Шаруашылық-мәлени типтер (ШМТ) уақыт пен кеңістіктің әрекет ету және даму заңдылықтарына тәуелді. ШМТ құрылымы неғұрлым күрделі болса, онда оның климат пен ландшафтан тәуелділігі соғұрлым аз болады. Мысалы, малшылар мен егіншілер ертедегі терімшілер мен аңшыларға қарағанда, кеңістікте еркінірек әрекет еткен. Тағы бір ескере кететін жәйт: уақыт ағынына байланысты ШМТ-тердің оқшаулық аймағы азайып, олардағы қарым-қатынастық белгілер көбейе түседі.
XX ғ. басына дейін көшпелік өмір салты қазақ халқында негізгі этноқұрастырушы белгі ретінде түсінілген. Демек, “көшпелі” – “көшпелі емес” оппозициясы өте жақын түрік халықтарын бір-бірінен айырып тұрған және маргиналдық аймақтарда этностордың алмасуына себепкер болған.
Н.Масановтың типологиясы бойынша, номадалық ШМТ-тің мынадай екі бітімі бар: 1)сумен қамтамасыз етудің жасанды емес типі (табиғатты дайын су көздерін пайдалану); 2) жасанды су көздерін пайдалану (құдықтар, бөгеттер, сқоймалары ж.т.б.).
Тарихи деректерге сүйене отырып, еуразиялық далада екі түрлі ШМТ қалыптасты деген қорытындыға келуге болады. Оларға қуаң дала көшпелілері және оазистер дихандары мен қала тұрғындары жатады.
