мын вариантының орнына -ман (фонетикалық түрлерімен)
жұрнақты тұлғасы да кездеседі. Және бұл амал жиі жұмсал-
ған: «Тоғай қондым – өкінбен. Ару сүйдім – өкінбен» (До-
спамбет). «Көбе сайлап кимен-ді. Алдыма алып сүймен-ді»
(Шалкиіз). «Мұныңа, ханым, шыдаман» (Жиембет). Бұл тұл-
ғаның беретін мағынасында үзілді-кесілділік реңкі (катего-
ричность) бар. Жоғарғы мысалдарда осы реңк сақталған. Ал
кейінгі дәуірлерде, айталық, XIX ғасырдың II жартысында,
Абай тілінде бұл тұлға аталған мағынаны білдірмей-ақ, жай ха-
барлау үшін де жұмсалатын болған.
Шылаулар қазақ тіліне тән түрлерінде ғана кездеседі. Жаз-
ба тілдерге тән арабша уа, лекин, парсыша һәм шылауы бір-
екі жерде ғана көрінеді: «Жайыңды білген қарындас. Ол –
қарындас һәм жолдас» (Шалкиіз). Соң шылауының соңратын
деген көне варианты да қолданылған.
Сөз тудыру жүйесінде. Туынды түбірлердің ең бір жиі
қолданылған сипатты топтары – -лық, -лы, -сыз, -дай жұр-
нақтарымен жасалғандар. -лық жұрнағы бұл кезде тек дерексіз
есім жасайды: ерлік, өрлік, зорлық, беріктік, әділдік, ал -лы,
-сыз, -дай (- дайын) жұрнақтарының беретін мағыналары
қазіргі кездегідей. Бір ерекшелігі бұл күнде жанаса байланыса-
тын қатысты сын есімдер біз талдап отырған үлгілер тілдерінде
-лы қосымшасымен келеді: алтынды кесе, айдынды көл.
Қалған жұрнақтардан -шы (қызметші, жарақшы), -с (жүріс,
беркініс), -ім (көрінім жер), - шылық (сыпайшылық), - сын
(сүйесін, демесін), -шық (сызашық, ботташық) қосымшалары
бір-екі реттен ғана көрінеді. Демек, бұлар – әлі жүйелі түрде
келетін, актив жұрнақтар емес.
Грамматикалық ерекшеліктердің қатарында дүр (-ды /-ді,
Достарыңызбен бөлісу: |
