Медициналык, микробиология
Макроорганизмнщ реактивт!л!пне биологияльщ
жүктеу/скачать 47,48 Mb. Pdf көрінісі
|
| 7.4.2.
Макроорганизмнщ реактивт!л!пне биологияльщ жэне коршаган ортаныц элеуметНк факторларыныц эсер! Инфекцияльщ процестчц дамуы жэне аякталуы кеб!несе коршаган ортаныц жагдайымен байланысты, сол ортада кабылдаушы макроорганизм мен микробтыц ©зара эсерлесу! болады. Инфекциялардыц бершу механизм!н!ц кушею!нде жэне эпидемияльщ процест!ц дамуында коршаган орта мацызды рел аткарады. Э р турл! физикальщ , химияльщ ж эне биологияльщ ф акторлар тек м икробтарга гана ем ес. макроорганизмге де колайсыз эсер етед!. Л.Пастердщ классикальщ жумысы табиги турл!к туаб!ткен иммунитеттщ ©з! де абсолютт! емес екенш керсетт!. Табиги жагдайда куйд!рг! ауруына кабылдамаушылыгы кушт1 тауьщтардыц аяктарын суьщ суга салып койып тэж!рибе жасаганда, олардыц куйд!рг! аур> ын кабылдаушыльщ касиет! жойылган. Цаз!рг! кезде осындай кубылысты дене кызуын басатын препараттарды п ай д ал ан ы п кол ж етк!зуге болады . С уы кка ш алдьщ кандагы си якты ы сты кка ш алдьщ канда да макроорганизмнщ биохимияльщ процестер! бузылады, ол ©з кезепнде микробтарга карсы т©з!мдш!г!н!ц темендеуше эсер!н тиг!зед!. Макроорганизмн!ц карсы туру кабылегшнг ¡не температураныц эсер! к©б!несе фагоцитоздыц жэне де жалпы иммундьщ жуйе б е л с е н д ш п ш ц т©мендеу!мен байланысты. Цоршаган ортаныцтемпературасы мен ылгалдылыгыныц мацызды рел аткаратынын, тыныс алу жолдарыныц эртур.гц инфекциялармен наукастанушыльщтыц маусымды к©тер!лу! корсетедг Куз-кыс маусымдары ксз!нде б ай к ал аты н т в м е н п тем п ер ату р а мен салы сты рм алы ж огаргы ы лгалды льщ м акроорган и зм н !ц реактивт!л1г!не колайсыз эсер етед!, себеб1 мурын-жуткыншакт1пдер!н!цтоскауылдаушы-фиксациялаушы М Е Д И Ц И Н А Л ЬЩ М И К Р О Б И О Л О Г И Я 165 функциясы тем ендейд! де ж огаргы тыны с жолдарыньщ ауру козды ргы ш тары н кабы лдауш ы лыгы жогарылайды. Температура мен ы лгалды лы ктан баска ультракулгш сэуле, иондагыш радиация т.б. табиги факторлардыц эсер ету! тш с п рел аткарады. Макроорганизмге кун сэулесш щ эсер eтyi оныц толкын узындыгымен, интенсивтиппмен жэне эсерш щ узактыгымен байланысты. Кун сэулес! макроорганизмге колайлы эсер етед! жэне жeткiлiктi дэрежеде инфекцияларга тез!мд!л!гш кушейтедь Дегенмен де узак уакы т жэне и н тен си ва сэулемен эсер ету макроорганизмнщ патогенд! м икробтарга тeзiм дiлiгiнiц темендеуше экеледь Организмнщ карсы туру кабы летгш пнщ бузылуында иондаушы радиацияныц мацызы к у ц т . Рентген сэуленщ азгантай дозасы эр турл! ауруларга жануарлардыц резистенттЫ пн кушейтедк ал жогаргы дозалары калыпты микрофлораныц белсендш гш арттырып, бактеремия мен септицемия дамыта отырып, резистенттш гш темендетедг Бул кезде шырышты кабаттардыц е т ю з п п т п бузылады, олардыц тоскауылдык-фиксациялаушы кабылеттипп темендейдк фагоциттердщ функционалдык б елсен д ш п жэне канныц корганыс кызмет! азаяды. Иммундык жуйе жасушаларымен камтамасыз ететш суйек кемшшщ кан кураушы кызметшде терец езгерютер тугызатын ионды сэулелердщ удемел1 дозалары адамдар уипн аса каушт! болып табылады. Куннщ от шашуы кушейген кезде кейб!р адамдарда жуйке козуы артады, созылмалы аурулардыц агымы аскынады т.б. Бундай кезде экологиялык жуйедеп микроб-зардаптанушы езара катынасыныц да и н тен с и в тЫ п кYшeйeдi. Эпидемиялык апаттардыц биокосмостык табигаты туралы Ы м д! жасаган А.Л.Чижевский жэне С.Т.Вельховер осындай сындарлы кезецде жукпалы аурулар коздыргыштарыныц пaтoгeндiлiгi, олардыц белсендш гш щ жогарылау жагына карай езгеретшш тапкан (Чижевский-Вельховер эффекпс!). Kepiciншe, магнитосфераныц пертрубациясы жэне кун сэулесшщ интенсивтийгшщ кушеюшщ эсерш ен макроорганизмнщ корганыс куштер! элcipeйдi. Магнитп-электрл! куштер т!р1 организмдердщ молекулалык компоненттерш щ , соныц ¡шшде микробзардаптануш ы ж уй елерд еп езара эсерлесусц камтамасыз ететш молекулалардыц конформациясына тжелей эсер етед! деп болжауга болады. Адам организмше сырткы орта факторларыныц эсер! туралы айтканда, ец алдымен иммунды- тапшылык даму нэтижесшде макроорганизм реактивтш гш щ темендеуше себепкер болатын антибиотиктер мен иммундыдепрессанттарды, антиметаболиттер мен цитостатиктерд! кабылдау, емдеу максатында сэулелерд1 колдану, ядролык каруларды жш сынактан етюзу, пестицидтерд! колдану т.б. сиякты элеуметтж антропогендж факторлардыц аса зор эсер ететшш есте сактаган абзал. Алдын-алу максатында егу журпзу де инфекциялык процестщ барысына жэне дамуына едэу1р эсер етед1. Вакцина егу журе пайда болатын жасанды белсенд! иммунитет калыптастырумен катар, жогаргы вирулентп жабайы штамдарды вакциналык вирулентЫз штамдардыц ыгыстыруынан, вируленттшж вакуумы пайда болуына экеледь Микробтар мен макроорганизм арасындагы тепе-тецджтщ осындай бузылуы, бурын белпЫз патогендердщ популяцияга енш кету! есебшен бузылган баланс калпына келедь Антропогенд!к факторлардыц эсер!н тексеру уш ш А .А .Воробьев жетекш !л!г!мен жург!з!лген зерттеулер, химиялык мекемелер жумыскерлер!нде жэне соган жакын жердег! тургындардыц арасында нег!зг! иммунитет керсетю ш терш щ жаппай темендеген!н керсетт!. Адам организмше сырткы ортаныц антропогенд!к эсер етуш щ тагы б!р мысалы ретшде Арал аймагыныц экологиялык зардапка шалдыгуын алуга болады, ол жерд!ц тургындарыныц 80%-да иммундык жуйес!н!ц эр турл! курдел! бузылыстары бар екеш аныкталган. Эдетте экологиялык факторлар адамдардыц табиги резервуармен немесе инфекция иеЫмен жанасуды куш ейту аркылы жукпалы аурулардыц пайда болуын жылдамдатады. Белг!л! аумакта туратын жэне енд!рю тщ б е л гш б\р тур!мен шугылданатын адамдардыц арасында жукпалы аурулар таралуында элеу- метт!к-турмыстык жагдайлардыц мацызы бар. Мысалы, кэс!би ерекшел!ктер!не байланысты, жумысы малмен байланысты ауылдык жерд!ц тургындары зоонозды инфекциялармен (сауыншылар, ветеринарлар, ацшылар, ет комбинатыныц жумыскерлер! т.б.) жш рек ауырады. 0нд!р!ст!к факторлардыц рел!н б1ркатар жукпалы аурулардыц бейнелеу атгарынан керуге болады:куйд!рп - «кокыс жинаушылар ауруы», туберкулез - «пролетариат ауруы» немесе «¡шке агылган кедейш!л!к кез жасы», ¡ш сузег! - «коммуналшылар ауруы» ж.т.б. |