Медициналык, микробиология
жүктеу/скачать 47,48 Mb. Pdf көрінісі
|
| токсигендтк
деп аталады. Курылымы бойынша акуызды токсиндер карапайым жэне курдел! деп болшедк Кдрапайым токсиндер б1рыцгай полипептиды ызбекшеден немесе функциялык тургыдан б е л с е н д ш п жок прототоксиндерден пайда болады. Олар коздыргыштьщ озшщ немесе калыпты микрофлора екщдершщ, жэне де макроорганизм жасушалары мен тш дерш щ протеазалары эсерш ен белсещц бифункциялык В-А - курылымга айналады. В бол1мнщ улык касиеы жок. Ол табиги токсоид (анатоксин), тасымалдаушы функциясын орындай отыра эукариоттык жасушадагы спецификалык рецепторлармен озара эсерлесш, жасушаньщ цитоплазмалык мембранасында куыс жасап, жасуша цитоплазмасына улы А тобыньщ немесе активатордьщ енуше жагдай жасайды. А субб!рлЫшщ ферментпк б елсен д ш п бар, оньщ б е л с ен д ш п В субб1рл1п бар жерде гана байкалады. В бол1м1 токсиннщ спецификалыгын орган- троптылыгын камтамасыз етедц жэне де микроб жасушасындагы жэне одан тыс жердеп субстратпен озара эсерлесуш ен коргай отырып, А ферментпк субб!рлж п калкалайды (экранирует). К}рдел 1 токсиндер - олар А субб1рл1пмен байланыскан б!р немесе б1рнеше В субб!рл1ктерден туратын дайын курдел1 бифункциялык курылымдар, мысалы, тырыскак коздыргышыныц энтеротоксин нщ А субб1рл1п шмелеуцп бес В субб1рл1ктермен коршалган. В жэне А субб1рл1ктер жасушада бip-бipiнeн тэуелшз синтезделедц сонан кешн барып б1рыцгай кешенге б1р1кпршедк В бол1м1 эукариоттык жасушалардын спецификалык рецепторларымен озара эсерлеседк ал А бол1м1 протеазалардыц эсершен ею субб1рл1кке болшедп А1 немесе активатор жэне А2, ол нысана-жасушаныц цитоплазмалык мембранасы аркылы цитоплазмага активаторды тасымалдайды. Ацуызды токсиндерд'щ эсер ету механизмI молекулалык децгейде б1рнеше сатыдан турады. Бактериялык акуызды токсиндер жогаргы молекулалык б1рлестжтерге жатады жэне ж асуш алык мембраналар аркылы оздшшше ©те алмайды - оларга белшектеншу (диссоциациялану ) кажет. Б1ршип сатыда ган гл и о зи д п , гликопротеидп немесе гликолипидп табигаты бар спецификалык рецепторлармен озара эсерлесе отырып, акуызды токсиннщ В молекуласыныц ¡лмектеуипш (абордажный) жасуша бетше жабылады, ол ж асуш а рецепторы - токсин кешеш пайда болуына экеледн ЕкЫнп сатыда кешннен бифункциялык В-А курылымдар пайда болатын шектелген протеолиздж типтес протеазалардыц эсершен тoкcиннiц б е л с е н д ш п артады. Курдел1 токсиндерде белсенд1ру роль-активаторлык А фрагменты белсендшкшзден белсещц жагдайга ауыстыру болып табылады : токсин молекуласыныц конформациялык курылымыныц озгеру1 оныц катализдж орталыгыныц ашылуына жэне ф ерментпк б елсен д ш п н щ пайда болуына экеледк Ушшнп сатыда-А немесе А 1 бол1мшщжасушага трансмембраналыктранслокациялануы журедц сол жерде нысана-жасуш ага эсер етш жасушада п р ш ш к етуге мацызды биохимиялык процестер бузылады да жасушаньщ олуше экеледк Жасуша беткешндеп спецификалык рецепторлармен В бол Ышщ озара эсерлесу1 жэне катализ процесш щ жогаргы децгейдеп талгамдылыгы бактериялык акуызды токсиндердщ спецификалык эсер етуш камтамасыз етедк Б актериялы к акуызды токсиндердщ эсер ету м ехани зм ы бЫу антитоксиндж сарысуларды колданудыц эркашанда тшмд1 бола бермейтшш тусшуге мумкш дж бередк Антитоксиндж сарысуларды колданган кезде, олар канда немесе лимфада, жэне де жасу ша бепнде болган кезде антиденелермен бейтараптануы мумкш екенджш есте сактау керек,ойткеЫ антиденелер М Е Д И Ц И Н А Л ЬЩ М И К Р О Б И О Л О ГИ Я 155 токсиннщ спецификалык рецепторларымен езара эсерлесуше, токсин - рецептор кешеншщ субб!рл!ктерге диссоциациялануынажэне А белшшщ цитоплазмага транслокациялануына кедерп жасайды. Антиденелер б!рден жасуша мембранасы аркылы ете алмайды жэне цитоплазмага тасымалданган А белшш бейтараптай алмайды,сарысулармен емдеу уактылы басталмаганда тшмд1 нэтиже болмауы осымен туЫщцршедь Эсер ету механизм! бойынша бактериялык акуызды токсиндер бес топка белш едп жасушалык мембраналарды закымдайтындар; акуыздардыц синтезделуш тежейтшдер; ек ш ш ш к езара байланыс- тырушылармен (мессенджерлермен) бакыланатын метаболизм жолдарын белсещцретшдер; протеазалар; макроорганизмнщ иммундык жауабын арттыратын суперантигендер. Жасушалык, мембраналарды зацымдайтын токсиндер. Бул топты ц токсиндер! эукариоттык жасушалардыц плазматикалык мембраналарын ферментт!к гидролиздеуд!ц кемег!мен немесе сол жерлерде к у ы с т а р ж асаум ен зак ы м д ай ал ад ы . М ун д ай закы м д ан у л ар ж асу ш ал ар д ы е р т п ж !б ерум ен катар,бактериялардыц макроорганизмде таралуына ыкпал етедь Ферментт!к гидролиздеуге мысал рет!нде фосфолипазалык б елсен д ш п бар С. реН г^еп Б -тщ альфа-токсин!н!ц эсер ету!н келт!руге болады. К^уыс тузуш! токсиндер трансм ем браналы к куыстар калы птасты рады ж эне плазматикалы к мембраналар аркылы иондардыц шыгып кету!н арттырады, соныц нэтижес!нде жасушалар лизистенед!. Токсиндердщ бул тобына Е-со1!-ц гемолизин!, Р.Ьаето1Шса-ныц О-перфринголизин!, L.monocitogenes-тiц О - стрептолизиш, Б.рпеитошае-ныц пневмолизин! жэне Б.аигеш-тщ альфа-токсин! жатады. Сонгы токсид! олигомеризациялайтын куыс тузуш! цитотоксиндерд!ц прототип! рет!нде карастыруга болады. Бактериялар дайын токсин (протомер) белш шыгарады, олар спецификалык рецепторлары бойынша нысана-жасушаны таниды немесе курамында фосфатидилхолин немесе холестерин! бар учаскелерш де (плазматикалык мембрананыц) бейспецификалык турде сорбцияланады (сорылады). Жет! протомерл!к токсиндер уш доменнен туратын сацыраукулак тэр!здес гептамер калыптастыра отырып мембрана бет!ндег! куыска жиналады. Альфа токсинн!ц калпагы жэне жиектж аумагы плазматикалык мембрананыц устшде орналасады, ал аягы трансмембраналык арна кызмет!н аткарады. Бул куыс майда молекулаларга жэне иондарга ею жакты козгалыс жасауга мумк!нд!к беред!, нэтижесшде жасушаныц !с!ну!не жэне осмостык лизистенуш е экелед!. Альфа-токсинн!ц эртурл! типтег! жасуш аларга соныц !ш!нде моноциттерге, лимфоциттерге, эритроциттерге, тромбоциттерге жэне эндотимоциттерге цитолитт!к эсер ету кабшеН бар. Куыстар пайда болуы б!рнеше ек!ншш!к процестерд! камтиды: эндонуклеазалардыц белсендш!г!н!ц артуы, эйкозаноидтардыц синтезделуь Ацуыз синтезделут тежейтш токсиндер. Мундай токсиндердщ тобына жатады: С.сПрЫБепае- ныц гистотоксин!, Р.аеги£!пога-ныц А экзотоксин!, Б.бузеЩепае I серовариантыныц Шига-токсин! (8!х- токсин) жэне энтеропатогенд! жэне энтерогемморагиялы Е.соП-дщ Ш ига тэр!здес токсиндер! (Б1х- токсиндер). Олар упин элонгациялык факторлар жэне 288-рибосомалык РНК субстрат рел!н аткарады. Д иф териялы к токсин ж эне псевдом онаданы ц А экзотоксин! энголациялануш ы 2-ш! факторды риболизистейтш дифтамид спецификалы к А Д Ф -риболизистрансф еразалар болып табы лады , олар жсушадагы акуыздыц синтезделу!н элшздецщред! жэне басып тастайды. Олар протоксиндер туршде синтезделед!. 81х-токсин жэне 8!х-токсиндердщ АВ-типт! курылымы болады. Энзиматикалык А субб!рл1г! 5В- субб!рл!ктермен ковалентт! емес турде байланыскан. В пентамер эукариоттыцжасушамен байланысканнан жэне интернацияланганнан кей!н полипептид А энзиматикалык А1 жэне В пентамермен байланыскан А2 фрагментше ыдырайды. А1 И-гликозидазалык белсенд!л!к корсетед!. 81х-токсиндер аминоацил-РНК- ныц езара эсерлесу!н буза отырып 28Б рибосомалык РНЦ-ц б елсен д ш п н жояды, ол акуыз синтезделу!н токтатып, нысана-жасушаныц елу!не экелед!. Мундай токсиндер эпителиоциттерде гана емес жэне баска да жасушаларда акуыз синтезделу!н бузады, ол гемолитикалык, уремиялык синдром дамуына эсер етед!. 1шек куысынан шыккан 81х-токсиндер буйрек капиллярларыныц в В З гломерулаларыныц жэне де баска агзалардыц эпителиялык жасуш аларыныц рецепторларымен байланысады. Ол жасуш алардыц ш ш у ш е, там ы рлар куы сы ны ц тары луы на, тром боц и ттерд щ агрегац и ялан уы н а, эритроци ттерд!ц гемолиздену!не жэне уремияга экеп согады. 156 о ц у л ъ щ Ектштк мессенджерлердщ метаболизмдш жолдарын белсенд1ретт токсиндер. Бул топка жатады: E.coli-дщ цитотоксикалык некроздаушы факторы (CNF), термолабильд! (LT) жэне термостабильд1 (ST) токсиндерi; B.anthracis-ц iciHy факторы; B.pertussis-тщ кекж етелдж жэне дерманекроздык токсиндерц C.difficile-нщ А жэне В токсиндерц тырыскак энетротоксиш жэне баска токсиндер. Олар эукариоттык жасушаларды елт1рмей, олардьщ кейб1р акуыздарыньщ функцияларына эсер етедь Токсиндер осы максатга е к ш ш ш к байланыстыруш ыларды (посредники) белсещ цредц олар сы рттан келетш сигналдарга жасушалык реакцияларды кушейтед1 немесе бурмалайды, ягни кате ж урпзедь CNF жэне DNT-щ байланыстырушы ферментпк домендер1 болады. Олар дезаминдаза аркылы цитокаика актин ш щ модификациялануына катысушы ГТФ - байланыстратын акуыздармен Rho - субтукы мдастыгы н куш ейтедь М ундай модификация гидролиздеуге каб ш еттй п п жок ГТФ - мен байланыскан Rho - ныц артык болуына экеледь Закымданган жасушалар 03iHe тэн сипатты турге ие болады. Оларда мембрананыц «будырлануы» (рифление) байкалады, актиндж жш ш елердщ аумакты шектелген кысылысуы калыптасады, некроздык ошак пайда болып, кабыну дамиды . С. жүктеу/скачать 47,48 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|