Мәден Н. Қ. Зейнолла сәнік шығармаларындағЫ Ұлттық ТӘрбие мен көркемдік шешім 7М02310 «Филология»
жүктеу/скачать 224,46 Kb.
|
мәден надира
| 31
Зейнолла Әлемі 32 әсем әуен кызыл көрген кыранша сол маннан айналсоктап шыккысы келмей үйіріле берді. Үйірілген сайын коңыр сазды кос әуеннің тебіренген үндері махаббат сезімінің мәртеніне батып бірде балбырап шыкса, енді бірде оттығына тың тебін біткендей лаулап, маздап шығады. Бір кайыкта отырып, тамылжыған тамаша әнге үн косып отырғанның бірі — Хамит, бірі Гүлжаз еді. О, шіркін, дүние! Олар осы күнге талай сәрсенді басып, талай рет табаға үшырап, әрең жетті-ау! Осы сәтте махаббаты жараскан екі жаска кең өмірдің есігі енді ашылғандай, тәтті күндердің таң рауаны көкжиектен көтеріліп, кызыктың кылаң каккан жалауы алыстан қол бүлғап шакырып түрғандай сезілген-ді», — деген үзінді жазушының суреткерлігін ашуға кызмет етеді. Жазушы каламына дем берген такырыптардың дені перзенттің ата-анаға, туған отаны мен еліне деген сүйіспеншілігін суреттеуге күрылған. Оз топырағынан жаттану мен елден алыстаудың каншалыкты зияндығы жайлы да көркем әңгіме идеясына сіндірілген. Атамекеннен, ел ортасынан алыстаудың түбі кайда апарады дейтін мәңгілік сауалдарға жауап берудін автор өзіндік шешімін тапкан. Ежелден келе жаткан елдік салтымыздын берік діңгегі ұл мен қызын елі мен жерін сүюге, кандай жағдайда да жатқа ерік бермеуге тәрбиелеу екені белгілі. Қаламгер казақ жүртының осы қасиетін өзек ете отырып, ғибратты ой ұсынады. Автор кашан да айтар ойын беруді түрлентіп отырады. Мәселен: «Ауылға келген аңқау бас» атты әңгімеде ауылдағы тойға атпен келіп, атын тани алмағандықган, келген жұрттың бәрі атын мініп кетіп, өз аты калғанша тоскан кала баласынын кылығын күлкі аркылы келемеждеп , окырманын ойлантады. Өз негізінен ажыраған адамдардын кандайлық күйге түсетіндігі — «Жанкабайдың жаңылысы» атты әңгіменің де өзегі. Ұзақ жыл калада жұмыс істеп, ауылға оралған Жанкабайдың өзі туып-өскен мекені жайлы балалык шактан баскаша ойларын, әрі ауыл адамдарының оған деген көзкарасын бейнелеу аркылы адам болмысындағы біржакты өзгерістін зардабы, тарихи тамырынан ажыраған адамның тамырсыз гүл сиякты жайкалып өсе алмайтындығы мензелген. Әңгімедегі авторлык толғаныс аркылы берілетін: «Алдыңғылардың көбі о дүниеге аттанған, селеудей селдіреп калған бірен-саран коне көздер көрінген жерден көзіңе ыстык сезіледі, баяғы бір балалык дәуірден сөз козғап, өткен-кеткенді айтып, козіне жас алып, буын-буыныңды босатып, жүйкеңді балбыратып жіберетіні де болады. Ал, артқы ұрпақ өзінді басып озып бара жаткандай сезіледі. Өзің кеткендегі ши борбайлар, кара домалақтар бұл күнде сокталдай азамат, шашы үрпиген молдір көз кыздар бұл күнде әлденеше баланың анасы, керіскедей әйел. Осыған карап өзіңнің қай жерге барғанынды да байкайсың», — дейтін жолдар кейіпкердің туған топырағына ат ізін салмағалы ұзак уакыт болғандығынан хабардар етеді. Жазушы кейіпкерінің кұлазыған көңіліне кереғар сексеннің сеңгіріне шыкса да сергектігінен танбаған кариялардың мыкты жадысы мен өмірге кұштарлығын суреттеу аркылы туған топырактың киелі кұдіретін ерекше танытып өтеді. «Балалар оздерінізге тартпады ғой, Жаксы аға, мен де кайран калып отырмын. Әлден шашы аппак кудай болып, көзілдіріксіз жүре алмайтын дәрежеге келіпті», — деді Жаңкабай анасының созі мен козілдіріксіз әкесінің кұрдасын және оз кұрдасының баласын әкесі деп шатастырған Жанкабайдың әрекеттері тек күлкі тудыру үшін ғана алынбаған. Оның астарында терен ой жатыр. Адам баласы туған ел, өскен орта, туған-туыс аркылы ғана төрт кұбыласы сай көніл бүтіндігіне жетіп, бакытты болады. Тіршілік, кызмет деп бабалардан келе жаткан өмір сүру заңдылыктарына кайшы келу ең алдымен адамнын өз басына ауырлық түсіретін жайт дейтін ойды меңзейді автор. Қазақ арасындағы туыстык және жакындык катынастарға байланысты калыптаскан жүйенің соншалыкты кеңдігі мен тұрактылығы жөнінде этнограф ғалымдар жан-жакты жазған. Шығарманың тәрбиелік-тағлымдык мәні — жадағай дидактика емес, бала-кейіпкер ой-санасы мен сезім дүниесіндегі озгерістер аркылы беріп,казак баласының бойындағы туыстық, бауырмалдык сезім тамырын тартып жаткан бастау арналарды ауыл карияларының бойынан іздейді. Солар отырған жер - береке мен бірліктің, мейірім мен ізгіліктін орны деген ұлттык ойды кайта бір шығарма идеясы аркылы жаңғыртып өтеді. Жазушы әңгімелерінің кай-кайсында болсын, коғамды коркем шығарма аркылы танытудың кейіпкерлерінің іс-әрекеті мен өмірге көзкарасына, ойсезімі, көңіл-күйіне әр алуан адамдар характерін жан-жақты ашуға көңіл бөледі. Шағын шығармаларында адамның өміріндегі орнын, оның тірлік-карекетінің мән-мағынасын түсіну — біртұтас дүние сырын, коғамдык катынастың тылсым-табиғатын сезіну басым. Суреткердін, адам жанының рухани ізгі туындысы ретінде көрінетін ізгі касиеттерінің, мысалы мейірім, кайырымның өміршеңдік сипатын калада омір сүрген ауыл баласының жан дүниесінде болып жаткан өзгерістер аркылы бейнелеген. Бүл шығармада казактың отбасы, туған-туыс, табиғат ана секілді касиетті ұғымдары коркемдік мән иеленген. Себебі, әдебиеттегі, коркемонердегі ұлылык кұбылыстардың барлығы да — ең алдымен омір шындығының шынайы бейнелену сыпатында, адам жаны, адам сырының ашылу арнасында, жана харектерлер бітімі көркем туындының бүкіл ішкі рухы аркылы беріледі. Зейнолдатану жүктеу/скачать 224,46 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|