тақырып. ҚҮҚЫҚТЫҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ МӘНІ

4) құқық әділеттілік идеясын көрсету қабілетіне ие, ягни, құқық 
материалдык игіліктердің дұрыс жэне әділетті бөлінуінің талап- 
тарын орнықтырады, барлық азаматтардың заң алдындағы теңді- 
гін бекітеді;
5) қуқық қоғамдық дамудың тарихи кезектіліг іне сәйкес қоғам- 
ның жаңаруының қайнар көзі болып табылады; әсіресе, оның 
құндылыгы тоталитарлық режимдердің қүлауы мен жаңа нарық- 
тық механизмдердің бекітілуі жағдайларында өсе түседі;
6) құқықтық тәсілдер халықаралық және ұлтаралык сипаттағы 
мәселелерді шешудің негізі және жалғыз құралы болып табылады.
4. Қүқықтың мәні 
өркениеттілік жагдайында қоғамдық қа- 
тынастарды реггеуден,нормативтік негізде қоғамның тұрақты 
ұйымдастырылуына жете отырып, демократияның, экономикалық 
бостандықтың, түлға бостандығын жүзеге асырылуынан көрінеді.
Құқықтың мэнін қарастыруда екі аспектіні ескерудің маңызы 
зор: 1) формальдық - кез-келген құқықтың ең алдымен реттеуші 
скендігі; 2) мазмұндық - осы реттеушінің кімнің мүдделеріне 
қызмет ететіндігі.
Қүқықтың мэнін түсінуде келесі тәсілдерді бөліп атауға бола-ды: 
таптық, бұның шегінде құқық экономикалық үстемдік к^- 
рушы таптың занда көрініс тапқан мемлекеттік еркін білдіретін, 
мемлекетпен кепілденген заң нормаларының жүйссі ретінде анық- 
талады;
жалиыэлеуметтік, бұның шегінде қүқық қогамдагы әртүрлі 
таптардың, әлеуметтік топтардың арасындағы келісімнің көрінісі 
ретінде карастырылады.
5. Қүкықтың объективтік және субъективтік мағынадағы
түсінігі. Табиғи құкық. Позитивтік қүқық. Бүқаралық жэне
жеке күкык. Объективтік құқьщ
- бүл қоғамдық қатынастарды 
реттеуге бағытталған, 
мемлекетпен 
орнықтырылатын 
және 
қамтамасыз етілетін, жалпыға міндетті, формальды анықталган 
заң нормаларының жүйесі. Объективтік құқық - бүл нақты бір 
мемлекеттегі белгілі бір кезеңдегі заңнама, заң әдеттері, заңды 
прецеденітер жэне нормативтік шарттар. Оның объективтіліі і 
жеке тұлғаның еркі мен санасынан тэуелсіз болып, оган тиесілі 
болмауынан көрініс табады.
Субъективтік қүқық - бұл түлғаның жеке мүдделерін қанағат- 
тандыруға бағытталған, заңды мүмкін жүріс-тұрыстың шамасы. 
Субъективтік құқықгар ретінде адамның нақты құқықтарын 
(еңбек етуге, білім алуға жэне т.б. қүкьғқ) атауға болады, олардың 
субъективтілігі тұлгамен байланыстылыгынан, оған тиесілігінен 
және оның санасы мен еркінен тәуелділігінен көрінеді.
Заңды мағынадағы құқықпен (объективтік және субъективтік 
қүқықтар) қатар табиғи құқық та болады, ол өмір сүруге, бос- 
тандыкка жэне т.б. құқықтарды қамтиды. Табиғи қүқықтың қага- 
рына жататын құқықтар бір жерде бектілген-бектілмегеніне қара- 
мастан өмір сүреді, олар өмірдің өзінен тікелей туындайды.
43

Табиғи құқыққа қарағанда заңды мағынадағы құқык (объек­
тив™ жәнс субъективтік құқық) позитивтік құқьіқ ретінде көрініс 
табады, ягми, олар заңдар мен басқа да қайнар көздерде бекітілген.
Позитивтік құқықтың негізі і сипаттары:
а) оны адамдар немесе қогамдық қүрылымдар-заңшыгару- 
шылар, соттар, құқық субъектілер қалыгітастырады, яғни, олардың 
шығармашылыгының, мақсатты ерікті қызметіиің нәтижесі болып 
табылады;
ә) ол заңдар немесе басқа да қайнар көздер түрінде, яғни, жай 
ой, идея түрінде гана емес, нақты сыртқы көрінісі бар ақиқат ре- 
тінде өмір сүреді.
Қүқықтың пайда болу кезінен бері және оның дамуы бары- 
сында оның бір мезетте эрі қарама-қайшы, әрі өзара байланысқан 
екі жағы анықталды. Бірінші жағы - бұқаралық-құқықтық жағы, 
екінші жағы - жеке-құқықтық жағы.
Бүқаралық құқық - бұл мемлекеттік істер саласы, яғни, билік 
пен бағыныстылық қатынастарына негізделген мемлекеттің бұқа- 
ралық билік ретіндегі жэне барлық бұқаралық институттардың 
қүрылымы және кызметі.
Жеке қүқық - бұл жеке істер саласы, яғни, дербестік, субъек- 
тілердің занды тендігі бастамаларына негізделген еркін түлға, 
институттар мэртебесі.

жүктеу/скачать 7,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: