ғылымы» дүниеге келді. Міне, осы ғылымға сүйене отырып ағылшын ғалымдары ұлағатты ғалым Нютонның өмірінің акырында неліктен жынданып өлгендігін аныктапты». Көріп отырғанымыздай, бұған дейін де халык тұрмыс-салтының, этнографиясының білгірі ретінде танылған З.Сәніктің көркем әңгіме аркылы бедерленген ғылыми тұжырымдары да терендігімен көңіл аудартады. Адамның игілікті әрекеті аркылы ғана табиғат «жандандырылып» әлеуметтік коғамдык сипат алады. Ғалым дүниені зерттеп игеру аркылы таниды. Ал оны көркем бейнелеу дегеніміз Зейнодлатану жүктеу/скачать 224,46 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|