«ӚНДІРУШІ» МЕН «ТҦТЫНУШЫ» ҚАТЫНАСЫНДАҒЫ ВЕРБАЛЬДЫ

34 
Тура кӛзқарас – кӛбіне адамның қызығушылығының, әңгімелесушіге 
сыпайылықпен қарауының кӛрінісі.Бұл әңгімелесушілердің тең жағдайда тең 
құқылы әріптес ретінде бір-бірін танып еш нәрсе жасырмай сӛйлеуін білдіреді. 
Тікелей мүдделі кӛзқарас жоғары деңгейдегі саяси тұлғалар үшін басты 
визуалдық құрал болып табылады. Сондай–ақ, мұндай кӛзқарас ӛзіне деген 
сенімділіктің және тура мінездің белгісі. «Арсыз кӛз» деген ұғым адам ӛтірік 
айта тұра, кӛз алмай қарайтын кезде айтылады. Егер «арсыз кӛздерге» зейін 
сала қараса, оның қарауы әңгімелесушінің кӛзіне емес, одан сәл жоғары 
кеңсірікке немесе сол жақ қабаққа қадалып тұрғаның байқауға болады [3]. 
Кӛзін сығырайтып қарау- сенімсіз бақылау, жасырын жағымсыз ниеттен, 
қауіп тӛндіру кезінде кӛрінеді.Кӛзін қысып, сығырайып қарау басқаның ниетін 
білу және ӛз ниетін жасыруды білдіреді. Бұл кӛзқарас жағымсыз , суық әсер 
қалдырады. 
Селқос кӛзқарас барлығына бірдей бір уақытта қызығушылықты немесе 
оның мүлде болмауын кӛрсетеді. Кӛбіне селқос кӛзқарас қорыққаннан , шектен 
тыс қарапайымдылық пен ұялудан, іштей бір нәрсеге жазалы болуға үнемі 
дайын жүруден болатын сенімсіздікті кӛрсетеді. Танысу кезінде бірінші адам 
екінші адамның кӛзіне тура қарай алмайды , екінші адам одан кӛзін алып 
қашады [4]. 
Кӛзін қатты ашып қарау ӛзіне сенім шақыру үшін қолданылады. Бұл 
кӛзқарасты кӛбіне сатып алушыға сапасыз тауарды ӛткізіп жіберуге 
әрекеттенген сатушының бет-әлпетінен кӛруге болады.
Қиғаш кӛзқарас ӛзін қоршағандарды жасырын бақылауға және ең алдымен 
,басқалардың арасында ӛзіне сенбеуден кӛрінеді.Кӛзінің қиығымен қарау 
кӛбіне сенімсіздік деп бағаланады. Бұл кӛзқарас кейбір қабақ еттерінің 
ауруларынан немесе кереңдіктің әсерінен болуы мүмкін , олардың құлағы 
сӛйлесушіде болғанмен , кӛзі жанынан кӛруі ықтимал. 
«Кӛзге кӛзбен» қарау-мұны салмақты жан дүние сынағы деуге болады. 
«Жабулы, шаршаңқы» кӛз-қабақтар түсіңкі, кірпік тӛмен ілініп , кӛздің 
жоғарғы қабатын жауып , қоршаған нәрсе адамға тек жартылай байқалады. 
Мұндай кӛзқарас ӛте шаршағанда,жүйкеге күш түскенде, іш пысқанда, толық 
оқшауланғанда, жан дүниесі жұтағанда кездеседі. Кӛздің толық ашылмауы 
кейде қабақ ашатын еттердің жансыздануының әсерінен болады [4]. 
Егер кӛз тұнғиыққа бағытталса, онда бұл әңгімелесушінің ұстамдылығын 
тауысады: әріптесінің анық зейін қоймауы , кӛбінесе бос орынға қарағандай күй 
кешіп тұруы сыйламаушылықтың белгісі ретінде қабылданады. Бұл 
жағдайларда әріптесі тарапынан агрессивті қарсылық туындайды. 
Кеңістікке бағытталған кӛзқарас – сіздің алдыңызда ӛз мүддесіне терең 
беріліп ойланған адам тұрғаның кӛрсетеді. 
Белгілі итальян антропологі және криминалисі Чезаре Ломброзо мұндай 
кӛзқарас тек қылмыскерлер мен дегенерадтарға ғана тән деп қате пікір айтқан. 
Шындығында,бұл-ертеден келе жатқан жай мимикалық қарсылықтардың бірі. 
Бұл кӛптеген адамдарға ұқсас жағдайларда бірдей қолдануға тиімді. 

35 
Жоғарыдан тӛмен қарау – басты артқа тастап , осылайша қарау 
ӛркӛкіректіліктің , басымдылық сезімінің кӛрінісі. Бұл әңгімелесушілердің 
бойлары сәйкес келмегенде де байқалады. 
Еденге қарау – қорқыныштың және сӛйлесуден қашқақтаудың белгісі. 
Қадала, тесіле қарау адамдарда жеке адамның ішкі уайымына араласуға 
қарсылық сезімін туғызады. Ӛте ұзақ қарау кӛп адамдардың қабыылдауында 
жау пиғылдағы кӛзқарас деп саналады. 
Адамның бет-әлпетін оның кӛз қарасы бойынша оқып білуге болады. Бет-
адамның психологиялық жай күйі туралы ақпарат берудің басты қайнар кӛзі, ол 
дене қозғалысына қарағанда жай күйді кӛбірек мәлім етеді. Кейде адам ӛз 
сезімін жасырғысы келсе, мұндай жағдайда адамның беті мұны бүркемелеп те 
тұра алады. 
Адамның жүріс тұрысы , дене қимылы кӛп ақпарат береді. Мысалы, егер 
адам әңгімелескісі келсе, әңгімелесушіге қарай инкиеді. 
Американдық антрополог Э.Холл адамның әңгімелесуші адамына 
жақындау 
нормаларын 
былайша 
сипаттайды 
[5].Бұл 
нормалар 
арақашықтықтармен анықталады: 
 Жақын арақашықтық (0-ден 45см-ге дейін)- ең жақын адамдар 
арасындағы қатынас; 
 Арнаулы жеке (45 см ден 120 см ге дейін)- таныс адамдармен қатынас: 
 Әлеуметтік (120см ден 400см ге дейін) –бӛтен адамдар мен ресми 
қатынастарда; 
 Кӛпшілік алдыңда (400см ден 750ге дейін)- әр түрлі аудиториялар 
алдыңда сӛз сӛйлеу. 
Қарым-қатынас арақашықтығын бұзу адамға жағымсыз әсер етеді. 
Адамның әңгімелесушісімен тұрақты дене тұрыстарының саны 1000-ға 
жуық, дене тұрысы сияқты, қарым қатынаста қимыл қозғалыс пен ымдаудың да 
маңызы үлкен. Әңгімелесу кезінде ауызша сӛйлеуді ыммен жалғастырғанда 
сәйкестік болмаса ӛтірік болып табылатының естен шығармау керек. 
Қозғалыс (жүріс) стильі бойынша адамның эмоционалдық кӛніл күйін 
онай тануға болады: жеңіл жүру-қуанышты, сылбыр жүру-қайғыруды , ауыр 
жүріс ашуіды білдірсе, ал мақтаныш кезінде аяқ адымы ӛте үлкен болады.Жүріс 
қимылын ритм,адым динамикасы және дене салмағы құрайды. 
Енді біздің жүрісіміз , дене қимылымыз, эмоцияларымызбен, 
ойларымыздың денелік кӛрсеткіші екенің білдік. 
Қарым-қатынас жасаудың нәтижелі болу факторларынң бірі ауызша 
сӛйлеу мәдениті болып табылады. Бұл сӛйлей және тындай білуді кӛрсетеді. 
Мысалы,ӛндіруші әңгімелесушіні ӛзінің кӛзқарасына сендіріп , бірігіп 
жұмыс істеуге, үйретуге тырысады.Іскерлік қарым қатынаста қарапайым, анық 
және нақты дәл сӛздерді қолданып сауатты түрде ӛз ойларын құрастыра білуі 
керек. 
В.Зигерт ӛз ойын жеткізе алмаудағы қарапайым қателіктерді былайша 
анықтайды:
 Біз ӛз ойымызды айтар алдыңда оны дұрыс құра алмаймыз,сӛзіміз 
шашыранқы бола тұра,басқалардың ойын тез «үлгеріп» түсінуін талап етеміз; 

36 
 Ұқыпсыздықтан немесе сенімсіздіктен ӛз ойымызды дәл жеткізе 
алмаймыз, сондықтан ол мағынасыз болып шығады; 
 Ұзақ сӛйлегендіктен тындаушы сӛздің басында не айтылғаның ұмытып 
қалады; 
 Тындаушыға әсер етеме, жоқ па, оны елеместен ӛз сӛзімізді жалғастыра 
береміз [5]. 
 Тындаудағы қарапайым қателіктерден мыналарды бӛліп кӛрсетеміз: 
-Сӛйлеушінің хабарлама жасау кезінде сӛзін бӛлу.Кӛптеген адамдар бұл 
қатені ойламастан жасайды.Басшы ӛз қарамағындағылардың, ал ерлер 
әйелдердің сӛзін кӛп бӛледі.Сӛзі бӛлген жағдайда сӛйлеушінің ойын қайтадан 
есіне түсіруге тырысу керек; 
-Асығыс шешімдер жасау сӛйлеушінің қорғаныс бағытын ұстануына 
әкеледі, бұл тиімді қатынасқа кері әсер етеді; 
-Қарсы келу кӛбіне сӛйлеушінің сӛзімен келіспегеннен туындайды.Кӛбіне 
адам басқаның сӛзін тындамастан, ӛзінің қарсы пікірін ойша құрастырып ӛз 
кезегін күтіп отырады. Содан сон ӛз кӛзқарасының негізін түсіндіре отырып , 
сӛйлеуші де осы пікірді айтқысы келгенің елемейді; 
-Орынсыз ақылды, негізінен нақты кӛмек кӛрсете алмайтын адамдар ғана 
айтады. Ең алдымен,сӛйлесушіге керегі бірлесіп ойласу ма,болмаса нақты 
кӛмек алу ма, осыларды анықтап алу қажет.Тындау дағдыларын қалыптастыру 
уақыт пен шыдамдылықты қажет етеді. 
Сӛйлеушінің психологиялық ерекшеліктері мен әңгіменің «қарапайым 
қателерін» білу тұтынушымен, болмаса кез келген адаммен дұрыс іскерлік 
қарым-қатынас орнатуға кӛмектеседі. 
Әңгімелесудің негізгі формалары мыналар: 
 Кәсіби; 
 Қарапайымдылық; 
 Мәселені тез әрі әділ шешуге қабілеттілік; 
 Сыпайылық; 
 Әдептілік. 
Әңгіменің басында әңгімелесушінің жай-күйін бақылай отырып, жағымды, 
шын жүректен тілектестік сӛз сарының қолдану керек . Мәселені тиімді шешу, 
сұрақ қоя білу және тұтынушыны тындай білуге байланысты болады. Әңгіменің 
басында үзілді-кесілді кесіп сӛйлеуге (бас тартуға, дәлелдеуге, т.б.) болмайды. 
Тұтынушыға тапсырыстың орындалмау себебін анықтап түсіндіру, сендіру 
керек.Егер тұтынушы ұрысуға бейім болса (тіке сӛйлеп, әділетсіз ескерту), оған 
қатты дауыс кӛтеріп жауап қайтармай, шыдамды болуы керек. Әңгімені басқа 
жұмыстармен айналысуға тура келіп тұрғанына ӛкініш білдіре отырып аяқтау 
қажет.Тұтынушыға ықыласпен қарау және оны мақұлдау – істің табысты 
болуының басты кепілі. 
Тұтынушымен сӛйлескенде сіз қолданатын қатынас түрінің бәрін 
пайдаланыңыз.Сӛйлесу,қарым-қатынас жасау тұтынуша әсер етудің негізгі 
факторы.Қатынастың құрылымына мазмұнына, тәсілдеріне тереңірек бойлауға 
тырысайық. 

37 
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 
1. 
Алехина И.Имидж и этикет делового человека. 2-ое издание.- 
М.,Дело,2001.-112с. 
2. 
Андреева А.Д., Варона А.А и.др. Психология :учебное пособие.-
М..Гардарика,1998.176с. 
3. 
Афанасьева О.В., Пищенко А.В.. Этика и психология професиональной 
деятельности юриста..Учебное пасобие .- М..Акадия, 2001.-224с 
4. 
Бим – Бад., Джиров Э.Д, Корыстов Г.Б –М.,Педагогика,1989-309с. 
5. 
Попов Л.А Десять лекции по этике .-М., 2001 .-192с. 

жүктеу/скачать 2,86 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: