ӘР ТҮРЛІ ТАСЫМАЛДАУШЫЛАРҒА ИММОБИЛИЗДЕНГЕН

жоғарлатады.  Активтелген  көмірдегі  иммобилизденген  клеткалар  өнімділігі 
жоғарлауы  байқалады.  Арзан  сорбенттерді  алуда  ауыл  шаруашылық 
қалдықтары,  грек  жаңғағының  қабығы,  күріш  қауызы  және  жеміс  дәндері, 
мысалы сары өрік, жүзім дәнектері негізгі шикізат көзі болып табылады. 
Ауыл  шаруашылық  қалдықтары  негізінде  алынған  сорбенттер  арзан, 
саңылулығы  және  кеуектілігі  жоғары,  құрамында  минералды  қоспалар  аз, 
қолайлы  болып  келеді.  Олар  экологиялық  жағынан  таза  және  сорбциялық 
қасиеттері жақсы сорбенттер қатарына жатады. Осындай сорбенттерді өндірісте 
этанол өндіруде кеңінен қолдануға болады. 
Әдебиет  және  мақалаларда  микроорганизмдердің  иммобилизденуі 
температураның,  ортаның  реакциясы,  тұздардың  концентрациясының  әсері 
туралы  мәліметтер  көптеп  кездеседі.  рН  ашытқы  клеткасы  мен  сорбенттің 
бетіндегі  әр  түрлі  функциональді  топтарының  өзара  әрекеттесуіне  күшті  әсер 
етеді. 
Жұмыстың  мақсаты:  Карбонизделген  сары  өрік  дәнектеріне  және 
карбонизделген 
күріш 
қауызына 
ашытқыны 
иммобилиздеу 
және 
иммобилиздеуге рН-тың әсерін анықтау. 
Жұмыста әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті микробиология 
кафедрасының  коллекциясынан  алынған  микроорганизм  Saccharomyces 
cerevisiae Р-12 штаммы пайдаланылды. Сорбент ретінде +650°С температурада 
карбонизделген  сары  өрік  дәнегі  мен  күріш  қауызы  қолданылды. 
Иммобилиздеу адсорбциялық әдіспен жүргізілді. 
Зерттеу
 
нәтижесі  бойынша,  әр  түрлі  көлемдегі  сорбенттерге  ашытқы 
штамдарын  иммобилиздеу  жұмыстары  жүргізілді.  Сорбент  көп  болған  сайын 
ашытқы  клеткаларының  жоғары  иммобилиздеуі  байқалды.  Saccharomyces 
cerevisiae  Р-12  штаммының  +650°С  карбонизделген  сары  өрік  дәнегіне  – 15% 
және  +650°С  карбонизделген  күріш  қауызына  –   20%  иммобилизденді. 
Салыстырмалы  түрде  карбонизделген  күріш  қауызы  5%-ға  карбонизделген 
сары  өрік  дәнегінен  жоғары  иммобилизденді.  Микроорганизмдердің 
иммобилизациясына  4,   6,   8  рН  мәндерінің  әсері  зерттелді.  рН  6-да  жоғары 
иммобилиздену деңгейін көрсетті, яғни бұл рН-та сорбциялану пайызы жоғары. 
Saccharomyces   cerevisiae  Р-12  штаммының  карбонизделген  күріш  қауызында 
рН  4-те  сорбциясы  17%  құраса,  рН  6-да  20%-ды,  рН  8-де  12%  құрады.  Ал 
карбонизделген   сары   өрік   дәнегіне  рН  4-те   5%,  рН  6-да   15%,  рН  8-де   12% 
құрады. Saccharomyces cerevisiae Р-12 штаммы рН 6 мәнде жоғары сорбцияны 
көрсетті. рН 6 ашытқыларды иммобилиздеу  үшін өте тиімді екені анықталды. 
Сондықтан   ашытқылар   негізіндегі   биосорбенттер  рН   6  мәнінде   өнімді 
жылдам алуға мүмкіндік береді. 
Ғылыми жетекшісі: б.ғ.к., доцент  Шөпшібаев Қ.К.
ЖАСЫЛ ПРОТОКОККТЫ БАЛДЫРЛАРДЫҢ ӨСУ ДИНАМИКАСЫ
Айдаралимова А.С., Есенаманова В.Ж.
әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Алматы қ., Қазақстан

Жасыл   протококкты   балдырлар   өте   тез   өседі.   Бұл   балдырлардың 
клеткаішілік   биохимиялық   өнімділігі   жоғары,   атап   айтқанда,   белок,   липид, 
көмірсулық құрамы өте бай. Протококкты балдырларды мал шаруашылығы мен 
құс шаруашылығында жемдік қоспа ретінде пайдаланып, өнімділікті арттыруға 
болады. Сондықтан да олар фотобиотехнологияның перспективті объектілері 
болып табылады. Протококкты балдырлардың басым көпшілігі  өте кішкентай 
бірклеткалы, әр түрлі, көбінесе шар, эллипс және жұмыртка пішінді. Сонымен 
бірге   ұршық,   жарты   ай,   орақ,   бүйрек   тәрізді   де   болып   келеді.   Олар 
қозғалмайды, бір немесе бірнеше ядродан тұрады.
Зерттеу объектісі ретінде: Chlorella infusionum (Т4 штаммы), Chlorococcus 
dissectum,  Scenedesmus   sp.,  Characium   sp.  жасыл   балдыр   түрлерін     Алматы 
облысының   өзендерінен   бөліп   алып,   жасанды   минералды   орталарда   өсіре 
бастадық.    Қоректік орталар ретінде Тамия, Чу-10, Фитцджеральд, Еленкина 
орталары алынды. 
Жұмыстың мақсаты: Аталған протококкты балдырлардың өсу динамикасы 
мен   түрлердің   өсіп-көбеюіне     оптимальді   орталарды   анықтау.   Бұл   мақсатты 
орындау   үшін   дақылдау   барысында   клеткалардың   санын   және   оптикалық 
тығыздығын анықтау қажет болды.
Ең   алдымен,   инокуляттағы   жоғарыда   айтылған   параметрлерін   анықтап 
алып,   Эрленмейер   100   мл-лік   колбаларына     үштен   бір   мөлшерде   болатын 
қоректік   орталарға   септік.   Балдырлар   егілген   колбаларды   25   градус 
температурада   және   тәулік   бойы   2000   лк   жарықтың   қарқындылығы   бар 
люминостатқа   қойдық.   Әрбір   үш   күн   сайын   клеткалардың   санын   Горяев 
камерасы   көмегімен,   ал   суспензияның   оптикалық   тығызындағы   өзгерістерді 
КФК-ФЭК арқылы бақылап отырдық. Балдырлар 9 күн бойы өсірілді. 
Протококкты балдырлардың тәуліктік өсу мәндері әр түрде әрқалай болды. 
Мысалы,  Chlorella   infusionum    Фитцджеральд   ортасында   тәулігіне   2,23
.
10
7 
клетка/мл,   ал   Чу-10   ортасында   0,82
.
10
7
  клетка/мл,   Тамия   ортасында   0,86
.
10
7 
клетка/мл   және   де   Еленкина   ортасында   бұл   көрсеткіш   тәулігіне   0,12
.
10
7 
клетка /мл тең. Келесі балдыр Chlorococcus dissectum Фитцджеральд ортасында 
тәулігіне   4,62
.
10
7
  клетка/мл,   ал   Чу-10   ортасында   4,13
.
10
7.
10
7
  кл/мл   сонымен 
қатар,     Тамия   ортасында   0,67
.
10
7
  кл/мл   артып   отырды   және   де   Еленкин 
ортасындасындағы көрсеткіш төменірек, ол тәулігіне 0,36
.
10
7
 клеткаға артты.
Нәтижесінде, жасыл балдырлар ең жақсы өскен орта Фитцджеральд ортасы 
екендігі анықталды, мысалы 9 күндік культуралау кезінде  Chorella infusionum 
түрінде клеткалар саны 144,4 млн/мл-ғе жетті,  себебі бұл ортаның минералдық 
құрамы   басқа   орталармен   салыстырғанда   өте   бай   және   Чу-10   ортасында 
өсірілген  Chlorococcus  dissectum  клеткаларының   саны   124,3   млн-ға   жетті. 
Тамия ортасында да балдырлардың өсу динамикасы жаман емес, мысалы бұл 
ортада  Characium   sp.  өте   жақсы   өсті,   клеткалар   саны   92,2   млн/мл-ғе   жетті. 
Scenedesmus   sp.-тің   даму   динамикасы   Тамия   ортасында   жоғары,   бұл   ортада 
клеткалар   саны   49,8   млн/мл   клетканы   құрады.     Ал   Еленкин   ортасы 
балдырлардың дәл осы түрлеріне оптималды еместігін байқадық, өйткені басқа 
орталарда   жақсы   өскен    Chlorella   infusionum,   Chlorococcus  dissectum, 

Scenedesmus sp., Characium sp.  түрлерінде клеткалар саны  тек 11-19,5 млн/мл-
ге, ал тәуліктік өсуі орта мәнмен 0,27
.
10
7
 клетка/мл-ге жетті.
Жалпы алғанда, ең тез өсетін балдыр Chlorella infusionum мен Chlorococcus 
dissectum  екендігі   анықталды.   Ал   қоректік   орталардың   ішінде   жасыл 
протококкты  балдырларға   оптималды  орта  ―  ол  ең алдымен  Фитцджеральд 
ортасы, содан соң ғана Чу-10 мен Тамия орталары қолайлы.
Ғылыми жетекші: б.ғ.к., доцент Джокебаева С.А.
СЕЛЕНМЕН БАЙЫТЫЛҒАН ARTHROSPIRA PLATENSIS 
ДАҚЫЛЫНЫҢ 
ӨСУІН  ЖЕДЕЛДЕТУ ҮШІН АРАЛАС ӨСІРУДІ ҚОЛДАНУ
Амангелді Р.А, Сіләм А.
әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Алматы, Қазақстан, 
e-mail: amangeldi.rausha@mail.ru
Селен – адам және жануарлар тағамындағы орны толмас физиологиялық 
маңызды микроэлемент, ол организмдегі реакцияға қабілетті оттегінің белсенді 
түрін детоксикациялаушы агент болып табылады. Бірақ, селен бейорганикалық 
түрінде   улы   зат   болып   табылады,   оны   биоорганикалық   түрде   қабылдаған 
жағдайда
 анемия,
 жүрек   –   қан   тамыр,   онкологиялық   және 
гастроэнтерологиялық   аурулармен   сырқаттанған   адамдарға   таптыртпайтын 
дәрі-дәрмек ретінде пайдалануға болады. 
Селенді сорбциялау үшін Spirulina platensis көк-жасыл балдырының түрін 
кеңінен   пайдалануда.  Бұл   жұмыста  танымал   спирулина   дақылының  in   vitro 
жағдайына   бейімделген  Arthrospira   platensis  штаммы   қолданылды.   Біздің 
зерттеу мақсатымыз - селенмен байытылған биомассаның өнімділігін арттыру 
жолдарын іздестіру.
A. platensis-ке  көк-жасыл балдырлардың мынадай түрлерін:  Anabaena sp.
(АС штаммы), Nostoс linckia қосып аралас күйінде өсірдік. Аралас культураны 
өсіру   үшін   10,   25,   50,   100,   200   мг/л-не   Na
2
SeO
3  
қосылған   Заррук   ортасы 
қолданылды.     Балдырлардың   үш   түрінің   инокуляттары   бірдей   мөлшерде   0,6 
литр ортаға Эрленмейер колбаларына себілді. Бақылау ретінде натрий селенит 
тұзының   ерітіндісі   қосылмаған   жай   аралас   дақылдар   қойылды.   Колбаларды 
2 000 люкс жарықта, 25 – 28
0
С температурада өсірдік. 30 күннің ішінде әрбір 5 
күн   сайын   өсу   тығыздығы   мен   көбею   коэффициентін   анықтап   отырдық. 
Сонымен қатар биомассада жалпы белок мөлшерінің жинақталуын Лоури әдісі 
бойынша және жалпы көмірсулардың мөлшерін антрон әдісімен анықтадық. 
Зерттеу   барысында   күн   өткен   сайын   балдырлардың   аралас   өсірудегі 
суспензиясының   оптикалық   тығыздығы     және   биомассасының   жинақталуы 
құрғақ   салмаққа   есептеген   кезде,   монокультураға   қарағанда   3-3,5   есе   асты. 
Селен бар орталарда бұл көрсеткіштері оның концентрациясына сай көбейді. 
Ең   көп   өсу   коэффициенті   бақылаумен   салыстырғанда   200   мг/л   селеннің 
концентрациясында болды.  Белоктың мөлшері 10 мг/л селен қосылған ортада 
бақылаудан аспады. Ал, селен концентрациясы өскен сайын белоктың мөлшері 

80-85%-ға дейін күрт өсті. Көмірсулардың мөлшеріне оның 10 мг/л қолайлы 
болды.       Дегенмен   ортадағы   селеннің   көбеюі   көмірсулардың   жинақталуына 
кедергі   болды:   элементтің   концентрациясы   өскен   сайын,   олардың   мөлшері 
төмендеді.
Эксперименттік     мәліметтер   көрсеткендей,  A.   platensis  селеннің   жоғары 
концентрацияларына (0,2-ге дейін) шыдай алады.  Алайда, оны аталған   көк-
жасыл   балдырлармен   аралас   дақылда   өсірген,   селеннің   жоғары 
концентрацияларына шыдауға мүмкіндік береді. Жеке өсірумен салыстырғанда 
осы вариантта өсу қарқындылығы құрғақ биомасса бойынша 4 есе өсті, белок 
мөлшері   30%   артық   болды.   Өсіру   барысында   қосылған   түрлер   10-15   күн 
арасында   жойылып   кетеді,   бірақ   оның   метаболиттерін  Arthrospira   platensis 
пайдаланып өседі. Сонымен, аралас дақылдау әдісін  Arthrospira platensis- тің 
өсуін жеделдету үшін және биомасса жинақтау үшін қолдануға болады.    
Ғылыми жетекшілері: б.ғ.к., доцент С.А. Джокебаева, 
                                        б.ғ.к., доцент С.Ж. Колумбаева
АЛМА ТҰҚЫМДАРЫН КРИОСАҚТАУ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ СУЫҚҚА 
ТӨЗІМДІЛІГІ
Аралбаева М.
әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Алматы, Казақстан 
е-mail: Moldir _18_88 @mail. Ru
Қазіргі кезде өсімдік геномын сұйық азоттың төменгі температурасында 
сақтау селекциялық жұмыстарда және өсімдік әртүрлілігін сақтап қалу үшін 
келешегі   зор   тиімді   әдістер   қатарына   жатады.   Әдеби   мәліметтер   бойынша, 
өсімдік   геномдарының   криосақтау   кезінде   өміршеңдігінің   ұзақ   сақталуы, 
біріншіден   тұқымның   ылғалдылығына,   мұздату   және   еріту   жылдамдығына 
және   тұқымның   анатомиялық–морфологиялық   құрылыстарына   да   тікелей 
байланысты   екені   белгілі.   Жұмыстың   мақсаты   Қазақстанда   жабайы   өсетін 
алманың (Malus sieversii  (Leeb.)) формаларын (4, 17, 19, 23, 24) сұйық азотта 
(-196°   С)   сақтаудың   әсерін   және   өміршеңдігін     зерттеу   болды.   Осыған 
байланысты мынадай міндеттер қойылды: 1) алма өсімдіктерінің сұйық азотқа 
салынған   және   бақылау   үшін   алынған   дәндерінің   өміршеңдігін   анықтау,   2) 
лабораториялық   бақылау   жағдайында   және   сұйық   азотта   сақталған 
тұқымдардың өну жылдамдығын  салыстыра отырып зерттеу. Тәжірибе жасауға 
арналған   алма   тұқымдары   Өсімдіктер   биологиясы   және   биотехнологиясы 
институтының   коллекциясынан   алынды.   Жұмыс   әдістемелері:   әр   үлгіден   60 
тұқымнан   алып   20   данадан   «Nans»   фирмасының   пластикалық 
криопробиркаларына   салынып,   тығыз   жапқаннан   кейін   30   минутқа   сұйық 
азотқа   (-196°)   орналастырылды.   Сұйық   азоттан   кейін   криопробиркалардағы 
тұқымдарды   еру   үшін   30   минут   23°   С   температурада   ұсталды.   Әрбір 
пробиркадан 10 дән   2,3,5-трифенил тетразолий хлоридімен (ТТХ) бояуға, 10 
данасы өсіруге дайындалды. Тұқымдарды қабығы жұмсаруы үшін 3-4 сағатқа 
жылы   суға   салып,   сосын   түн   бойы   ылғалды   дәке   арасына   салып   қойдық. 

Скальпель   көмегімен   тұқым   қабығынан   мұқият   тазартылды.   Тұқымдар   3-4 
сағат 1% ТТХ ерітіндісінде боялды. Тұқымдардың тіршілікке қабілетін боялу 
шкаласы бойынша бағаладық. Алқызылға боялған ұлпалар тіршілікке қабілетті 
деп есептелінді, олар суретке түсірілді. Өсірілуге арналған тұқымдар, алдымен 
20%   деохлормен   10   минут   залалсыздандырылғаннан   кейін,   құбыр   суымен 
шайылып, арнайы жәшіктегі ылғалды перлитке отырғызылды. Содан кейін 8 
аптаға   стратификацияға   4°С   температурада   мұздатқышқа   қойылды.   Тұқым 
орналастырылған жәшіктер 8 аптадан кейін 20°С температурадағы жылыжайға 
ауыстырылды. 5 аптадан кейін сыртқы көрінісі бойынша олардың өсімталдығы 
бағаланды.
Жұмыстың   нәтижесі   бойынша   мынадай   қорытындылар   жасауға   болады: 
тұқымдарды   аса   төмен   температурада   сақтау   кезіндегі   негізгі   фактор 
ылғалдылық   болып   табылады.   Жеміс-жидек   өсімдіктерінің   тұқымдарындағы 
ылғалдылық   мөлшері   5-6   %-дан   аспайтыны   белгілі.   Зерттеуге   алынған   алма 
(Malus   sieversii  (Leeb.))   тұқым   ұлпаларының   сұйық   азотта   сақталған   және 
бақылау варианттары ТТХ-мен алқызыл түске боялды (бақылау - 90 %, сұйық 
азот   -   83   %).   Бұл   көрсеткіштер   алманың   әртүрлі   генотиптерінен   алынған 
тұқымдардың өміршеңдігінің жоғары екендігін көрсетеді. Бақылау және сұйық 
азотта сақталған тұқымдардың өсу белсенділігін тексеру үшін 5 балл шкаласы 
бойынша тест  жасалды.  Тест  бойынша сұйық азотта  сақталған  тұқымдардан 
өсіп шыққан өсімдіктердің 73 %-ға жуығы аса өміршеңдігімен ерекшеленді. 5 
апта   бойы   өсіру   кезінде   сұйық   азотта   сақталған   тұқымдардың   өсу 
белсенділігінің және өміршеңдігінің айтарлықтай жоғарылағандығы байқалды. 
Алма тұқымдарының сұйық азотта сақталғаннан кейінгі өміршеңдігі генотипке 
де   байланысты   болатындығы   анықталды.   19   және   23   генотиптерінің 
тұқымдарынан өсіп шыққан өсімдіктердің сабақтары ұзарып өсіп, бұтақшалары 
мен жапырақтары  молынан дамыды. Алынған ғылыми мәліметтер жеміс-жидек 
өсімдік геномдарын  ұзақ уақыт сұйық азотта сақтауға болатындығын көрсетті. 
Ғылыми жетекшілері: б.ғ.к., доцент Ережепов Ә.Е., 
                                                 б.ғ.к. Мухитдинова З.Р.
ИЗМЕНЕНИЕ ГИДРОПАТИЧНОСТИ ГЕНОВ В ПЕРВОЙ 
ХРОМОСОМЕ ОПОССУМА (MONODELPHIS DOMESTICA)
Ащеулов А.С.
Казахский национальный университет имени аль-Фараби, Алматы, 
Казахстан
тел.: +7(727) 2761206; e-mail: 
laxanier
 
 @
   mail
 
 .  ru
   
Полная   нуклеотидная   последовательность   ДНК   хромосомы   1   генома 
M.domestica 
получена   из
 GenBank 
(
http
   ://
   www
 
 .  ncbi
 
 .  nih
   .  gov
   
)   Гены 
распределялись в выборки с 1-2, 3-5, 6-9, 10-14, 15 и более интронов в гене. На 
основе полученных величин частот использования нуклеотидов в экзонах были 
определены   в   них   значения  fC/fG-fA/fT.   Ранее   было   установлено,   что 
положительная   величина  fC/fG-fA/fT  соответствует   гидрофобным   белкам,   а 

отрицательная   гидрофильным.   Поэтому   во   всех   группах   генов   отдельно 
вычисляли величину fC/fG-fA/fT. 
Для генов с низкой  плотностью.
Без интронов         Суммы длин экзонов    (+)  y = 11.11x  - 0.127 (-) y = 8.82x  + 
0.026 
1-2 интрона        Суммы длин экзонов    (+) y = 8,38x - 0,009   (-)  y = 8,74x + 
0,023 
                            Ген                                    (+) y = 8,53x - 0,008   (-)  y = 8,70x + 
0,010 
3-5 интронов      Суммы длин экзонов    (+) y = 9,21x - 0,037   (-)  y = 7,89x + 
0,010 
                            Ген                                    (+) y = 7,48x - 0,002   (-)  y = 7,75x - 
0,004 
6-9 интронов     Суммы длин экзонов     (+) y = 7,31x + 0,022   (-) y = 8,53x + 
0,022 
                            Ген                                    (+)  y = 7,06x - 0,003   (-)  y = 7,81x + 
0,002 
10-14 интронов Суммы длин экзонов     (+) y = 8,03x - 0,001   (-) y = 8,03x + 
0,002 
                            Ген                                   (+) y = 7,07x - 0,004   (-) y = 7,32x -  
0,004 
15 и более          Суммы длин экзонов     (+) y = 7,28x + 0,002  (-) y = 7,91x + 
0,001 
                            Ген                                   (+) y = 6,71x - 0,003   (-) y = 7,15x -  
0,004 
Полученные   данные   свидетельствуют,   что   интроны   способствуют 
снижению абсолютного значения гидропатичности, зависящего от содержания 
нуклеотидов таких как тимин и цитозин в белоккодирующей нити ДНК. Эти 
данные можно проследить как в горизонтальном столбце, так и в вертикальном. 
Эта закономерность не подходит  только для участков  с 1-2 интронами. Также 
если   сравнивать   средние   положительные   и   отрицательные   значения  fC/fG-
fA/fT. В группе генов без интронов среднее значение  fC/fG-fA/fT  равнялось 
-0,474 для отрицательных и 0,421 для положительных значений. В группе генов 
с   1-2   интронами   среднее   значение  fC/fG-fA/fT  равнялось   -0,194   для 
отрицательных   и   0,172   для   положительных   значений.   В   группе   генов   с   3-5 
интронами среднее значение fC/fG-fA/fT равнялось -0,069 для отрицательных и 
0,065 для положительных значений. В группе генов с 6-9 интронами среднее 
значение  fC/fG-fA/fT  равнялось   -0,076   для   отрицательных   и   0,052   для 
положительных значений. В группе генов с 10-14 интронами среднее значение 
fC/fG-fA/fT  равнялось -0,060 для отрицательных и 0,064 для положительных 
значений. В группе генов с 15 и более интронами среднее значение fC/fG-fA/fT 
равнялось   -0,025   для   отрицательных   и   0,049   для   положительных   значений. 
Таким   образом   полученные   данные   свидетельствуют,   что   интроны   снижают 
абсолютное значение гидропатичности, также как в генах человека.

Научный руководитель – д.б.н., профессор Иващенко А.Т.
ТҮЙЕ СҮТІНІҢ ЖӘНЕ ШҰБАТТЫҢ ЭЛЕКТРОФОРЕТИКАЛЫҚ 
ҚАСИЕТТЕРІН ЗЕРТТЕУ
Атишова М., Әбілақан Ұ., Серікқызы А., 
Киекбаева Л.Н., Мелдебекова А.А., Конуспаева Г.С.
әл Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Алматы, Қазақстан
Түркімен   аруана  Camelus   dromedarius  түйе   сүті   Алматы   облысының   1 
фермасынан;   Оңтүстік-Қазақстан   облысының:   үш   шаруа   қожалықтарының 
және   Қызылорда   облысының:   үш   шаруа   қожалықтарының   сүті   қолданылды. 
Салыстырмалы бақылау ретінде майлылығы 2,5% «Food Master» маркалы сиыр 
сүті қолданылды.
Сарысу   белоктарын   бөліп   алу   үшін   сүтті   рН   4,6   қою   концентрлі   HCl 
ерітіндісімен келтіріп, центрифуга арқылы сарысуды бөліп аламыз.
 
Алынған 
сарысу белоктарын тазартып, вертикальді SDS-электрофорез жүргіземіз. Оны 
арнайы V10-CDC (Scie-Plas Limited, Southam Warwichshire CV47 OHP England) 
құрылғысында,   12%   (30%   Т,   2,67%С)   додецил   сульфаты   ортасында 
полиакриламид гелінде жүргізілді. Бояу ретінде 0,1% R-250 Кумасси бриллиант 
көгі қолданылды. 
Гелге молекулалық массасы стандартты белоктарды: миозин (220 000 Da), 
макроглобулин (170 000 Da), галактозидаза(116 000 Da), трансферрин (76 000), 
глутамат   дегидрогеназа   (53   000Da)  еңгізу   нәтижесінде   электрофоретикалық 
қозғалғыштық   (Rf)   өлшеніп,  калибрлік   график   тұрғызылды.   Кейін   алынған 
сарысу белоктарының фракцияларының молекулалық массасы мына формула 
бойынша есептелді: y = -1,2007x + 5,7713, R² = 0,9578. 
Нәтижесінде Алматы облысының бір өркешті түйелердің сүтінің сарысуы 
жеті   фракцияға   бөлінді.   Алдымен   әр   фракциясының   электрофоретикалық 
қозғалғыштығы   –   Rf  анықталынды.   Гельде   енгізілу   жерінен   бастап   Rf  өсуі 
қатары   бойынша   тұрғызылғанда   0,50;   0,56;   0,81;   0,86;   0,93;   0,98;   1,00   жеті 
фракция   анықталды.   Ал   олардың   молекулалық   массасы   kDa   бойынша 
сәйкесінше   мынадай   болды:   148,2;   87,6;   69,9;   54,7;   45,1;   39,3;   37,2   болды. 
Оңтүстік-Қазақстан   облысының   түйе   сүтінің   сарысу   белоктары   тоғыз 
фракцияға бөлінді. Олардың Rf 0,02; 0,06; 0,18; 0,38; 0,49; 0,53; 0,76; 0,86; 0,99; 
1,00 тең, ал молекулалық массалары kDa көрсеткенде 558,8; 233,0; 359,0; 206,5; 
152,3;   72,2;   71,2;   58,7;   37,2   тең   болды.   Сонымен   қатар   шұбаттың   сарысу 
белоктық   фракциялары   зерттелді.   Оңтүстік-Қазақстан   облысынан   алынған 
шұбаттың   сарысу   белоктары   да   жеті   фракцияға   бөлінді.   Олардың 
электрофорездік қозғалғыштығы Rf мынадай болды: 0,59; 0,61; 0,86; 0,89; 0,90; 
0,97; 0,99; ал молекулалық массалары kDa сәйкесінше 122,9; 117,9; 66,1; 64,8; 
56,1; 53,8 болады.  Қызылорда  облысынан алынған  шұбат та  жеті фракцияға 
бөлінді. Олардың электрофорездік қозғалғыштығы 0,26; 0,33; 0,53; 0,64; 0,75; 
0,84; 0,95 тең. Белок фракцияларының молекулалық массасы kDa сәйкесінше 
271,0; 237,1; 154,9; 105,6; 80,1; 66,5; 54,1 тең. 

Салыстырмалы   бақылау   ретінде   қолданылған   сиыр   сүтінің   сарысу 
белоктары түйе сүтімен бірдей жағдайда сегіз фракцияға бөлінді. Олардың Rf 
мынрадай болды: 0,31; 0,58; 0,73; 0,81; 0,85; 0,89; 0,97; 1,00 тең. Молекулалық 
массасы kDa есептегенде 262,5; 143,1; 102,1; 85,3; 78,0; 71,3; 59,6; 55,7 болды. 
Қорытындылай келгенде, додецил сульфат ортасында ПААГ электрофорезі 
кезінде түйе сүтінің сарысу белоктары шығу тегіне, яғни алынған облыстарына 
тәуелсіз   жеті   белок   фракциясына   бөлінеді.   Ал   шұбат   сүттен   тәуелсіз   7-9 
фракцияларға   бөлінеді.   Осындай   жағдайда   сиыр   сүті   сегіз   белоктық 
фракцияларға   бөлінеді.   Айта   кететін   жағдай,   әр   облыстан   алынған   бөлінген 
түйе сүтінің белоктық фракциялары өзара әртүрлі. Болашақта осындай әр белок 
фракцияларын идентификациялап, олардың сандық және сапалық құрамы өзара 
салыстырылып зерттеледі.

жүктеу/скачать 2,39 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: