АСТРОНОМИЯНЫ ОҚЫТУДА ТАНЫМДЫҚ ЖӘНЕ

25 
галактикалардың ұстанымының бағдарламасы ретінде таңдалған координаттық 
жүйеде тудырады.
Студент командасы бойынша, бағдарлама кіші квадраттар әдісімен 
деректерді статистикалық қайта ӛңдеудi жүзеге асырады және галактикаға 
арналған «радиалды жылдамдығы - қашықтық» кестесін құрады. Осыдан кейін, 
оқушы Хаббл тұрақтысын (H) графикалық анықтауға кӛшеді. Галактикаға 
дейінгі қашықтыққа тікелей пропорционалды радиалды жылдамдығы 
артатындықтан, оқушы құрылған диаграммалардан шамамен ортасындағы 
нүктесін таңдайды, оның координаталарын жазады (1-сурет.) және Хаббл 
тұрақтысын есептейді [2].
1-сурет. Жарқын галактикалар үшін «радиалды жылдамдығы - қашықтық» 
диаграммасы 
Бұл жұмыстың бір бӛлігі студенттерге мынадай сұрақтарға жауап берумен 
аяқталады: 
ХХ ғасырдың басында астрономдар галактикалардың қашықтығын 
қалай анықтады? 
Галактикалардың радиалды жылдамдығы қалай табылды? 
Неге Хаббл заңы ең алыс галактикалар үшін дәл орындалады? 
Хаббл заңының физикалық мағынасы қандай? 
Неге 
барлық 
галактикалар, 
ӛте 
жақындарын 
қоспағанда, 
жылдамдықтарымен қоса бізден алыстап, пропорционалды қашықтықта тікелей 
ұлғаяды?
Кеңейтілген әлемнің орталығы бар ма? 
Хаббл тұрақтысының жұмыста табылған мәнін пайдаланып, әлемнің 
кеңейтілген кездегі уақытын табу? 
Әлемнің кеңейтілуі оның тарылуына ауыстырыла ала ма? Қандай күш 
кеңейтуге кедергі болады? 
Жұмыстың екінші бӛлігінде галактикадан тыс қашықтықтың шкаласын 
құру үшін арналған Хаббл заңы пайдаланылған. Бұл әрекетті орындау үшін 
студентке галактикалардың радиалды жылдамдығын, оның спектрі бойынша 
анықтау керек [3]. 
Галактикалардың бірнеше спектрі экранда кезекпен (зертханалық жарық 
кӛзінің салыстыру спектрімен), әрбір спектр үшін миллиметрлік шкала және 
есепті кестелер пайда болады. 
Студент есептік кестеге ӛзінің ӛлшеген зертханалық спектрлік 
сызықтарының (L) ережелерін толтырады, онда бағдарламалар оның 
дисперсиялық қисығын (2-сурет) салады. Галактика спектрінде иондалған 
кальций желісінің H (L0 = 396,8 нм) орнын ӛлшеп, студент осы 1-сызықтың 
дисперсиялық қисығының ығысу мағынасын анықтайды. Бағдарламаның ығысу 
сызығын (1D = 1-10) есептеп, Доплер эффектісі бойынша галактиканың 
радиалды жылдамдығын және Хаббл заңы бойынша оған дейінгі қашықтығын 
тапқан.
2-сурет. Галактиканың Үлкен Аю жұлдыздарында жинақталу спектрі. 

26 
Жұмыстың екінші бӛлігін қорытындылай келе, студенттердің аспан 
нысандарының қашықтықтығы туралы білімдерін қалай анықтау керектігінің 
тәсілдерін жиынтықтау керек. Олар есіне түсіруі қажет: 
Күн жүйесінің нысандарына дейінгі қашықтықты қалай анықтайды? 
Ең жақын жұлдыздарға дейінгі қашықтықты қалай табады? 
Алыс жұлдыздардың қашықтықтарын анықтау кезінде қандай 
қиындықтар туындайды? 
Галактикаларға дейінгі қашықтықты анықтау үшін негізгі бағалау 
әдістері қандай? 
Неге Хаббл заңы галактикадан тыс қашықтықтар шкаласын 
анықтайды деп айтады? 
Практикалық жұмыс жүргізу барысында студенттер алыс галактикалық 
қашықтықты анықтау әдісінің маңыздылығын және оның космологияда Хаббл 
заңнамасының негiзгi рӛлі екенін жақсы түсіне бастайды. Олар бақылау 
деректерінің ӛңдеу тәсілдерін және астрономиялық білімнің қалай ӛндірілгенін 
толыққанды түсінеді. 
Осындай жұмыстар оқыту процесінің сипатын ӛзгертеді. Студенттерге жай 
дайын білімді бермейді, оларға ӛздерінің білгендерін пайдаланып, оны қалай 
түсінуге болатынын үйретеді, осылайша, оның танымдық және шығармашылық 
белсенділігін дамытады [4]. 
Пайдаланған әдебиеттер тізімі: 
1. 
Бакулин П.И., Кононович Э.В., Мороз В.И. Курс общей астрономии: 
Учебник. М.: Наука, 1983. - 560 с. 
2. 
Бакшаева Н.А., Вербицкий А.А. Психология мотивации студентов. М.: 
Логос, 2006.-184 с. 
3. 
Беспалько В.П. Образование и обучение с участием компьютера 
(педагогика третьего тысячелетия). — М.: Изд-во МПСИ, 2002. — 352 с. 
4. 
Бондаренко И.И. Астрономия в педвузе // Современная астрономия и 
методика еѐ преподавания: Материалы III Всероссийской научно-практической 
конференции. Санкт-Петербург, 27-29 марта 2002 г. СПб., 2002. - С.66. 

жүктеу/скачать 2,86 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: