216
Сӛйлеуші қолданылған кейбір лексикалық және грамматикалык материал
окушыға таныс емес болуы мүмкін, бұл жағдай оқушыға тындатқан мәтіннің
мазмұны н түсінуді қиындатады. Бұл қиындыкгы жеңудің жолы - оқушылардың
пассивтік және потенциалдык сӛздік қорын байыту;• Әр адамның дыбыстарды
айту ерекшеліктері мен интонациялык ерекшеліктері болуы занды қүбылыс.
Оқушы ӛз мұғалімінің сӛйлеу ерекшеліктеріне дағдыланып алады да, басқа
адам айтқан сӛзді тусінбеуі мүмкін. Бүл қиындықты жеңудің жoлы - сабақта
техникалық құралдарды жиі колдану керек;
• Мұғалім әдетте сабақта ӛте баяу ырғақпен сӛйлейді, мұндағы максат
оқушылар оның айткан созін түсінсін дегендік. Окушылар осындай баяу сӛзге
дағдыланады да, дұрыс ырғақта сӛйлеген сӛзді түсінбейді. Міне бұл
киышылықты сабақта тек техникалық құралды қолдану аркылы жеңуге болады;
• Мұғалім сабакта шетел тілінде сӛйлегенде, айтқан сӛзін окушылар түгел
түсінсін деп бірнеше рет қайталап айтады. Окушылар осы қайталауға үйренеді.
Шынайы коммуниикацияда сӛйлеуші
айтқанын кайталамайды, сондықтан
мұғалімнің мақсаты оқушылардың тыңдаған мәтіннің мазмұнын бір-ақ рет
тындағанда түсінуге үйрету. Ал кей жағдайларда окушылар мәтіннің мазмұнын
бір рет тындағанда түсінбесе, оны екінші per тыңдатуға болады, бірақта бұл
жолы мұғалім тындайтын мәтінге қосымша бір тапсырма беруіне болады.
Мысалы, мәтінді екінші рет тыңдаңдар да,
бұл оқиғаның басты
кейіпкеріне, оқиға уақытына, оқиға жеріне және т.б. назар аударыңдар деген
сияқты тапсырмалар;• Келесі бір қиындық мынада: егер тыңдаушы сӛйлеушініц
бет- әлпетін коріп, оның сойлеу органдарының қимыл-козғалысын байкап
отырса, онда ол ӛзі тындап отырған сӛзді жеңіл түсінеді, бірақта мұндай жағдай
үнемі бола бермеуі мүмкін (телефон аркылы сӛйлесу, радиодан хабар тыңдау
т.с.с.). Жоғарыда айтътлған киындыктарды женудің
алғы шарты - мұғалімніц
сабакта техникалык құралдарды кеңінен пайдалануы және тындау қабілеттерін
дамытуға арналған жаттығуларды дұрыс ұйымдастыра алуы [2].
Оқушылардың ағылшын тілі сабақтарында тыңдап түсіну кабілеттерін
дамытуда тӛрт жаттығулар тобын ұсынуға болады.
Бірінші топ жаттығуларьтнын максаты - мәтінді тындаудың алдында
лингвистикалық және психологиялық қиындыктардың алдын ала жою.
Екінші топ жаттығудын мақсаты - мәтінді тындауға арналған жаттығулар.
Мұнда окушылар мәтінді тыңдап, оның тақырыбын, идеясын анықтай, берілген
кестені/сызбаны жэне т.б. толтыру, сұрактарға берілген жауаптардың мәтін
мазмұпына сәйкес келетін анықтай және т.б.
Үшінші топ жаттығудың мақсаты - мәтін мазмұнын толык түсініп,
оқушылардың бойында тӛмендегідей іскерліктерді дамыту: интерпретация,
комментарий және талдау жасай алу. Мысалы, тындаған мәтіннің такырыбын
талдау, мәтін мазмұнына берілген
ассоциограмманы толтыру, уақиғаны
бағалау, басты кейіпкерді сипаттау, мэтінді коммуникация жағдайымен
ұштастыра білу және т.б. Үшінші топ жаттығуларып орындау барысында
окушыларға тірек, таяныш сӛздер, жоспар, суреттер, сызбалар және т.б.
ұсынуга болады [3].
217
Тӛртінші топ жаттығудың максаты -
окушыларды мэтін мазмұнының
басты идеясына байланысты ойларын айтқызу, пікір-талас ұйымдастыру,
«дӛңгелек үстел» ұйымдастыру, сахналау, сценарий жазу және т.б. Енді
тыңдауға арналған мәтіндерге қойылатын талаптарға тоқтала кетсек.
Олар:• тыңдауға арналған мәтіннің мазмұнының тәрбиелік мәні болуға тиіс
және оның мазмұны окушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес келуі керек;•
мәтіннің берік логикасы болуы шарт; мәтіннің мазмұнында тындаушылар үшін
қызықты
жаңа мәселе болуы керек; мәтін аутентивті, яғни шындыққа
негізделген, жасанды мәтін емес болуы тиіс.Жоғарыда айтылған ойларды
корытындылай
келе,
оқушылардың
тындап
түсіну
іскерліктерін
қалыптастырып, дамыту кажет. Егерде окушылардың тындап түсіну
іскерліктерін дамытпасак, окушылардың шетел тілінде сӛйлей алуға да үйрете
алмаймыз.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1.
Садыков Т.С., Әбілқасымова А.Е. Жоғары мектепте білім берудің
дидактикалык иегіздсрі. Алматы, 2003.
2.
Маркова А.К. Формирование мотивации учения. Книга для учителя. М.:
Просвещение, 1990.
3.
Методика обучения иностранным языкам в CLLI. Модернизация общего
образования. Издательств: КАРО, Санкт-Петербург, 2005.
Достарыңызбен бөлісу: