Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке»
жүктеу/скачать 12,18 Mb. Pdf көрінісі
|
Зарина мақола 722 бет
| Kalit so‘zlar: Tasviriy vosita, X.Sulton asarlari, sujet, ijtimoiy-siyosiy masalalar
Sobiq mustabid tuzum davrida ataydanmi yo boshqa sababdanmi, ko`pgina millatdoshlarimizning hujjatlariga ism-familiyalari xato yozilganidan dilimiz xufton bo`lib yuramiz. Millat dardiga aylangan bu ma`naviy fojea “Millatchining jazosi” sarlavhali hikoyada g`oyat ta’sirli yoritilgan. “ – Hurriyat bo`lib, kommunistlar demokratlarga, ateistlar dindorlarga aylangan, milliy o`zlikni anglash siyosat darajasiga ko`tarilgan dorilomon kunlar” bir ilmiy xodim – Jamolitdin Buzrukov fuqarolik pasportidagi imloviy xatolikni tuzatib, qanday baloga giriftor bo`lgani g`oyat qiziqarli tasvirlangan. Buni qarangki, u ismini Jamoliddin deb to`g`irlasa, o`z uyi, xotini, bolalari, mol-mulki, diplomlari va umuman butun borlig`idan judo bo`lib qolar ekan … Sho`rlik , oxiri o`ttizdan ortiq hujjatlarda o`z ismini tuzatib chiqishdan ko`ra xato yozilgan bo`lsa-da, o`sha “Jamolitdin” holiga qaytishdan o`zga chora topolmaydi. Yangi pasportida ismini to`g`irlab bergan podpolkovnik Nazimov B.Y huzuriga qaytadan bosh urib borgan millat-parvar Jamoliddin xijolat botqog`idan qutulish uchun aytgan maqollardan kulishni ham, kuyishni ham bilmaydi kishi. Unga ruhan “hamdard” bo`lib, boshqa achchiqroq maqollar ham xayolida charx uraveradi … Bu, aslida, hujjatlarida ismlari xato yozilib ketgan barcha millatdoshlarimizning achchiq qismatlarini hikoyadagi umum-lashma obraz taqdiri misolida yaqqol ko`rishimiz mumkin. Alam qiladigan joyi shundaki, jamiyatimizda hali-hanuz bunday muammolarga to`liq barham berilishi amriholdek ko`rinadi … Ushbu hikoyalarning aksariyatida sobiq mustabid tuzum davrida ulg`ayib, yurtimiz mustaqilligi sharoitida ong-u tafakkuri o`zgarayotgan katta va o`rta avlodga mansub zamondosh-larimizning ajib qiyofalarini ko`rgandek bo`lamiz. Kitobxon ushbu hikoyalarni o`qir ekan , ko`p voqeliklar o`z boshidan ham o`tgani yodiga tushib, asar qahramonlari bilan ruhan oshno bo`lib boraveradi. Ya’nikim undagi har bir voqelik ayni hayotimizda ro`y berayotgan ijtimoiy-siyosiy hayot talqini hisoblanadi va ular ayni haqiqatdir. 265 Chunonchi, “Monolog” hikoyasida shoir Akbar Maxsumov tilidan butun bir davr va ayni o`sha zamondagi jurnalistika-yu huquqshunoslik sohasida ishlaganlarning antiqa qismlarini juda “qiziqarli” tasvirlangan. Huquqshunoslik sohasida qavm-u qarindoshlari bilan katta-katta mansablarni “ishg`ol” etgan Dadavoy so`tning oilasidan chiqib shoir nigohi bilan so`nggi ellik-oltmish yil mobaynida yuz bergan voqealar, o`sha davrdagi jurnalistikaning ahvoli, huquq posponlarining qiyofalari, ko`z o`ngimizda qayta-qayta jonlangandek bo`laveradi. Bu hikoyani bo`lg`usi jurnalistlar-u ayrim “erkin ijodkor”man deb yurganlar uchun o`ziga xos ajib saboq, degimiz keladi. Sotsiolog Habibulla Shoumarov tilidan hikoya qilingan “Uy sotiladi” sarlavhali hikoyada ayrim qishloq odamlarining ayanchli-roq turmush tarsi juda haqqoniy tasvirlangan. Ya’ni azim shaharlar, yangi shaharlar va eski shaharlar degan qismlarga bo`lingani kabi bir qishloqqa tutash Tatar mahallasidagi ajib manzaraga havas bilan qaraysiz. Xayolan uni qishloqdagi holat bilan qiyoslaysiz. Ya’ni “boshqa qing`ir - qiyshiq, tang-u tor ko`chalardan farqli ravishda uning hududida hech vaqt tappi-tezak parchalari sochilib, pichan - somon to`zib, eshik oldiga bog`langan mol - hollarni pashsha talab yotmas edi”. Bir o`rinda “yo’llari ravon, ko`chalari charog’on, odamlari farovon bo’lgan Tatar mahallasida yashashni orzu qilmagan o`zbek yo`q edi qishlog`imizda” degan gap dilimizdagi orzularga payvasta bo`lib ketadi go`yo. 90-yillarda Qrimga ko`chib ketgan “tatarlarning uylarini sotib olgan baraka topgur hamqishloqlarim ko`z ochib yumguncha bu yerlarni ham qishloqning boshqa xarob ko`chalari qatoriga tushurib” qo`yganini o`qib, ko`ksingning allaqayerida nimadir chirt uzilgandek bo`ladi. Eng qizig`i shundaki, xuddi shunga o`xshash qator voqea-hodisalar juda ko`p qishloqlarda yuz berganiga o`sha davr odamlari shohiddir. Ushbu birgina hikoya orqali Xayriddin Sulton oddiy bir Tatar qishlog`i misolida o`sha davr ijtimoiy tuzumini, odamlarning og`ir va mashaqqatli hayotini hamda shu kabi qator ijtimoiy-siyosiy va madaniy hayotni o`z hikoyalari orqali haqqoniy va ro`yirost ochib bera olgan. Bu hayotiy hikoyalar adib O`tkir Hoshimov iborasi bilan aytganda, asar quvvati bilan yozilgan baayni haqiqatdir. 266 Xoh, bir kichik hikoya bo’lsin, xoh, katta roman barcha asarlarni tahlil qilishda , albatta , davr ruhidan kelib chiqib yondashish kerak. Chunki qo’lingizdagi asarda o’sha davr muhiti, yutuq va kamchiliklari, insonlarining qalb kechinmalari hamda hayotiy orzulari aks ettirilgan bo’ladi. Istiqlol davriga kelib xalq hayotini turg’unlik ma’lum bir darajada tark etib, o’z o’rnini sezilarli ravishda rivojlanishga bo’shatib berdi. Insonlar hayotida o’qish, intilish, tadbirkorlik kabi tushunchalar asosiy o’rinni egallay boshladi. Shubhasiz, bu quvonarli hol. “Guruch kurmaksiz bo’lmaydi” deganlaridek, jamiyatimizda katta bir mavqega ega bo’lgan, ammo ma’lum bir marrani zabt etgandan so’ng, asli kelib chiqishini unutgan, insoniylikdan yiroq insonlar ham yo’q emas. Bu kabi insonlarni hayoti davomida topganlaridan, yo’qotgan narsalari ortiqroq ekanligini biz kitobxonlarga uqtirish uchun, “inson ruhining muhandislari” 32 shu davrdagi oddiy inson, xalq obrazidan unumli ravishda foydalanadilar. Ushbu obraz asarlarda asosan odamiylikni, asl insonlarga xos bo’lgan ma’naviyatni bayroq qilib ko’targan holda tasvirlan-moqda. “Marks odamni olijanob qilmoq uchun yashayotgan jamiyatni insoniy qilib qayta qurish lozimligini aytgan bo’lsa, endilikda odamni yaxshilamay turib, jamiyatni yaxshi qilish mumkin emasligi ayon bo’ldi. Yoki shoir aytmoqchi, “Odam tuzalmasa, olam tuzalmas”. Bu shunchaki hikmatomus gap emas. Komillik yo’liga kirgan chin inson har qanday bo’g’iq muhitda ham o’ziga gard yuqtirmay pokligicha qola bilishi lozim”. 33 Adabiyotshunos Abdug‘afur Rasulov esa 80-yillar hikoyachiligi to‘g‘risida fikr yuritar ekan, O‘.Hoshimov, Sh.Xolmirzaev, O‘.Usmonov, S.Nurov, A.Ibodinov, X.Sulton kabi yozuvchilarning hikoyachilikdagi izlanishlari samarali bo‘lganini qayd etadi. Olim bu davr hikoyachiligida ko‘zga tashlangan ayrim kamchiliklar, shuningdek, yutuqlarni ham ko‘rsatib o‘tadi : «Yoshlar hikoyalarida samimiy, жүктеу/скачать 12,18 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|