Меңдігүл шындалиева
жүктеу/скачать 0,52 Mb.
|
Шындалиева М.Б. Публ.жанрлары мен пішіндері (копия)
| Жанраралық синтез. Жанраралық синтез құбылыс ретінде аз зерттелген, оның себебі, деректердің жетіспеушілігі болып табылады. Әртүрлі жанрлардың бірігіп, жаңа шығармалардың пайда болуына әлеуметтік, эстетикалық, сонымен қатар, технологиялық факторлар әсер етеді. Жанраралық синтездің бір мысалы ретінде бейнебаянды алуға болады.
Телевидениеге жаңа технологиялардың енуімен бірге бейнебаян түсірудің сан алуан әдіс-тәсілдері дүниеге келді. Теоретиктер бейнелеуіш құралдары мен ерекше мазмұнды телевизияның бұл түрін жаңа жанр деп атады. Мәтін мен әуен, бейне мен драмалық әрекет, композиция мен хаос, графика мен жарық эффектерін бойына жинап, әрі біріктіре білген бұл жанр осынысымен өзгеше. Кеңістік пен уақытқа тәуелді емес бұл жанр түрлі жанрлардың тоғысында пайда болған. Бұл телевизиядағы үшінші құбылыс ретінде пайда болды. Бейнебаян көрермен қауымның музыкаға, жалпы журналистикаға деген қарым-қатынасын, пікірін түбегейлі өзгертті. Бейнебаянның арғы түбі комикс, кинофильмнен (киноэссе) шыққан. Соңғы кездері белең алып жатқан жанрлардың бірі – компьютерлік анимациялық фильм. Оның құрылымы мен құрамы жоғарыдағыдан да күрделірек болып келеді. Алайда жанрлардың араласуы публицистикаға қауіп төндірмейді. Осыған қарамастан, әртүрлі саланың шекарасында туындаған мәселелерді шешуде жанраралық синтез көмекке келеді. Публицистиканың жанрлық ерекшеліктері. Баспасөздің тарихи даму үрдісінің нәтижесінде жарияланымдардың мақсатына байланысты қандай да бір пішінде қолданылатын мәтіннің түрлері қалыптасты, дамыды және қабылданды. Құрамына мазмұндық, стилистикалық, құрылымдық-логикалық, проблемалық-мақсатты белгілерді топтастырған БАҚ материалының түрі жанр деп аталады. Жанр атауы ерте кезеңдерден белгілі және өнердің салаларына қатысты қолданылған, кейіннен журналистика саласында да кең қолданысқа ие болды. Журналистика теориясында жанрлар дәстүрлі үш топқа бөлінеді. Ақпараттық жанрларға: хабар-ошар, репортаж, есеп, сұхбат т.б. жатады. Бұл жанрдың негізіне дерек, оқиға алынып, жедел түрде оқырманға жеткізіледі. Бұл кең таралған жанрлар журналға қарағанда газет беттеріне, телерадио материалдарына лайық саналады. Талдамалы жанрларға: хат, корреспонденция, мақала, рецензия, шолу т.б. жатады. Мұнда тек ақпарат беріліп қоймай, болған оқиға, құбылыс кең көлемде қамтылып, талданып, мәселеге терең зерттеу жүргізіледі. Көркем-публицистикалық жанрларға: суреттеу, очерк, фельетон, памфлет т.б. жатады. Жанрлардың бұл тобында жеделдік екінші орынға шығады. Керісінше, көркем бейнелеулер, образдылық, эмоциональды әрекет арқылы оқырманға әсер ету бірінші орында тұрады. Жанрлардың ортақ белгілері мен даму үрдісі. Гуманитарлық саланың барлық категориясы секілді, жанрларда да нақты белгіленген шекара жоқ. Көп жағдайда шығарманы тек бір ғана жанрға жатқызу мүмкін емес. Себебі, материалдың жазылу мен берілу сипатында екі немесе одан да көп жанрдың белгілері теңдей кездесіп жатады. Немесе тақырып мазмұн жағынан байытылып, кең және терең ашылу үрдісінде бір жанрдан екінші жанрдың басқа түріне ауысуы жиі кездеседі. Мысалы, тереңдетіліп жазылған көлемді корреспонденция мақалаға, ал, кеңейтілген хабар-ошар керісінше, корреспонденцияға айналуы мүмкін. Қоғамдық-тарихи фактордың жанр дамуына ықпалы. Жанр – толық қалыптаспаған категория. Тарихи, қоғамдық-саяси кезеңдердің қайсысында болмасын, жанрлардың белгілі бір түрлері танымалдылыққа ие болады. Мысалы, соңғы он жылда отандық баспасөзде газет беттерінде репортаж бен очерк жанры азайып кеткенде, жетекші орынды корреспонденция және хабар-ошар иеленді. Осыған сәйкес жанрлардың пішіні, құрылымы мен газет-журнал беттерінде, телерадио хабарларында берілуі де өзгеріп отырады. Жанр мен деректер. Журналист пен айқындалатын деректер өз жанрын оны зерттеу барысында айқындауға түрткі болады. Кәсiби ортада осыған байланысты «фельетондық дерек» деген ұғым қалыптасқан. Деректердің фельетондық, очерктік, көркемдеуші түрлері бар ма? Бұл сұраққа жауап әрқилы. Бiр жағынан, журналистке деректер белгілі болған жағдайда жанр өздігінен айқындалатын жайттар болады. Дегенмен, көп жағдайда дерек кез-келген жанрда журналистік шығарманы туындататын әмбебап құрал бола алады. Публицистика жанрларының белгiлері. Журналистиканың барлық жанрлары олардың арасындағы ұқсастықтар мен айырмашы-лықтарын анықтайды. Мұндай ерекшеліктерді жанрлардың типтiк белгiлері деп атауға болады. Біз төменде әрбiр жанрдың ерекшеліктерін айқындайтын кестесін ұсынамыз. Кесте төрт негiзгi типтiк жанрлық белгiде болады (олар 1, 2, 3, 4 сандарымен берілген), әрбiрi (а, б, в, г) компоненттерін қосады). Кесте - матрица былай көрiнедi. 1. Публицистиканың мақсаты: а) қоғамға шындықты дерек негізінде беруi; б) насихаттау және алдыңғы тәжiрибенi таратуы; в) бiлiмнің танымалдылығы; г) қоғамдық ортадағы шындықты талдау және олардың шешiмiн табу; д) эстетикалық және эмоциональдық әсердің көрінісі. 2. Шындықты бейнелеу әдiсi: а) журналист бақылаған деректер негiзiнде сипаттама жасайды; б) журналистің құжаттарды зерттеу барысындағы деректер бейнеленеді; в) әдебиет пен өнердегі көркем туындыны ұғыну, қолданудағы деректердің бағалануы; г) сарапшы немесе сарапшы топтың дерекке берген бағасы; д) журналистің берілген айғақты жан-жақты талдауы және бағалауы. 3. Шындық бейнесiнiң масштабы: а) жеке айғақ; б) бiр-бiрiмен сабақтас деректер тобы; в) шындықтың айқын көрінісі; г) айқын шындықтар. 4. Суреттеудің құралдары: а) көркем бейнелер; б) сатираның түрлері; в) көркем бейнелеу құралдары; г) мәтiннiң әдеби-стилистикалық өңделуі. Жанрлардың типтiк белгiлерiнiң жоғарыда айтылған жүйесi, оларды талдау барысында кеңейтіп, тереңдете алады. Егер сызбанұсқаны нақты жанрға қолданса, оның әмбебаптылығына көз жеткізуге болады. Ол кез келген жанрға сәйкес келеді. Әрбiр жанрдың өз компонентiне сәйкес келедi. Мысалы, репортаж туралы айтар болсақ: 1) оның мақсаты – қоғамды нақты дерек туралы ақпаратпен қамтамасыз ету; 2) бейнеленетін әдiстерді журналистің бақылаған деректері арқылы ғана береді; 3) шындық бейнесінің масштабы бойынша оған бiр-бiрiмен сабақтас деректер тобы, тiркесi тән; 4) бейнелеуші құралдар арасында бұл жанрда көбінесе көркемдуші құралдар жиірек қолданылады. жүктеу/скачать 0,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|