§112.  Тарих универсалийлері

н е м е с е  

тұрақты қасиетгердің фонында дегенмен тарих 

ен 

м әд е н и ет гегі 

ашылған айғақтар феномен гана емес, эпи­

феномен болып көрінеді.

Менін жүмысымньщ мәні — коптеген берілімдерді сурет- 

теу мэнерінде  корсету болды;  бүл  суреттеу — немесе,  тіпті 

еңгімелеу 

-  озінің негізінде тарихшылар мен коптеген антро- 

пологтар 

жүмысы мәнерінен ешқандай айырмашылықсыз, 

бірак,  екі қатынаста екпінділіктердің қойылуы озгешелеу.

Біріншіден, адамдар кітаптың өн бойыңда фактор ретінде 

емес,  олар  тіпті  әрекет  етуші  күш^сияқты  болган  күннің 

өзінде де олай емес, тек дәреже корсеткіші ретінде қарасты- 

рьілган.  Осыган сүйене отырып,  мэдени конфигурациялар 

бүлыщыр, айгыз немесе айқын еместен көрі, жалаңаш сүйек- 

сүлбасы  болып  көрінеді.  Мүнда  сөзсіз,  қарадүрсін  мэде- 

ниетті зерттеумен айналысқан  этнологтың кәсіби дайын- 

дыгы білініп түрады.

Екіншіден, бүл жүмыстың қатаң тарихи зерттеуден айыр- 

машылыгы,  ол  болашақта  кең  салыстыруларды  коздеген 

түргыда қандай болганда да озінің қарастыруында бірқатар 

«әлеуметтікң емес, ягни тарихи мәнмәтін шарықтау шегінен 

шыгуга  тиіс  болды.  Дегенмен,  мен  бүл  мәнмәтінді  бүзу  — 

қажетгілік шекарасынан  шыққан жоқ;  басқаша айтқанда, 

нем-қүрайлықтьщ немесе жете ойламаушылықтың нотижесі 

болган  жоқ.  Жүмыстың  жеке  фрагменттері  оз  олшемінде 

үлтгық мәдениетгер түтас қүрылым ретінде қосымша зерт- 

теуге үіпырагандыгы алдыңгы тарауда жинақтала келтірілді. 

Тіпті болмаганда,  егер салыстырмалы зертгеуге жауапкер- 

шілікпен келетін болсақ, онда талдаусыз жүмыс істеу мүмкін 

емес. Жеке кезеңдер мен аудандарды зерттеуде олардьщ ерек­

ше қасиетті әрекетін, оларга тэн арнайы өзара байланыстар 

немесе тарихи емес мәдениеттермен қабылданатын форма- 

ЛаР,  әрине,  әрқашан тарихи  ретінде де,  антропологиялық 

Жүмыс деп те түспалданады.  Бірақ, мүндай күпггеуді көбейту 

еШҚандай per se-ден басқаны, салыстырмалы түсінудегі қал- 

ТаРЫстан  басқаны  бермейтіндігі анық белгілі.  Егер салыс- 

тЫрмалы түсіндірме түжырымдарга қол жеткізу үшін қан- 

Дай да бір салыстыру қажет болса; егер соңьшда нақты жөне 

еНімді салыстыру еңбекпен әрең жететін нәрсе болса, онда 

л  бізді  қанша  түңілдіргенімен  пайдалы  нәтиже.  Мен  оз 

Үмьісымнан коп нәрсені күттіретіндей эсер қалдырмауга 

'ЪіРьісамын.

219

§113.  Мэдени  паттерндер мен мэдениет  дамуы

Жоғарыда келтірілген материал шынында, басқа жақсц 

термин табылмағандықтан, мэдени паттерндердің күші мең 

маңыздылығын,  немесе желіні  көрсетеді.  Мөдени желілер 

концептуалды  негізделгендіктен,  белгілі  бір түрде  өмірдің 

барлығын шағылыстырады, өйткені, біздің түрғымыздан жо- 

ғары қүндылық ретінде  бөлініп  берілген  паттерндер шең- 

берінде жасалатын нөтижелер нақты шектелген жөне уақьгг 

пен кеңістікте қүнарландырылған, өдетте қүндылықтардың 

дамылсыз өсуімен немесе кемуімен сипатгалады.  Шынын­

да, жоғары қүндылықтарды анықтаудың бір мүмкіндігі оларға 

кәдімгі шектеулі және белгілі бір тарихи конфигурациялар- 

мен безендірілген адами  шығармашылық сапаларын  беру. 

Бүл анықтау келесі мынадай мәртебеге ие:  оның қандай да 

бір индивидтен асьш түсетін, сөйте отыра жеке түлғамен де, 

қандай да болмасын априорлы стандартгар, критерийлермен 

салыстырылмайтынды үстауында.  Сондай-ақ, түлға жоққа 

да шығарылмайды: ол солай қала отырып, әрекет етуші күш 

емес, қарапайым қүрал немесе аспап ретінде қарастырыла- 

ды. Егер, жоғары қүнды мәдени үлгілерге тым көзді ашып- 

жүмарлық өмір сүруі қасиетінің тэн болып, ал, үлгілер азы- 

рак қүндылыққа ие болған жағдайда үзағырақ өмір сүруіп, 

азырақ өзгерістермен төтеп беруін -  дәл нендей нәрсе бай- 

ланыстырып түрғаны өлі де белгісіз.  Оньщ себебі адам пси- 

хикасының конституциясьша (mind) салынған қандай да бір 

нөрсе  болуы  мүмкін.  Дегенмен,  осы  уақытқа  дейін  елі 

ешкімге тарихи феномендерді тікелей психологиялық түсін- 

дірулердің көмегімен реттей алған жоқ; оған мен де тоқтал- 

маймын.  Анық нөрсе  біреу:  біз едөуір жоғары қасиетгерге 

жатқызатын  паттерндер,  коптеген  мүмкіндіктерден  белгі- 

ленеді.  Олар түрленбеген күйде қала отырып, өзіндік анык- 

талғандық сапаға қол жеткізе алмайды.  Бел плене бастаған- 

да, тек қалыптаса бастағанда — олар өздерін анықталған ар' 

найы талаптарға арнайды және барлық басқалардан бас тар' 

тады.  Егер,  паттерн  қалыптасатын  мөдениеттің  басКа 

бөлікгерінде кақтығыс пайда болса, онда оның іріктелуі мей 

белгіленуі болмауы мүмкін,  өзі қандай да  бір  бөлектенгей 

ретінде  қабылданбауы  жөне  жоғары  мәдени 

қүнды лы кк®  

қол  жеткізбеуі  мүмкін.  Егер  бүл  болмаса  басқа  мэдениет 

паттерндері оның осуіне жағдай жасайды немесе ең болМ»'

220

ғанда  кақтығысқа  апармайтын  болса,  бүл  үлгі  көдімгідей 

езінін 

серпілісі  әсерінен  алғашқы  түрлене  бастаған  бағы- 

тынДа кумулятивті түрде дамиды.  Сонымен,  не басқа  кал­

ган медениеттермен болған қақтығыс паттерннің ақырына 

жетеді,  не ол біртіндеп азая, ақыры таусылганынша тандап 

алған жолында берілгенді жүзеге  асыра отырып,  бүл жаңа 

мумкіндіктерін дамытады. Патгерннің әлуеті таусылған кезде, 

ол  өзін  озі тауысты  деуге  болады.  Немесе,  нақтырақ  айт- 

қанда, 

қүндылық шегіне жету паттерн мүмкіндіктерінде са- 

лынған 

барлық спектрлерінің коріну сөтінде басталады, ал, 

кеңістік келешектегі  орістеуі  үшін  барған  сайын  кішірейе 

береді, оньщ қүндылығы да азаяды. Әрі қарай даму біртіндеп 

азаюмен жүріп отырады,  ал,  кол жеткізген  нөтижелер  ин- 

ституттар ретінде сақталады.  Бірақ енді дамудағы емес, жәй 

үдайы ондіріп отырушылар төрізді, сапа жоғалады.  Немесе, 

егер мөдениет алаңында қуат коп болса, өсуі немесе шарық- 

тау шегіне жетудегі паттернге оған келтіретін шектеулер түсау 

ретінде қабылданып, оны жоюға өрекет жасалады. Мүндай 

қақтығыс  шақырушы  үмтылыстар  ерте  ме,  кеш  пе 

тегістеледі.

Паттерннің бүзылуына апаратын, зорланудың мысалы — 

кейінгі грекия мүсіні. Үлгі қалыптасқаннан кейін және оның 

негізгі  мүмкіндіктері  гүлдену  кезеңінде  таусылып,  қазіргі 

біздің уақьгггағыдай сезімталдықтың күшеюі мен толық ты- 

ньіштық,  солғын идеализм, стандартталған символизм мен 

реализмнің  коріну  кезеңі  келді.  Фидий  мен  тіпті  Прак- 

сительдің уақытында мүндай қарама-қайшылықтар болған 

*°К- Үқсас түрде орта ғасырлық философия 50 жыл откен- 

нен  соң,  Фома  Аквинскийдің  олімінен  кейін  Оккамның 

негативистік скептицизм мен  мистицизмге  ыдырады.  Жо- 

бамен сол уақытгарда (XIII ғасырдағы шарықтау шегіне же- 

тумен салыстырғанда) готикалық сәулет онері сын кезеңіне 

еНДі, ал кейіннен ол “жалындаған”  архитекгуралық стильге 

“йнала бастады.  Қазіргі заман философиясы Кант ойлауын- 

Даңқы асып түрған шыңына жетті;  Гегель мен замандас- 

аРы  сынап  немесе  оның  философиясын  ондеді,  бірақ  ол 

кіткен шекарадан шыққан жоқ;  Шопенгауэр наным мен 

^гматизмімен шықты; келесі бір не екі үрпақ Конт,  Маркс, 

ЦШе  философияларын  дамытты.  Барлық  еуропалық 

МДік онерлері жобамен  1880 жылдан, ал қатандау айтсақ,

221

1900 жылдан — барлық өскелең белгілерімен үлгігінің 

ыды- 

рауы  деп:  қоздырылған  ырғақтар  мен  музыкадағы  диссо­

нанс, поэзиядағы еркін өлең, сюжетсіз романдар,  кесіндеме 

мен  мүсіндегі  кубизм,  абстракционизм  мен  сюрреализмді 

айтуға болады.

Бүл ескертулер  істің  қазіргі күйін  менің  қандай да бір 

абсолютті  эстетикалық  стандартты  көзқарас  түргысынан 

емес, феномендерді объективті суреттеу есебінде түсіндірущ. 

Музыканы үндестік басқарғаңда, үйлесім қарапайым да, нәзік 

те  болуы  мүмкін,  бірақ қай  жағдайда да болмасын  қандай 

да бір ережелер өрекет жасайды. Диссонанстарды санап бол­

майды, егер олар еркін жіберілетін болса, онда ешқандай да 

үйлесімділік моделі бола алмайды немесе ол диссонанстар 

өсері  үшін  ая  болып  сақталады.  Еркін  олең  ашық  түрде 

барлығымен революциялық метр мен ритмнің дезинтегра- 

циясы  ретінде  мойындалады.  Егер  біз  тал  ағашқа  қолды, 

адамға алты тісті болшекті қосып салсақ, онда дөл осындай 

табыспен біз тауға немесе кез-келген қиыстыруларды шы- 

ғара отырып, үпайымызды түгендей аламыз.  Шындыганда, 

бүлт  үстіндегі  қасиетті  Перуджино  сондайлық  табиғатқа 

қарсы қойылған.  Бірақ,  ол дәстүрлі сенімді корсетеді, бас- 

қаша айтканда,  қандай да біреудің еркін қиыстыруы емес, 

нағызғы  тірі  мәдениеттің  үлгісі.  Мүндағы  айырмашылық 

қандай да бір формаға, жауаптылық пен жауапсыздық қаты- 

насқа байланысты. Қазіргі онерді цензураға итермелеуге бол­

майды.  Үйлесім, ырғақ, симметрияны оларда механикалык 

тығырыққа тірелгенше пайдалануға болады.  Олай болатын 

болса, ойланбай шығаруға болатьш немесе оларға қарсы көте- 

ріліс жасауға болатынды тандауға болады.  Бүл екі мүмкін- 

діктің  — көтеріліс  ең  нашары  емес.  Соңғы жарты  ғасырда 

барлық  ғасырлар  түңғиығынан  бір  ізбен  келе  жатқан  ол 

онердің сақтаушыларына қарағанда, шаблонды бүзушылар 

айтарлықтай энергия мен елестетуді барынша корсетгі. Сон- 

дықтан,  мүндай экстраваганттылық ағаштың алдына жүр' 

гізілген  кокжиек сызығы тәрізді,  түсініксіздікке толы бар- 

лык бес саусақпен соғылған пианино клавиші,  кіші 

әріппеН 

басталатын олең жолдарын  -  кемшілік немесе ессіздік ДеП 

қабылдамау  керек.  Жекелей  алғанда  бүл  оны  мәнділігій6 

қарамай,  алдымен бөрін бүлдіріп,  одан соң оны қалтыруғ3 

тырысатын революционер үмтылысы;  сондай-ақ,  бүл тоК'

222

хаусыз жаңашылдық таңқалдырьш, марапатталатын жағдайға 

қарсы түру (бүдан қабылданған үлгілер өзінің жаңалығын 

жояды)  және кім өтімді болса,  бүл жағдайды  сол пайдала- 

Нады.  Ең  бастысы,  батыстық  XX  ғасыр  әлі  де  Гетенің 

мәнерімен жазып,  Бетховеннің мәнерімен музыка шығара 

алады.  Бірақ,  бүған кімнің батылы жетпесе,  осыы шеберге 

Тэн  сапаға  жете  алмайтындығын  көрсетеді  (батыстық XX 

ғасыр — Ред.).  Басқаша айтқанда,  Гете мен Бетховен шыға- 

рған  конфигурация мүмкіндіктері  өзін  ашық түрде жоққа 

шығарды.  Егер  бүлай десек,  оның  ізбасарлары  көтерілісті 

және бүзылуды немесе көнеруге әкелетін тыныш атрофия- 

ны, тандай алатын қандай да бір мәнділік болып табылады. 

Революциядан кейін кем дегенде жаңа даму келуі де мүмкін, 

ал әрі қарай оның жақсылыққа немесе жамандыққа апара- 

рын ешкім болжай алмайды.  Бүған карама-қарсы үдерістер 

мысалы одан әрі еске түсіріліп барып, сөнетін жолмен жой- 

ылатын шаблондарды алуға болады,  олардың саныөте коп. 

Мысалы, гректің, латынның және санскриттің әдебиеті, Тан 

династиясынан кейінгі қытай мүсіні,  кейінгі жапон мүсіні 

Камакура,  грек жоне араб ғылымы.

§114.  Дамудың  тыныс  алуы

Кейде,  паттерн дамуында аялдау байқалады, одан кейін 

даму жаңара бастайды, бүдан соң паттерннің өзі бірнеше рет 

хүрін өзгертеді.  Мен мүны дамудың импульсі деп  атадым. 

Екінші түрткі одан  күштірек  болуы  мүмкін,  бүл жағдайда 

бірінші  алдын  алу  немесе  алғашқы  жаршысы  ретінде 

түсіндіруге болады. Немесе екінші түрткі әлсіздеу де болуы 

мүмкін;  бүл  жағдайда  мен  оны  жаңғырық  немесе  қайта 

өркендеу деп  атадым.  Дамудың  аялдамасы  немесе  үзілісі 

шарықтау шегіне жету кезеңіне дейін және кейін де болуы 

мүмкін.  Ондай конфигурациялық түрпатты бізге латындық 

әдебиет көрсетеді. Ол алдын-ала тікелей гректердің әсерімен, 

айқын драмалық шеберлікпен сипатталатын бірінші импульсгі 

ЗДады.  Шамамен бүл б.э.б. 70-жылдардан бастап б.э.б.  10 — 

Жьілға  дейін  -   Вергилия  шығармашылығының  шарықтау 

Шьіңына  жеткен  апогеясы,  — бүл  жылдар  Республиканың 

Қүлауы мен Август билігінің бастауына келеді.  Оның билік 

ҚҮРУЫ 

мен соңғы жылдықтар біздің эрамыздың  10-50 жыл- 

Дарына дейін тағы салыстырмалы түрде жеміссіз;  коптеген

223

шолуларда бұл айғақ ұятгы болып саналғандай төмендетілед^ 

немесе  мүлде  маңызсыз  тәрізді  тек  жеңіл  аталып  өтіледі’ 

Әрі қарай,  Нерон уақытынан Траян билік қүрған уақытқа 

дейін 50-120 жылдар арасында қайтадан сапалы өдебиет жа- 

салады. Сонымен, біздің алдымызда “ерте”,  “ерте”,  “алтын” 

және  “күміс”  ғасырлар  деп  аталатын  ғасырларының даму 

кезеңі  түр;  бүл  атаулар  жіктемелік  сипаттама  формуласьі 

ретінде  қолданыла  бастады  және  тіпті  тежелу  кезеңіңде 

корінетін даму импульсінің болінуі нақты болінбеген кездің 

озінде де пайдаланьщды. Латьш әдебиеті даусыз бірегей даму 

үдерісі  екенін  корсетті.  Сонымен  қатар,  оның  дамуында 

бірқатар мазмүны мен формасы, такырыбы мен жазу техни- 

касы, бір-бірімен уақыт бойынша нақты шектелген кезең- 

дерімен  осы  аралықта  өдеби  шығармалар  сапасы  жоғары 

еместігі үш негізгі импульстен байқалды.

Басқа дамудағы паузалар еуропалық ғылымда  Ньютон- 

нан кейінгі орынға ие (жобамен XVIII ғ. бірінші жартысын- 

да);  аттикалық драмада Аристофан уақытынан жаңа коме- 

дияның пайда болуына дейін;  гомерлік және постгомерлік 

поэзия  арасында;  Христос  туғаннан  бастап  жобамен VI ғ. 

үнді философиясында. Сондай-ақ, итальяндық музьпса, бізге 

дөл  сол  феноменнің  әсерін  туғызатын  дамудағы  бірқатар 

ауытқуларды корсетеді.

Мүндай үзілістерді жалғасытырушы және қысқаға боле 

отырып, олардың ажыратылу түрлерін бекітуге болады; де­

генмен, бүл барлық жағдайда бірегей мэдени осу үдерісінің 

болуге болмайтьш қүрамы больш табылады. Жалғастырушы 

тыныштың аралары, тура олармен шектелген талпыныстар 

сияқты (немесе, субдамуыдың кезендері) бірнеше түрпатгы 

болып келеді. Қарапайым түрпатгы болып корсетілген Ежелгі 

Египет озінің озінің  базистік паттерндерін салыстырмалы 

оқшаулау жағдайьшда, нақтырақ айтқанда сыртқы әсерлердін; 

баяу түрде ішке енуі жағдайында жасай бастады.  Оның да­

муы  ішкі  факторлардың  өсерінен  үш  есе тоқталды.  Әрбір 

паузадан соң даму жаңарып отырды. Жаңадан бірқатар эле­

менттер қосылып отырды, аздаған нэрселер озгерді,  бірак, 

барлық  берілген  мәліметтерге  қараганда,  дамудың  негізгі 

бағыты  сол  күйінде  қалған:  алдыңгы  паттерндер  не 

қайта 

оркендеді,  не  азырақ кеңейді.  Егер айғақтар шындығынД3 

осы сипаттаулар сияқты болса, онда Египет мысалы, созсіз 

озінің мойымас қатал  конфигурациясымен бірегей;  соньі-

224

мен  катар  ол  дамудың  шеткері  үзілісті  түрпатына  мысал 

бола алады.

Дегенмен, дөл осы египет конфигурациясыньщ шарық- 

тау шынына  коз  жеткізетін  биігінде  б.э.д.1400  ж.  — карсы 

көтерушілік  пен  жетістіктері  бекітілген  мығым  орныққан 

шаблондарын қүлатудыңтүрпаттық белгілері байқалады. §101 

параграфта толық қарастырылған “Эхнатон Реформасы” іске 

аспады, бүл мәдениеттің өз паттерндерін жойып, бәрін жаңа- 

дан бастаудан да оның қамалында отырғанды қалайтынды- 

ғьін байқатады.  Баламалардан байқалатынды былай түспал- 

дауға болады: оқиғалардьщ басқа қайырымдарында сәтті ре­

форма Эхнатон ортасы жоспарларына кіретінге тоқталып қой- 

май,  тіпті ескі үлгілердің толық қүлдырауына дейін жалға- 

суы; мүмкін соңында алдыңғы үлгіні реконструкциялаумен, 

мүмкін  жаңа  кешенді  үлттық  паттерндер  жасаумен  немесе 

басқамен аяқталуы мүмкін деген — бос мәселе.

Месопатамияда сыртқы әлеммен тек едоуір интенсивті 

байланыстар  ғана  қүпталып  қойған  жок,  сонымен  қатар, 

бірнеше халықтар қатар өмір сүріп, нәтижесінде оның кон- 

фигурациясы жәй түрде қабылданатындай болмады.  Олар, 

шынында түрақсыз және жеткілікті түрде  мағыналы,  егер 

тарихи  мәліметтер түрғысынан  қарасақ  ең  аз дегенде  мен 

сияқты  маман еместердің зерттеуі даму барысының толық 

конфигурациясы немесе тіпті оның үлтгық қүрамдарьш анық 

тануға жеткіліксіз.

Бір  жағынан,  Еуропаға  қатысты  тарихи  мәліметтердің 

толық,  бірақ,  Батыс  конфигурациясыньщ  күрделілігімен 

шатысқандыгына қарамастан, түтас алғанда, коптеген үлттар 

бізге өзінің жеткілікті негізгі кескінімен көрінеді,  олардьщ 

шіінде дамудың үзіктігімен сипатталатыңдары да бар. Франция 

бүған мысал бола алады. Ол басқа еуропалық мемлекетгердің 

ішіндегі күрделісі, сөзсіз орта гасырлық сипатгы паттерндік 

Қүрылымдарга едәуір эсер етті. XII ғасырда ол ашық түрде 

бүл жүмыста озып шықты,  ал XIII гасырда оның шарықтау 

Шегіне масаттанды, мүнда азды-көпті Батыс Еуропаның бар- 

лыгы  қатысты.  Әрі  қарай  қүлдырау кезеңі,  оган тән  ыды- 

Рау мен  атрофия келді.  Шамамен  1500 ж.  француз мэдени 

эн е р г и я сы  

тагы да шарықтау шыңына көтерілді,  бірақ,  бүл 

ж°лы ешқандай нақты паттерндер жасалган жоқ. Соңгысы, 

°н ь ің  

арасында екі алдыцгы келген жүзжылдықта Орталық 

Еуропада, бастысы Италияда жасалды. Мүның нәтижесінде

225

XVI ғ. бойында француздық туғызушы үлгілер біртіндеп өз 

орнын озық итальяндық Қайта Өркендеуге береді,  сөйтіп, 

осылай  XVII  ғасырға  дейін,  одан  әрі  сипатты  француз 

патгерндері философияда, ғылымда, әдебиетге, кескіндемеде, 

әскери істе,  саясатта және омірлік мәнерде даму тапқанща 

жалғасты.  Бүл  паттерндер  маңызды  ішкі  қүндылыққа  ие 

болды, бүл тек артга қалған Германия, сондай-ақ,  Испания, 

Голлаандия, Англияға әсеін тигізгендікген ғана емес,  Қайта 

Өркендеудің гүлдену кезеңіне қарсы Франциямен синхрон- 

ды бірегей енгендіктен де еді. XVII ғасырдағы Францияның 

кульминациялық  шарықтауы  шынымен  —  үлтшылдықта 

болды. Бірақ, бүл турасында  1325 жылғы Францияның тоқ- 

тап  қалуын  жәй  ғана  қайталау емес.  Ренессанстың озінен 

басқа сол кездің озінде бірге туындатқан түрлі озге әсерлердің 

де орны болды: мысалы неміс, поляк, нидерландықтар, ита- 

льяндықтар мен ағылшындардың ғылыми жетістіктерінсіз 

Декарт тобына медениетке оз үнін қосуы мүмкін емес еді.

Кейін, XVIII ғасырдағы үзілістен соң Франция Еуропаға 

моральдық үстемдік етуге жетті, бірақ озі мәдени бытыраң- 

қылық,  танымалыдандыру мен  қайталау сияқты  күйде  бо­

лып, оның толық үшінші гүлденуі келіп жетті.  Оған таңқа- 

ларлық түрде халықаралық жіптер орілді. Саяси жаңа үліілер 

турасына келетін болсақ, Франция континентте бірінші бо- 

лып жасаса да, дегенмен, англосаксон прецедентгеріне қарап 

бой  түзеді.  Ғылымда  басқа  коршілеріне  қарағанда  ертерек 

үлгерімде болғанмен, кейбірлерімен тең жүріп отырды. Әде- 

биет пен музыка саласында XIX ғасырдағы ерекшелік сипат­

ты  үлгілер тек 20-30 жылдары, яғни,  Германия мен Англия 

патгерндерімен салыстырғанда кейінірек бекітілді.  Франция 

кескіндеме мен мүсін саласында озык болып корінді.  Сойтіп, 

1875  жылдары  кобінесе  езініц  сабақтастық жібін,  талғамы 

мен ғүрыптарьш сақтады,  1675 ж., француз мемлекетіне кара- 

ганда,  бірақ  озінің  мәдени  үлгілеріне  бойынша  халықара- 

лық-еуропалық үлгіде болды; осының бөрінде халықаралык 

элементгерге күшті француз қүрамы енгізілді. Француз жағ- 

дайы 275 жылғы Афиндык эллиндер әлемімен салыстырылдьі.

Франция дамуындағы үш түрткі толығымен белгілі бір 

паттерндерге омір берді; ал паузалар бір-бірінен айырмаіпЫ' 

лықты  болғанмен  барлық жағынан  Еуропадан  негіз 

алғаН 

ашық жөне жасырын  өсер  етулермен толыктырылды.  БүЛ

226

түтас 

көріністің бәрі Ежелгі Египет қатынасында өлшемнің 

қарама-карсы  бөліктерінде  орналасады;  Франция  аз  емес 

болып саналатын деңгейде Батыс мәдениетінің едәуір жал­

пы түтастығының бір бөлшегі екендігіне де байланысты.

Бүл  едәуір  жалпы  Еуропалық  түтастық  оның  толық 

күйінде қарастырылатын, әрине, оның қүрамдық бөліктеріне 

Караганда дамудың үлкен сабақтастығына ие және бүл үлкен 

сабактастық деңгейі кем дегенде соңғы тогыз жүзжылдық- 

ты  камтиды.  Батыс шығармашылығының бірқатар  кемуін 

1400  ж.  аумағында  байқауға  болады;  ал  кейіннен  1700  ж., 

дегенмен, оның жеке белсенділік коріністері осы арақашық- 

тықтарға байланады немесе одан бастау алады, сондықтан, 

біз  тек  жартылай  аялдамалы  істермен  байланысамыз  да, 

қүндылықтардың сапалы өндірісінде бірде-бір толыққанды 

паузаны байқамаймыз.

жүктеу/скачать 15,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: