«Мәдени мұра» м емлекеттік бағдарламасыныц

бутін ретінде қарастыратын адам есептеледі”. Бірақ мұндай 

тұжырым бәрінен бүрын жақсы этнографиялық суреттеуді 

білдіреді,  мен бүл жерде оны “тарих” деп есептейтін тарих- 

ц і ь і н ы  

елестете  алмаймын.  Менің  жүмысымның  бүкіл 

р едф и л дік  

сыны бір сөзге тіреледі:  “Ол тарихты жазбайды 

жэне ғылыми жүйелерді жасамайды”. Ескертпенің соңғысы 

меніН көзқарастарыма тура келеді. Тарих -  адамдардьщ жеке 

топтарының немесе бүкіл адамзатгың тарихы; бүл терминнің 

күнделікті  мағынасында қарастырылуы және оған  Крәбер 

берген ауытқыған күйіндегі тарих; өзіне биологиялық, лин- 

гвистикалық жөне жалпы мөдени феномендерді қамтитын 

тарих,  -   бүл  гарих  соншалықты  күрделі,  біздің  барлық 

келтірген жүйелеріміз өрқашанда субъективті және дәлелсіз 

болып қалады. Ддасуларды көзі (мен оны тотеизм мәселесін 

талкылағанда  дәлелдеуге  тырыстым)  жіктеулердің  өзі  бо­

лып табылады — кез-келген жүйенің қажетті элементі.  Крә- 

бер  мен  Редфилдтің  түсінігіндей  “тарихты”  мен  жеке 

мөдениеггтің бас-аяғын қамтитын талдау ретінде анықтай- 

мын, ол оның түрін суреттейді жэне жеке адамның мәдени- 

етке,  ал мөдениеттің жеке  адамға динамикалық серпілісін 

сипаттайды.  Бірақ  бүл  талдау  қазіргі  омір  сүріп  жатқан 

түрлердің  тарихи  дамуы  қалай  өткендігі  белгілі  жерлерде 

ғана мөнге ие болады. Алғашқы қауымдық мәдениеттердің 

тарихы сөйкес келмейтін

 жадығаттардьщ 

негізінде жаңғыр- 

тылғанымен, оның кейбір болігі қортындьиіар жасауға негіз 

береді.  Менің ойымша,  Радклиф-Браунның мүндай жаңғ- 

ыртуларға бейжайлығы күжатталған тарихқа — өсіресе мэде­

ниет тарихьша — қатты  сенуінен  туындайды.  Бірақ  кейбір 

біздің  

археологияға немесе географиялық таралудың талда- 

уларына сүйене отырып алынған нәтижелер өзінің маңыз- 

дылыгы жагынан қүжатталган мәліметгерден кем түспейді. 

Мэдени динамика мен кірігуді барабар бейнелеуге талпы­

ныс,  белгілі  болгандай,  коптеген  қиындықтармен  байла­

нысты және  қогам мен организм  арасындагы  үқсастық  — 

ертеден келе жатқан пайдакүнемдік теориялардың бірі, оны 

өзінің функция жөніндегі  ілімінде  Радклиф-Браун  пайда- 

ланады — бүл жерде ол жүмыс істемейді.

Редфилд [менің]  әдісімнің “анықталмаған” деп аталға- 

ньша қарсы, “тарихи және өлеуметгік-антропологиялық жөне 

(“ғылыми”) түрғыдагы түсініктерді айыруга қүнтсыздығы- 

Маң қарсы,  оларды өзара жоққа шыгарушы деп санайтын

289

секілді. Бірақ күні бүрын ойланбайтын алаңсыз зерттеуцц 

мәселесінің оңай шешілуіне әкелетін, кез-келген әдісті қоді 

данады. Менің ойымша, әлеуметтік антропологияның 

жүйе- 

лері  мен  мәдени  дамудың  “зандары”  физикалық  заңдар 

секілді  ешқандай  жүмсақтық  танытуға  көнбейді,  біздің 

ғылымның қазіргі жағдайында оларға жету мүмкін емес деп 

мойындалады жэне олар бүдан өлдеқайда зор маңызға ие. 

Егер бірегей жөне күрделі мәдени қүбылыстар жайлы 

айта- 

тын болсақ, онда бүл жерде барлық мәдениетке тән психо- 

логиялық және биологиялық анықталған әрі көптеген ерек­

ше түрлерде көрінетін сипаттамалардан басқа “занды” деп 

дәйекті түрде ештеңені де айта алмаймыз.

Менің жүмыстарымның қате түсіндірілуі өзімнің гылы­

ми жүмысымның басында “ескі пайдакүнемдік теориялар- 

мен” күресе отырып (қазіргі кезде де — біздің мәдениеттің 

категорияларын озгеге ауыстыратындар сияқты), мен мэде­

ниет  жүғыстығын  зерттеу  (1895,  қар.  Б.  425)  және  [dis­

semination]  таратудың  қаншалыкты  маңызды  екендігі 

жонінде  айтқанмын.  Бүл 

тарихи

  әдістердің жеткілікті та- 

мыр жайғанын коргенде, мен (1910 жылдары) мэдени дина- 

миканың  мәселелеріне,  мәдени  кірігулер жэне  жеке  адам 

мен қоғамның өзара байланысына кэңіл аудардым.

Қүбылыстардың абсолютті жүйелері — кешенді түрінде 

де, сол секілді мэдениет феномені түрінде де — мүмкін емес. 

Олар әруақыт біздің эзіміздің мэдениетіміздің корінісі бо­

лып табылады.

Лесли А. Уайт

ТАРИХ, ЭВОЛЮЦИОНИЗМ ЖЭНЕ 

ФУНКЦИОНАЛИЗМ МӘДЕНИЕТТІ ТҮСІНДІРУДІҢ 

ҮШ  ТҮРПАТЫ  РЕТІНДЕ 

Кіріспе

Бүл  мақаланы  жазуға  менің  Чикаго  университетініН 

студенттері алдында семинар жүмысында сэйлеуге  шакы- 

рылуым себеп болды.  Пікір-талас барысында бүл қиыншЫ- 

лықтың кайдан пайда болғанын анықтауды еш түйсіне ал­

мады.  Семинар  аякталған  соң  біз  жүрек  жалғап 

ж әне 

әңгімелесу үшін тыныш та жайлы бір жерге бардық. СонДа

сТуденттермен пікір-талас жүргізуге кедергі келтірген не де- 

н 

ой

 туган болатьш. Студенттер мені эволюционалист бол- 

ғандыК'ган  функционалистерге қарсы  шығады деп  ойлаған 

екен- Олар мэдениет тарихымен айналысатын адам міндетті 

турДе функционализмге теріс көзқараста болады деген сенімде 

болыпты.  Қысқаша  айтқанда  олардың көзқарастары  мына 

хөмендспге 

саяды: егер адам мәдениетгі талдаудьщ үш типінің 

бірін  қолдаса,  онда ол міндетгі түрде қалған  екеуін теріске 

шыгарады. 

Осындай көзқарастар  1975 жылы ақылға сиым- 

сыз көрінуі мүмкін, бірақ 30-жылдары осы көзқарастар ба­

сым еді. Өйткені, әр түрлі мектептердің үстаздары мен шәкірт- 

терін біріктіруші дәнекер өте берік болатын.

Осындай көзқарастар болуына студенттерде де барлық 

негіз бар еді.

Функционализм  (әсіресе  Радклиф  —  Браунның)  және 

Франц  Боастың  этнологиясы  және  оның  шәкірттері  ара- 

сында эте келіспес қайшылық болды.Ал мәдени эволюцио- 

нализм  коптеген  американдық  антропологгар  тарапынан 

теріске шыгарылды және балагаттауга үшырады.  Студент- 

тердің түсінігі бойынша егер сен бір мекгептің өкілі болсаң, 

онда екі мектепті жоққа шыгаруга міндеттісің.

Мен  үйге  оралган  соң,  мақаланы  жаздым.  Мен  тарих, 

эволюционализм жэне  функционализм  —  бүл  үш өр түрлі 

бір-біріне үқсайтын мәдениетгі түсіндірудің тәсілдерінің мәнісі 

деп есептейтін және әлі осылай санаймын. Әрбір тәсіл бірдей 

маңызды.  Профессор Кребер менің “Тарих жэне эволюция” 

(1946 ж.) атгы мақалама үн қосты. Ол мен жазган мәдениетгі 

түсіндірудегі  үштік жіктеуімді  өзінің  қаламайтынын  ашық 

көрсетті.  Ол  “Тарих  (гылым”  дихотомиясын  артық  кореді. 

“Егер бүл дихтомия әділетті болса, Уайтгың эволюционизмі 

үшін 

орын қалмайды”,  — деп  көрсетеді (13-бет).  “Уайтатай- 

тьін  эволюционизм  кейде  тарих  болып  шыгады,  кейде  — 

гьілым  болып  шыгады”  (15-бет).  Бірақ  Уайттың  эволю­

ционизм! шындыгында айқын әдіс болып шықса, оны мой- 

Ындадың омірлік маңызы бар”. (5-бет астын сызган Уайт).

Профессор Кребер өзінің ескерпесін “Уайттың эволю- 

ЦИонизміне деп арнапты.  Эволюция теориясы XIX  гасыр- 

Дьің соцында дами бастаган антиэволюционистік багыттан 

бүрын 

өте  жете  жэне  жемісті  зерттелгенін  мойындагысы 

Келмеген  ол,  менің  мақаламды  алжасқандық  тәрізді

291

түсіндіреді. Бірақ, оның мэдени эволюцияның маңыздыльі- 

ғьш мойындау аса маңызды болатьщцығы туралы сөуегейлігі 

осы мөселе бойынша біздің мақаламыз шыққан соң, он жалдан 

кейін пайда болды.

Қазіргі заманғы антрпологияда мәдениетті түсіндірудщ 

“тарихи жөне ғылыми”  сынды не  бары екі  ғана тәсілі бар 

деген козқарас кең таралған. Осы көзқарасқа сэйкес тарихи 

зерттеушілер болған оқиғалардың хронологиялық қатарын 

суреттеумен шүғылданады. Мөдени шындықты тарихи түсін- 

діру алдыңғы шынайы оқиғаларды қайта жасаудан корінуі 

тиіс.  Бүл туралы профессор  Р.Г.Лоуи  (1917  а:  82)  “мэдени 

феноменді түсіндіру оның бүрын болғандармен арақатына- 

сын белгілеуде жатыр”, деп жазады.  Сонымен, Аляска эе- 

кимостарына жеткенше дейін темекі мен шақшаның дүние 

жүзіне таралу тарихы негізінде “түсіндірілуі” тиіс.

“Жоғарыда корсетілген пікірге сэйкес “ғылыми” түсін- 

діру  оқиғалардың  уақыттық  дәйекгілігімен  не  олардьщ 

бірегейлігімен емес, тек олардың ортақ үқсастығымен бай­

ланысты. Бүл үқсастықтар талдап қорьпу арқылы суретгеледі. 

Мэдени шындық қүбылыстардың неғүрлым үлкен сынып- 

тарьша қатыстылығы корсетілуімен түсіндіріледі”. А. Р. Рад- 

клиф бүл туралы:  “Қоғамдағы адам өміріне оның негізінде 

жатқан жалпы зандарды  түжырымдауға негізделген жара- 

тылыстану ғылымдарының жинақтап қорытушы эдісі жа- 

рамды жэне  кез келген қүбылысты кез келген мэдениетте 

жалпы галамдық заңның жеке үлгісі ретінде түсіндіріледі” 

(1931  а:  154).

Сондықтан, хопи рулық кауымыньщ арунттар неке топ- 

тары жэне isleta pueblo “жүгері” топтары адам коғамындағы 

сегментациялық жалпы процесінің накты мысалдары екен- 

дігін корсету арқылы түсіндіріледі.

Осы жүмыстың негізгі тезисі томендегіден кэрінеді: мэ­

дениетте үш анық межеленген жэне болінетін процестер бар 

жэне  оган  сэйкес  мәдениетті түсіндірудің тиісті  үш тәсілі 

болган жэне болуы тиіс. Осы үш (үдеріс) мэдениетгі түсін- 

дірудің эзіне үйлесімді тэсілдері  1) уақыттық үдеріс, яғни, 

жеке уақиғалардың хронологиялық дәйектілігі болып табы­

лады, мүны тарих зерттейді; 2) формальды үдеріс қүбылы- 

старды уақыттан тыс, күрылымдық жэне функциональдЫК 

аспектілерде көрсетіледі, бүл мәдениеттің қүрылымы жэне 

қызметі туралы түсінік береді; 3) формальды уақьптың үдеріс,

292

қүбылыстарды  формальдың уақыттық дөйектілігі түрінде 

керсетіледі, оны түсіндіруімен эволюционализм айналыса- 

дьі. Сонымен, біз тарихи формальды (функционалвдық) және 

эволюниялық процесстердің қарапайым тарихилық (уақыт- 

хык) жене ғылымилықтан (уақытган тыс) өзгешелігін ажы-

ратамыз.

Әрине, түрлі қүбылыстардың уақыттық жене уақыттан 

хьіс 

аспектілерін межелеу дүрыс жене солай болуыда керек. 

Бірақ,  бірін  зерттеуді  “тарихи”,  ал  басқаларын  “ғылыми” 

деп  атау  негізсіз  жөне  дүрыс  емес.  Біз  астрономия  аспан 

денелері қозгалысының уақыттан тыс қайталанатын үдеріс 

түйін, яғни зерттегенде “ғылым”,  ал күн жүйесі пайда бо­

луына  алып  келген,  бірегей  уақыттық  үдерістерді  зертте­

генде, астрономия гылым емес деп айтпаймыз. Астрономия — 

аспан қүбылыстарын уақыттық,  қайталанбайтын (тарихи) 

аспектіде зерттеуші жөне түсіндіруші гылым;  аспан қүбы- 

лыетарын уақьггтан тыс қайталанушы (формальды — функ- 

циональды) қырьшан жене аспан  қүбылыстарын формальды- 

уақыттық қайталанбайтын (эволюциялық) қырынан аспек- 

тіеінен зерттеп жене түсіндіруші гылым.  Медениетті зерт­

теу дел осылай үш жагдайда медени қүбылыстарды түсін- 

діреді немесе түсіндіруі тиіс.

Жогарьща көрсетілген, көзқарасқа сай медениетті “гылы­

ми”  зерттеу қүбылыстардың уақыттан тыс аспектілерімен 

байланысты, ал “тарихи” зерттеу — уақьгггық аспектілерімен 

байланысты.  Бірақ,  біз қазір гана көрсеткеніміздей,  меде- 

ниетте ербірі уақыттық сипатқа ие анық межелеген екі про­

цесс: тарихи процесс жене эволюциялық процесс. Тек та­

рих  жене гылымды айырьш танитын антропологгар осы екі 

уақьггтық  процесті айыра алмады. Сонымен, Боас (1904:515) 

“қазіргі замангы қүбылыстар генетикалық байланысы  бар 

элдыңгы формалардан жетіліп, дамыганы туралы идеяны” 

таза эволюциялық үгым, ягни, концепция, “тарихи көзқа- 

Растың” мысалы деп санайды. Ол Дарвиннің эволюциялық 

Ыңгайын “тарихи” деп атайды (сонда).  Басқа бір еңбегінде 

(1908:20) ол эволюционизмді тарихқа теңейді:  “эволюцио- 

Нистер жене Бастион тарихи ыңгайды (бірінші) жене пси- 

Хологмялық  ьщгайды  (екінші)  деп  көрсетеді.  Ол  Спенсер 

Тайлор жене  Моргон жүмыстары туралы  “өркениет тари- 

Хынан суретпен сипаттау” жайлы деп көрсетеді.  (сонда:  15). 

^онымен қатар, Радлиф-Браун (1923:125) былайша ойтолг-

293

айды:  “Біріншіден мен үсынған тарихи әдіс осы анықтау- 

дың қалыптасу стадияларын бақылай отырып түсіндіреді” 

А. У. Эрнле ханым үшін (1933:78) Спенсер және Дарвиннің 

эволюциялық теориясы — тарихи:  екі концепция да тари­

хи, өйткені олар оқигалардың уақьптық тізбегін зертгейді”.

Орын  ауысу (жылжу)  көзбе-көз көрініп түр,  екі мүлде 

әр түрлі процесс, түсіндірудің екі алуан түрлі типі “тарихи” 

аталу  себебі,  екеуі  де  оқиғалардың  уақыттық  тізбектерің 

зерттейді. Тап осылай тасбақаларды “қүстар” деп атауға бо­

лады, өйткені екеуі де жүмыртқа салады. Спенсердің “әлеу- 

меттану принциптері” және Морганның “Ежелгі тарихы” — 

адам  эволюциясы  тарихы  бойынша  трактат  ~  нәрсілдер 

тарихы немесе ақша бірлікгерінің эволюциясы туралы трак­

тат —  коммерция жэне банк ici тарихы немесе осу туралы 

монография — адам биографиясы сынды деңгейінде “эрке- 

ниеттер  тарихы”  болып  табылады.  Бірақ  эволюция  жэне 

тарих жылжып ауысқанда, бүл үдерістер түрліше түсіндірі- 

леді: тарихи прцессті “эволюция” деп  атамауы сияқты эво- 

люцияны тарих деп табуы ықтимал.

Тарих  жэне  эволюция  ауысқанда  соңғысы  бүлыңғыр 

жэне жасырын болғанда “тарих” алдыңғы орынға жылжи- 

жы. Түсіндіруге эволюция және эволюциялық ыңғай жога- 

лады. Бүл өте маңызды. Бүл — біз кейін көз жеткізгеніміздей 

1890 жылдан антропологияда басым бола бастаған.

Біздіц тезисті талқылауга салмастан бүрын этнология- 

лык теориялар тарихынан бірқатар фактілер келтірейік.

Тек “тарихи” жэне  “гылыми”  ыңгайлар гана бар деген 

козқарас  антропологияда  эрдайым  басым  болмаган.  Бүл 

көзқарасты американдық агарополошяга Франц Боас енгізіп, 

ал  оньщ  шөкірттері  бүл  көзқарасты  дамытқан.  Бүл  А.Р.- 

Радклиф-Браун  жетекшілік еткен  функционалистер  тобы 

көзқарастарының ажырамас  бөлшегі.  Алайда,  1890 жылга 

дейін жетекші антропологгардьщ еңбекгерінде мөдени қүбы- 

лыстарды түсіндірудің тарихи, функционалды және эволю- 

циялық  сынды  ыңгайлардың  үш  типі  көрініс  тапты.  Осы 

типтердің бәрі ешбір  наным-сенімсіз  еркін  қолданылады. 

Тек Боастьщ қолымен орныққан антиэволюционизм фило- 

софиясынан эволюциялық ыңгай жоққа шыгарылды неме­

се алынып тастала басталды Нәтижесінде тек “тарих” жэне 

“гылым” гана қалды. Бірақ алдымен алгашқы антрополог- 

тардың еңбектеріне назар аударайық.

Э.Б.Тайлордың еңбектері біз жоғарьща атап көрсеткен 

мәдени процестердің үш түрінде бәріне қатысты.  Тайлор- 

дьщ “Адамзаттың көне тарихи бойынша зерттеулер”  (1865) 

мен коптеген мақалалары негізінен тарихи  (процеске)  ар- 

нал-ган. Ол жеке оқиғалардың хронологиялық дәйектілігін 

бақылауға, тарихгы қайга қалпьша келтіруге тырысады. Оньщ 

piston bellow  жэне  патоли туралы мақалары осындай зерт- 

теулердің  классикалық  үлгісі  болып  табылады.  Сонымен 

бірге,  ол мәдениеттегі форма жөне функцияларға  әр түрлі 

мэдени ерекшеліктер мен кешендердегі уақыттан тысқары, 

функционалды озара  қатынастарға  коңіл  аударады.  Оның 

“Институттар дамуын зерттеу әдісі туралы”  (1889) мақала- 

еы  функционалды талдауға тамаша мысал.  Эрине,  Тайлор 

мэдениеттегі  эволюциялық  процестерге  айырықша  коңіл 

аударды.  Мүнда  ол  жеке  оқиғалардың  хронологиялық 

дэйектілігі  немесе  хронологиялық  озгерістердің  жалпы 

процесі,  формалардың уақыттық жүйелігі,  бір  форманың 

алдыңғыдан келесі формага үласуына коңіл аударады. Оның 

технология,  элеуметтік  форма,  тіл,  жазу  эволюциясын 

түсіңдіруі осы процестермен айналысты. Ол мәдениеттің та- 

ралуында тарихи үдерісті мойындады.  Мәдениеттің уақыт- 

тан тыс,  формальды-функционалды аспектілеріне коп на­

зар  аударды.  Моргонның  “Қандық  жэне  рухани  туыстық 

жүйелерінде” оқырман тарихқа қатысты фиффузды проце­

стерге  берілген  бай  сілтемелерді  табады  (1872,  62  б,  181, 

188,  198,198, 471). Ежелгі қогамда “ол континеттік (қүрлық- 

тық) байланыс қай жерде болмасын,  барлық тайпалар белгілі 

бір дәрежеде бір-бірінің прогресіне комектесуі тиіс” дегенге 

еаяеатын қай жерде болмасын, барлық тайпалар белгілі бір 

Дәрежеде бір-бірінің прогресіне комектесуі тиіс” дегенге са- 

ятын  қагиданы  батыл түрде  бекітті  (1877:  40).  Американ - 

Дьіқ этнология бойынша оның еңбекгерінің коп болігі ха- 

лықтардьщ коші-қон тарихьш қайта қалпьша  келтіругс жэне 

американдық  үндістердің  мәдениеті  тарихына  арналган 

(Моргон,  1869-70,  1877,  108,  1880  б,  551,  1881,  196-97). 

“Моргонның үй жэне үйішілік тыныс-тіршілігінен”  функ- 

Ционализмнің  иісі шыгып түр.  Осы жүмыста  ол  негізінен 

Мәдени үрдістер және  бір үрдістің  басқа козқарас немесе 

Мэдени бүтіндік кэзқарасы түргысынан маңыздылыгы ара- 

сьіндагы озара қатынасты қозгайды.

295

“Солтүстік  тайпаларының  түрғын-үйлерінің  сөулеті 

өзіндік түрғыдан  алғанда маңызы шамалы,  бірақ олардың 

түратын жайының өлеуметгік жағдайы нәтижесі ретінде өте- 

мөте  маңызды”  (105  б).  Моргон  анық жөне дәлелді түрде 

үй ішілік әдет-ғүрпы, тіршілік ету төсілі, жер иелігі жүйесі 

ортақ азық-түлік қорынан тамақ дайындау тәсілі, дастархаң 

басындағы достүр және түрғын үй сөулеті біріңғай мәдени 

қүрылымда өзара байланысты және өзара араласып өрілген.

Сонымен, XIX гасырдагы белгілі екі  галымның есімімен 

корсетілген Еуропа жөне Америкадагы антропология мөдени 

процестердің үш типі бар екендігін мойындайды; 70-80 жыл- 

дардағы  антропологиялық,  тарихи,  эволюциялық  жөне 

функционалистік зерттеулер. Моргон жэне Тайлор  оздерінің 

теоретикалық пікірлерін фшюсофиялық еңбектерінде қоры- 

тынды түйін жасамады. Сірө, олар мүны қажет деп  санама- 

ды. Бірақ олар осы үш процестердің өзгешіліхін үгьщды және 

олардың  еңбектері  осыны  есепке  алып  жазылған.  Моргон 

жене Тайлор  заманынан  бері  бәрі  озгерді.  Бүгінде  мәдени 

продесгің тек екі типі мойындалады: антрпология не “ғылым” 

не “тарих” болуы мүмкін. Өзінің ең алғашқы теоретикалық 

макапасьшың бірі “Географияны зертгеуде”(1887,  138). Боае 

“тарихи жөне физикалық “гылыми” әдістер арасындагы ескі 

қайшылықты”  талқылайды. Бірақ бүл айырмашылық оның 

кейінгі мақаласы “Антропология тарихында” аныгырак түжы- 

рымдалганын  біз  байқаймыз  (1904;  514).  Антропологияда 

зерттеудің  екі өдісі және ізденіетің мақсаттары анық айқын- 

далады:  біріншісі  —  тарихи  едіс.  Ол  адамзатгың  шынайы 

тарихын қатпына келтіруге тырысады; екіншісі — жинақтап 

қорытушы әдіс.  Ол дамуын беліілеуге үмтылады.

Осы дихотомия аньіқ жөне айқынсыздық түрінде Боас- 

тың барлық теоретикалық еңбектерінде бар.  Осындай ай- 

ырмашылық A. JI.  Кребер еңбектерінде білінеді. Ол “тарих 

жөне гылымда шынайылықты интеллектуалды игеруінң екі 

жолы бар, әрбірін” жеке мақсаты жөне әдістер жиынтықта- 

ры бар” — деп көрсетіледі (1917, 208).  Бүл оның “Антропо- 

логиядагы тарих жэне  гылым”  макаласының  жөне  басқа 

еңбектеріндегі басты тақырып  (Кребер  1918  а жэне  1936). 

Бүл  дихотомияны  профессор  Р.  Г.  Лоуи  “Анайы  қогам” 

(1920 а) жене басқа еңбектерінде (мысалы Лоуи  1936 а) атап 

корсеткен “Этнология әдісіжәне теориялары” (1933) еңбек- 

терінде  д-р  Пол  Радин  “тарихи  ыңгай”  жэне  “гылымй

296

ццғай” арасында бірнеше рет межелеу жүргізеді. Д-р Мар­

гарет 

Мид (1939, 47) бойынша “мәдениетгі зерттеу суреттеп 

баЯНДаУШЬІ “тарихи” ыңғай  жене мақеаты — мэдени процесті 

зерттеу болатын ыңғай арасында бөлінеді”.  Элиот Д. Чапал 

жэне Карлтон С.Кун (1942) соңғы жиырма жылда антропо- 

логтардың көпшілігі екі лагерьге ... функционалистер жене 

тарихи 

мектепке бөлінеді”, — деп көрсетеді.

Профессор А.  Р.  Радклиф-Браун да түсіндірудің тарихи 

эдісі  мен  топтан  қорыту  әдісі  арасында  шектеу жүргізеді. 

1922 жылы ол “Банту социлогиясының кейбір проблемала- 

ры”  атты еңбегінде:  “Мэдениет қүбылыстарын талдаудың 

екі әдісі  бар.  Біріншісі  этнологиялық деп  аталуы  мүмкін, 

бүл өдіс өткен тарихты қалпына келтіруге тырысады. Екінші 

әдіс  социологиялық деп аталуы мүмкін. Бүл әдістің мақса- 

ты жалпы зандар түрғысынан анықтау.  Осы идеяларды ол 

“Этнология жөне өлеуметтік антропология әдістерінде”, со­

нымен бірге ғылымдарды дамытудың Британдық ассоциа- 

циясының секциясына өзінің президенттік үндеуінде жан- 

жакты баяндады.

1931 жылы “Антропологиялық ғылымдардың қазіргі за- 

манғы жағдайында” ол бүл тақырыпқа қайта аударды.

Радклиф-Браун шөкірттері де осы дихотосияны антро­

пология теориясында қолданды. Д-р Сол Такс “Әлеуметтік 

үйымның  кейбір  мәселелері”  макаласында  (1937)  түсін- 

дірудің “гылыми жэне тарихи” әдістері туралы ой-толганыс- 

тан бастайды.

Профессор Роберт Редфилд “Тепостлан”  (1930) жазған 

алгы созінде мәдениетті зерттеудегі “тарихи жене гылыми” 

әдістер  арасындагы айырмашылықты үсынады.  Радклиф- 

Браунга арналган мақалар жинагы “Солтүстік америкалық 

тайпалардьщ әлеуметгік  антропологиясының” алгы созінде 

Редфилд мөдениетгі түсіндірушілердің “тарихшылар” жене 

“жинақтап қорытушы галымдар”  сынды екі типін ажыра- 

тып көрсетеді.

Чикаго университетінің антропология бөлімін бітіруші — 

студенттері үшін “Антропология бойынша багдарлама” (1937) 

Шьігарды.  Багдарламада  бүкіл  антропология,  физикалық 

Жэне  мэдени  антрополгия тек екі тарауга:  “тарихи  антро- 

Полгия”  жэне  “гылыми  антропологияга”  бөлінеді.  Олар- 

ДЬЩ кестесінде (1 тарау, 3 б) биологияның бір бөлімі екендігі 

белгілі физикалық антропологияны эволюциялық  кезендік

297

201.20

даму жағынан түсіндіруге  орын табылмады.  Тарихи 

зерт­

теулер айдарымен  берілген кестеден біз адамзат нәсіліңь 

тарихын  табамыз;  физикалық  антропологияның 

жүктеу/скачать 15,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: