Международная академия аграрного образования костанайский филиал маао

 

289 

 

решетными  зерноочистительными  машинами,  удельная  энергоемкость  пневмосепараторов  выше  на  20–

40 %, что приводит к росту себестоимости очистки зерна. 

Исследования  показывают,  что  при  требуемом  качестве  очистки  производительность 

пневмосепараторов,  с  увеличением  влажности  исходного  зернового  вороха  от  14  до  24 %,  снижается  на 

20 %, решетных зерноочистительных машин – на 45 %. 

Для  исследования  эффективности  очистки  масличных  культур  в  ТОО  «Казахский  научно-

исследовательский  институт  переработки  сельскохозяйственной  продукции»  были  применены  способы 

очистки, как: пневматический, триерование, механический для рапса и льна. 

Так,  в  зависимости  от  применяемых  способов  очистки  предусматривалась  очистка  рапса  и  льна  в 

пневмоканале  размером  0,5×0,7  м  и  решетном  стане  зерноочистительной  машины  с  круговым  движением 

решет и дисковом триерном блоке.  

Для  характеристики  состояния  исходного  вороха  были  определены  следующие  показатели: 

влажность и засоренность зернового вороха в соответствии с ГОСТ 13586.5 и ГОСТ 12037. 

При очистке рапса влажность исходного вороха составила 11,1%, засоренность – 7,2%. Результаты 

исследований приведены в на рисунке 1.  

При очистке льна влажность исходного вороха составила 12,8%, засоренность  – 5,7%. Результаты 

исследований приведены на рисунке 2. 

 

 

 

Рисунок 2 - Эффективность очистки семян льна в зависимости от способов очистки и засоренности 

исходного вороха 

 

При очистке рапса лучшее выделение примесей обеспечивает решетная очистка – 55,16%, очистка в 

пневмоканале позволяет выделить - 34,96% примесей. 

Результаты  исследований  очистки  семян  льна  показывают,  что  наибольшая  полнота  выделения 

примесей обеспечивается также при решетной очистке и достигает 67,86 %. 

Более высокая эффективность пневмосепарации при очистке рапса по сравнению со льном связана с 

тем, что скорость витания рапса выше, чем у льна, а это позволяет увеличить скорость воздушного потока в 

канале до 4 м/с и выделить большее количество примесей.  

Низкая  эффективность  пневмосепарации  семян  льна  объясняется  тем,  что  скорость  воздушного 

потока в пневмоканале ограничена значением 2,6-2,8 м/с, во избежание выноса в отходы основной культуры 

(скорость  витания  льна  3,5  м/с).  В  результате  значительное  количество  примесей  со  скоростью  витания 

выше 3,0 м/с остается в очищенном ворохе. 

Качество очистки семян льна, рапса при сравнении различных методов очистки - пневматического, 

решетного  и  триерования  во  многом  зависит  от  засоренности  исходного  вороха.  Наиболее  высокий 

результат эффективности очистки получен при решетном (механическом) способе очистки: 

- 55,16% для рапса; 

- 67,86% для льна; 

Но  с  увеличением  влажности  исходного  вороха  качество  решетной  очистки  резко  снижается.  Для 

качественной  очистки  семян  рапса  и  льна  необходимо  комплексное  использование  пневмосепарации, 

решетной и триерной очистки. 

Решение 

проблемы 

своевременной 

и 

эффективной 

предварительной 

очистки 

пневмосепарированием  при  минимальных  энергозатратах  является  актуальной  задачей  для  северного 

региона  Казахстана  с  резко-континентальным  климатом  и  сложными  погодными  условиями  в  период 

уборки. Постоянное совершенствование конструкций пневмосепараторов, наблюдаемое в настоящее время, 

существенного повышения качества сепарации зернового вороха от сорных примесей и сортирования семян, 

а так же заметного снижения энергозатрат на процесс пневмосепарации не дает. Это, в основном, является 

 

290 

 

причиной  того,  что  исследования  процесса  пневмосепарации  сыпучих  материалов  в  большей  степени 

направлены  на  повышение  качества  разделения  материалов  на  фракции,  в  то  же  время  недостаточно 

внимания  уделяется  вопросам  малоэнергоемких  способов  образования  воздушного  потока  и  влияния 

параметров генераторов для создания направленных воздушных потоков на энергетические показатели. 

Выводы.  Таким  образом,  проведенные  исследования  позволяют  сделать  вывод  о  том,  что  для 

качественной  очистки  семян  рапса  и  льна  необходимо  комплексное  использование  пневмосепарации, 

решетной и триерной очистки.  

 

Список литературы: 

 

1.  Система  машин  и  оборудования  послеуборочной  обработки,  хранения  и  переработки  зерна  на 

2006–2010 гг. А.А. Оспанов. – Астана: НИИЗПП, 2006. – 329 с. 

 

 

ӘОЖ 504.75.05 

АКМОЛА ОБЛЫСЫНЫҢ УРАН ӚНДІРЕТІН АЙМАҚТАРЫНЫҢ РАДИОЛОГИЯЛЫҚ 

ЛАСТАНУЫ СУҒА, ӚСІМДІККЕ, ТОПЫРАҚҚА, МАЛ ӚНІМДЕРІНЕ ӘСЕР ЕТУІН ТАЛДАУ 

 

Хаймулдинова А.К., техника ғылымдарыны кандидаты, доцент м.а., «ТІ, Құр және ТӘҚ» 

кафедрасының менгерушісі, Есжанов Г.С.,  - техника ғылымдарыны кандидаты, доцент, «ИТжәне К» 

кафедрасының менгерушісі, Фахрудинова И.Б., - биология ғылымдарыны кандидаты, доцент м.а., 

«География және экология, туризм», кафедрасының менгерушісі 

 

В статье рассмотрены урановые месторождения в Акмолинской области и их влияние на воды, растения, почвы 

и  состав  животных.  Радиационное  воздействие  на  воды,  растение,  почвы  ис  состав  урановых  рудников  обусловлено 

главным образом внутренним облучением газом и дочерними продуктами его распада. Концентрация в воздушной среде 

радиоактивных  аэрозолей  находится  под  постоянным,  систематическим  контролем  при  разработке  относительно 

богатых месторождений со средним содержанием урана в руде более 0,2%. 

The  article  deals  with  uranium  deposits  Akmola  region  and  their  impact  on  water,  plants,  animals  composition. 

Radiative  forcing  of  the  water,  plants,  soil  composition  IS  uranium  mines  mainly  due  to  internal  irradiation  gas  and  its  decay 

daughter  products.  Concentration  in  the  air  of  radioactive  aerosols  is  under  constant,  systematic  control  of  the  development  of 

relatively rich deposits with an average uranium content in the ore than 0.2%. 

 

Кіріспе Қазақстан Республикасының президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауында 

«Халықаралық  стандарттарға  сәйкес  қоршаған  ортаны  қорғау  және  экологиялық  қауіпсіздікті  қамтамасыз 

ету» туралы аталып ӛтілді. 

Біздің санамызда радиобелсенділік ластану ядро қаруынан кейін болады деген ұғым пайды болған. 

Ал  негізінде  радиобелсенділік  табиғаттың  ӛзінде  де  бар.  Оны  тек  мамандар  ғана  біледі  де,  халыққа  жете 

түсіндірілмейді. Егер осы білім кӛпшілікке жеткізілсе, адамдар қорғану әдістеріне мән берген болар еді. 

Мұндай  құбылысты  ғалымдардың  сезгеніне  100  жылдан  асып  кеткен,  ал  соңғы  30-40  жылда  бұл 

ғылым одан әрі дамуда, ӛйткені атомды зерттеу басталды, атом қаруы пайда болды. Ал шынында ғарыштан 

жететін  сәулелер,  табиғи  радиобелсенді  заттардың  адам  денесінде  сақталатындығы  анықталды,  оның 

қоршаған заттарда болатындығы сезілді. 

Зерттеу  обьектісі  мен  зерттеу  әдістері.  Гамма-сәулесінің  эквивалентті  доза  қуатын  (ГЭДҚ) 

ӛлшеу  барысында  Ақсу,  Степногор  кенорынында  жүргізілді.  Сонымен  қатар,  Целиндік  тау-кен  химиялық 

комбинатының  орталық  ӛнеркәсіптік  аймағы  Степногор  қаласына  20  шақырымдай  жерде  орналасқан.  Ол 

жоғарыда  аталған  екі  ӛнеркәсіпте  ӛндірілген  кенді  жеткізетін  орын.  Орталық  аумақ  гидрометаллургиялық 

зауыттан  (ГМЗ)  тұрады,  яғни  Ақсу  станциясынан  бастау  алып  Аксу  мен  Маныбай  жер  асты  кен 

орындарының  негізігі  орны  және  кен  сақтау  орны  осында  орналасқан.  Сонымен  қатар,  жұмыста 

радиометрикалық әдіс, Радиациялық ластануды тексеру үшін ДРБП-03 дозиметр-радиометр  қолданылады. 

Алынған  нәтижелер  және  оны  талқылау.  Ақмола  және  Солтүстік  Қазақстан  облыстарында  бұрынғы 

Целиндік  тау-кен  химиялық  комбинаты  (ЦГХК)  Степногор  қаласының  орталығына  жақын  бес  кен 

басқармасы  орналасқан  және  АО  «Степногор  геология,  ведущий  поиск  месторождений  урановых  руд» 

геологиялық барлау объектілер бар. 

 

Кесте 1 Су үлгілеріндегі альфа-және бета-белсенділік, Бк/л 

Үлгі алынған жер 

Уб-белсенділік, Бк/л 

Ув-белсенділік, Бк/л 

Рұқсат етілетін деңгейі, Бк/л 

Степногор кен орыны 

7,0 

6,5 

б=0,2 

Ақсу кен орыны 

4,0 

3,2 

В=1,0 

 

Гидрогеологиялық  қатынасында  Аксу  кен  орындары  (Н.  А.  Плотников  бойынша)  қарапайым 

гидрогеологиялық шарттарында болатын кен орындардың екінші түріне жатады. Ол тікелей рудалы ӛрісінің 

 

291 

 

кен орны екi уақыт жұмыс iстейтiн 4л/сек жоғары шекті шығынды Степногор және 5,0 тен 290л/сек. дейінгі 

шығынды Ақсу су ағындарының жолдарымен қиылысады. Степногор кен орнынан алынған су үлгісінде б – 

белсенділік 3,5 есе, в – белсенділік 6,5 есе жоғары болса, ал Ақсу кенорнында бұл кӛрсеткіштер сәйкесінше 

– 20 және 3,2 есе жоғары болды (кесте 1,2). 

 

Кесте 2 –Су үлгілеріндегі радионуклидтердің үлестік белсенділігі, Бк/л 

Үлгінің алынған жері 

Радионуклидтер, Бк/л 

238

U 

226

Ra 

232

Th 

Степногор кен орыны 

4,2 

0,21 

<0,008 

Ақсу кен орыны 

2,8 

0,02 

0.03 

 

Ал  енді  Ақмола  облысының  уран  ӛндіретін  аймақтарының  радиологиялық  ластануы  ӛсімдікке, 

топыраққа әсер етуін талдау радиометрикалық әдістер арқылы жүргізіліеді. Радиометрикалық әдіс арқылы 

ӛсімдіктің  үстінгі  қабатының  құрамын  анықтау  белгілі  бір  геобатаникалық  сипаттама  беру  арқылы 

жүргізілді. Зерттеу алқабындағы алынған сынақтын бірі болып құрғақ жерлерде кездесетін селеу шӛбі (Stipa 

capillata),  салыстырмалы  талдау  жасау  үшін  сынақ  алынған  радионуклидттер  жинақталған  әр  түрлі 

ӛсімдіктердің бірі ретінде бетегелі (Festuca alesiaca) және жусан (Artemisia sublessingiana) алуға болады.  

Әр  ауданда  қажеттіліке  байланысты  зерттелетін  ӛсімдіктер  түрі  мен  топырақтың  араластырылған 

құрамын қарастырамыз (конверт жасау арқылы 5 см тереңдікте) (Сурет 1,2) 

 

 

 

Сурет - 1 Жердің жоғары қбатындағы  

ӛсімдіктерден алынған сынақ (а) 

          Сурет – 2 Топырақ пен ӛсімдіктердің сынағын 

алатын сҧлбасы (б). 

Ӛсімдіктердің  жоғары  қабатындағы  мен  топырақтардағы  радинуклеидттердің  жинақталуының 

ӛлшем  параметлері  әлемдік  тәжірибеде  қарастырылатын    кӛрсеткіш  –  жинақталу  коэффициенті    (ЖК)  – 

ӛсімдік  масса  бірлігінің  радионуклид  мӛлшері  мен  топырақтағы  масса  бірлігінің  радионуклид  мӛлшеріне 

қатынасы бойынша есепке алынады. 

 

Кесте 3 -Малшаруашылығы ӛнімдерінде 

238

Uжәне 

232

Th жинақталу коэффиценті  

Ӛнім тҥрлері 

Кж 

238

U 

232

Th 

Ірі қара малда 

сүт 

2,9∙10

-3 

2,8∙10

-3

 

Ет (сиыр еті) 

3,1∙10

-2

 

3,0∙10

-3

 

Қойда 

Ет (қой) 

3,9∙10

-1

 

3,3∙10

-1

 

Ешкіде 

сүт 

1,0∙10

-1 

2,8∙10

-2

 

ет 

2,3∙10

-1

 

2,8∙10

-3

 

Ҥй қҧстарында 

ет 

3,7 

3,0∙10

-2

 

жұмыртқа 

3,5∙10

-1

 

1,8∙10

-1

 

 

Ақсу ауылының малшаруашылығы ӛнімінің ластану деңгейіне теориялық баға 

Малшаруашылығы  ӛнімінің  ластану  деңгейін  бағалау  үшін  ӛсімдіктердегі  сияқты  жинақталу 

коэффиценті пайдаланылады (малға берілетін бір күндік азық мӛлшерінің радионуклидтерінің қосындысына 

байланысы). 

Жинақталу коэффицентін таңдау 

Малшаруашылығы  ӛнімдерінің  ластануын  жинақталу  коэффицентінің  кӛмегі  арқылы,  жем-шӛптің 

ластану  деңгейіне  шығу  арқылы  есептеп  білуге  болады.  3  кестеде  2004  жылы  [1]  жарық  кӛрген 

 

292 

 

«Радионуклидтердің  табиғат  ортасындағы  орташа  кеңдіктегі  кӛшу  болжамы  барысында  пайдаланатын, 

параметрлер маңызы бойынша АТЭХА анықтамалығынан» алынған ӛту коэффиценті келтірілген.  

Тӛменгі кестеде 2013-2014 жылдары радионуклидтердің малшаруашылығы ӛнімдерінде жинақталу 

коэффиценті келтірілген (кесте 4). 

 

Кесте 4 - 

238

U, 

232

Th,

226

Ra малшаруашылығы ӛнімдеріне жинақталу коэффиценті  

Ӛнім түрлері 

Кж 

238

U 

232

Th 

226

Ra

 

Ірі қара малда 

сүт 

3,9∙10

-3 

2,8∙10

-3

 

3,2∙10

-7

 

Ет (сиыр еті) 

3,1∙10

-2

 

3,0∙10

-3

 

3,0∙10

-4

 

Қойда 

Ет (қой) 

4,9∙10

-1

 

3,3∙10

-1

 

1,1∙10

-4

 

Ешкіде 

сүт 

1,0∙10

-1 

2,8∙10

-2

 

3,9∙10

-6

 

ет 

2,3∙10

-1

 

2,8∙10

-3

 

 

Ҥй қҧстарында 

ет 

3,5 

3,0∙10

-2

 

- 

жұмыртқа 

3,5∙10

-1

 

3,8∙10

-1

 

- 

 

Тӛмендегі  кестеде  Ақмола  тау  кен  орындарында  пайда  болған    радиотивті  ластанған  аумақтарда 

авторлардың  зерттеу  нәтижесі  бойынша,  малшаруашылығы  ӛнім  рационынан  алынған 

238

U  және 

232

Th 

жинақталу коэффиценті мәліметтері келтірілген (5 кесте) [2,3].  

 

Кесте 5 - Малшаруашылығы ӛнімдеріне 

238

U, 

232

Th жинақталу коэффиценттері  

Ӛнім тҥрлері 

Кж 

238

U 

232

Th 

Ірі қара малда 

Сүт 

7,0∙10

-3 

3,2∙10

-3

 

Ет (сиыр еті) 

3,1∙10

-2

 

2,7∙10

-4

 

Қойда 

Ет (қой) 

1,5∙10

-1

 

1,0∙10

-3

 

Ҥй қҧстарында 

Ет 

3,7 

2,0∙10

-3

 

Жұмыртқа 

3,2∙10

-2

 

3,2∙10

-2

 

 

Авторлардың еңбектерінде ластанған жемшӛп жеген қойлардағы (Кж) 

238

U ӛту коэффиценті бұлшық 

еттерінде - 3,1∙10

-1

, бүйректерінде - 4,0∙10

-1

, бауырларында - 3,3∙10

-1

  құраған.  Авторлар  Кж

238

U  жем-сүттен 

де анықтаған, оның құрамы 4,8∙10

-3  

ті, ал Кж

232

Th - 2,4∙10

-3 

құраған. Ет-жем буынында 2,1∙10

-3  

және 5,9∙10

-3 

сәйкес құраған [4]. Табиғи пайдалы жерлердің шӛбінің ластануы барысында 550 Бк/кг сиырдың шикі етінде 

Кж

238

U 2,3∙10

-2

, ал сүтте - 1,1∙10

-2 

құрайды.   

Қорытынды  Авторлардың  гамма  зерттеулері  бойынша  солтүстік-шығыс  бӛліктен  Степногор  тау-

кен химиялық комбинат арасындағы кейбір бӛліктерде локальды ластану орын алынғаны туралы талдаулар 

жасалған. Олардың ӛсімдікке, топыраққа, суға, мал ӛнімдеріне әсер етуі ерекше орын алуда.  

Зертханалық  зерттеу  жұмыстарында  топырақтағы  жасанды  радионуклидтердің 

238

U, 

226

Ra  орта 

есеппен санағандағы мӛлшерден үш есе, ал 

210

Pb орта есептегі мӛлшерден 3,5 есеге кӛбеюі мүмкіндігі тууда. 

Ал  ӛсімдіктерде  жоғары  дәрежелі  концентрацияның  болуы  анықталды.  Ақсу,  Заводской,  Саумалкӛл 

аумақтарында қарқынды дәрежелі гамма сәулелену 0,90 мкЗв/сағ анықталды. Саумалкӛл ауылындағы кейбір 

тұрғын үйлерінде жоғары дәрежелі радон изотобының табылғаны анықталды. Степногор тау-кен химиялық 

комбинаты  тұсында  орналасқан  Маныбай  мен  Сұлуқамыс  су  қоймалары  индекстері  бойынша 

радиологиялық  ластанған  аймақтар  қатарына  кіреді.  Ақсу  ӛзеніндегі 

238

U,   

226

Ra  концентрациясы  3,5  және 

4,5 есе ӛзінің деңгейін арттырғаны қарастырылған.  

 

Әдебиеттер тізімі: 

 

1.

 

Титаева Н.А., Таскаев А.И және т.б. Содержание и особенности поступления изотопов U, Th, Ra, 

Rnв растенияхпроизводящих в различных радиоэкологических условиях. // Экология. – 2008. - №4, - с 37-44. 

2.

 

Радиация. Загрязнение природной среды. // Экологическое вестник Кокшетау, 2003. №4 (24). С2 

3.

 

Васильев  А.  Очерки  по  истории  геологического  развития  и  строению  земной  коры  в  пределах 

Кокшетауской  области  //  Экологический  Вестник  –  Кокшетау.  -  из-во  Северо-Казахстанское  управление 

экологии и биоресурсов. – 2007. -№7 (77) – с.11 

4.

 

Калашников С.В. Етсественный радиационный фон //Экологический Вестник – Кокшетау: из-во 

Северо-Казахстанской управление экологии и биоресурсов – 2008. - №4 (83) – с 5 

 

293 

 

 

УДК 681.1 

АВТОМАТА ПОДАЧИ ЗВОНКА «ЭЛЕКТРОНИКА» 

 

Хасенов А.А., студент 4-го курса Специальности «ВТиПО», 

Научный руководитель: Герауф И.И., магистр, ст.преподаватель, 

Костанайский инженерно-экономический университет 

им М.Дулатова. 

 

Бұл мақалада, «Atmega16PA-PU» контроллер негізінде қонырау соғу автоматының  кұру жолдары корсетілген. 

В  данной  статье,  описание  разработки  автомата  подачи  звонка  на  базе  микроконтроллера    «ATMEGA  16PU 

PA». 

In  this  article,  the  description  of  the  development  of  the  bells  on  the  basis  of  automatic  microcontroller  «ATMEGA 

16PU PA». 

 

Автомат  подачи  звонка  «Электроника»  предназначен  для  управления  электрическими  звонками 

механического варианта,  от  сети переменного напряжения 220В. с током коммутаций до 16А. Во многих 

школах  можно  встретить  механические  электрические  звонки,  которые  коммутируются  при  помощи 

выключателя (тумблера), что сильно устарело и не безопасно для  жизни человека. В настоящее время для 

этого  случая  на  помощь  нам  приходят  микроконтроллеры,  которые  являются  неотъемлемой  частью 

автоматизации систем управления. Для опытного образца устройства был выбран микроконтроллер фирмы 

«ATMEL»,  который  показал  хорошие  характеристики,  и  широкие  возможности  управления. 

Микроконтроллер был выбран из соотношения цены и  скорости обработки команд процессора. Скорость 

выполнения  команд  модели  микроконтроллера  «Atmega16PU  PA»  составляет  16  миллионов  операций  в 

секунду. Максимальная частота дискретизаций 16мГц. Структурная схема устройства «АПЗ- Электроника» 

приведена на рисунке 1. 

 

 

жүктеу/скачать 5,95 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: