Менің ойымша, баланы 18 жастан бас тап әскерге беріп, оның обалына қалып
жүктеу/скачать 3,51 Mb. Pdf көрінісі
|
– «Болмасаң да, ұқсап бақ» деген Абай атамыз. Дәстүрлі әнші жеке дара жолын тапқанша өзінің таби ға тына, болмыс-бітіміне, дауыс ырға ғы на ке- ле тін алдыңғы буын әншіні іздей ді. Сол адамның орындау мәне рі нен са- бақ алады екен. Дәстүрлі әнде кім ді үл гі тұтасыз? – Арқаның әншілік мектебінде Жүсіп- бек Елебеков, Жәнібек Кәрменов, Мәде- ниет Ешекеев, Манарбек Ержанов, Қо- сым жан Бабақов, Байғабыл Жылқыбаев, Дәнеш Рақышев сынды ағаларымыздың алар орны ерек. Әнші ата-ағаларымыздың әр әнді орындау нұсқасы әрқалай, өзінше ке ремет. Солардың таспасын тыңдап, іші- нен өзімнің жаныма жақынын алуға тыры- са мын. Табиғатыма, талғамыма Жәнібек ағамыздың орындауындағы әндер жақын деп ойлаймын.
– Расында, дәстүрлі ән мен күйді қазір ақша беріп тыңдата алмайсың. Дегенмен ұлт тық мұрамызды, әнді құрметтейтін аза- маттар бар. Ережесіз жекпе-жектен әлем чем
пионы Ардақ Назаров бауырымыз ЖҮЛДЕЛЕРІ: 2005 ж. «Асыл мұра» республикалық байқауы – ІІІ орын 2005 ж. Мәди Бәпиұлы атындағы І респ. әншілер байқауы – ІІІ орын 2007 ж. Әміре Қашаубаев атындағы VІ респ. байқау – ІІІ орын
атындағы халықаралық байқау – Бас жүлде
135 жылдығына арналған аймақтық байқау – І орын
«Шырқа, дауысым!» атты V респ. байқау – ІІ орын
Қазақстан жылына орай өткен фестивальде арнайы өнер көрсеткен (ЕврАзЭС, Минск) 2010 ж. – «Сегіз қырлы» телевизиялық ән бәйгесі – Бас жүлде жас та болса екі күннің бірінде арнайы ша қы
рып, әнімді тыңдайды. Десек те, бұрынғыдай сал-серілерді ауыл-ауылға шақырып, ән мен күй тыңдайтын заман өтті. Тыңдаушымыз сиреп барады. Бұл мәселені шешудің жалғыз жолы – кон- цертті жиі беру. Ал оны арнайы мекемелер қол ға алмаса, дәстүрлі өнерпаздардың кон церт беретін шамасы жоқ. – Бүгінде ҚР Қорғаныс министрлігі ансамблінің жеке орындаушысысыз. Ж.Елебеков атындағы эстрада цирк- колледжінде әннен сабақ бересіз. Өз мамандығыңыз бойынша жұмыс та- уып сыз. Бұл күнде ол да мәселе ғой... – Рас, консерваторияны бітіріп кеткен қаншама жас әлі күнге дейін жұмыс таба Күні
Қоңырау шалушылардың аты-жөні: Арна
Бағдарлама аты Бағдарлама уақыты Қосымша
ақпарат 11.02.10
«Секател» РенТВ
«Голые и смешные»
23.00 – 01.00 порно-
фильм 12.02.10
Тұрсынбек Есенқұлов, зейнеткер, Алматы қ. 31 канал, КТК, НТК
«Әзіл-студия- сы», «Моя прекрасная няня»
Жарнама, кісі өлтіру, қантөгіс 12.02.10 Степанова Любовь Васильевна Кісі өлтіру сюжеттері бар барлық сериалдарға қарсы 12.02.10
Алла Семеновна, ҰОС ардагері НТК «Дом-2», «Секс с Анфисой Чеховой», «Азбука секса» 12.02.10
Галина Семеновна Алма ТВ, TV 1000 action 00.00 – 0600 Эротика, порнография 12.02.10 Матвеев
Константин Иванович, еңбек ардагері Барлық
телеарна- ларға қарсы 12.02.10 Закуан
Абдулович, ҰОС ардагері
Барлық телеарна- ларға қарсы 15.02.10
Шолақова Сайлаугүл Барлық телеарна- ларға қарсы 17.02.10
Кодинцев Алексей
Степанович, ҰОС ардагері
Зорлық- зомбылықты көрсететін барлық арналар жалықтырды
тәр биелеу құқығынан айырылды. алмай жүр. Өнер иесі үшін ең әуелі сахна керек. Баба мұрасын арқалап жүрген соң, концертке шығып, шабыттанып ән сал- масақ, несіне әнші болып тудық? Мем ле- кет тарапынан кәсіби музыка маман да- ры на бұрын ғыдай сұраныс жоқ. Арнайы ша қыр тусыз жұмысқа алмайды. Табал ды- рық тоз
дырып өзіміз табуға міндеттіміз. Кон
сер ваторияны жылына 12-13 түлек бітіре ді. Жұмыс таппаған соң, басқа салаға кете барады. Айтар ұсынысым: дәстүрлі музы кант
тарды топырлата бермей, аз студент қа былдап, оның үстіне, ар жа- ғында өнері бар, шын талантты ғана оқуға түсіріп, ке йін жолдама арқылы жұмысқа жіберуді қол ға алса, дәстүрлі музыканттың да мәр тебесі өсіп қалар еді...
МӘДЕНИЕТ МӘЙЕГІ Мәдени диалог жаңа қарқын алуда ЮНЕСКО-ның Париждегі штаб-пәтерінде Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасымен жарияланған Халықаралық мәдениеттердің жақындасу жылының ашылу салтанаты өтті. «Аталмыш шараны өткізу арқылы әлем дік қауымдастық мәдениеттің жан- жақ тылығына баса мән береді және өзара түсі ністік пен мәдениетаралық диалог ана- ғұрлым кемел қоғам құрудың аса маңызды фак торы екендігін көрсететін болады», – делінген БҰҰ Бас хатшысы Пан Ги Мунның мәлімдемесінде. Халықаралық мәде ниет- тердың жақындасу жылын өткізу идеясын Н.Назарбаев БҰҰ Бас ассамблеясының 2007 жылы өткен 62-сессиясы барысында ұсынған болатын. Қазақстан тарапының Әзірбайжан, Армения, Иран, Ресей және Украина мемлекеттерімен біріге отырып әзірлеген бұл мәлімдемесін бірауыздан құптаған ЮНЕСКО өзінің 2007 жылғы 17 жел тоқсандағы Қарары арқылы 2010 жыл ды Халықаралық мәдениеттердің жа- қын дасу жылы деп жариялайды. Жыл аясында өтетін мәдени шаралар бағ дарламасы мейлінше сан алуан. Сон- дай-ақ 40-тан астам мемлекеттер мен ха- лық аралық ұйымдардың өз елдері ау ма- ғында өткізгелі отырған шараларының бар лығы да жаңа мәдени диалогқа негіз қалайды, жалпыадамзаттық құнды лық-
тар ды арттыра түседі деген үміт басым. Сәруар САҒЫМ Электрондық сөздік елге қашан жетеді? Қазақ тілінің электрондық тер ми ноло гия - лық сөздігін жасау тура лы мә селені ғалымдар соң ғы жылдары жиі көтеріп жүр. Әсі ре се, тіл маман дары жиналған бас қо су ларда атал мыш сөздіктің пай дасы туралы жиі ай ты лады. Ма- мандардың пікі рін ше, кітап сөз дігіне қарағанда электрон дық сөз
дік пайдаланушыларға өте қо лай лы. Мұндай сөздіктің ең бір ар тықшы- лығы – элек трондық сөз дік ті дем де жаңа сөз- дер мен то лық тырып, ес кі сөздерді өшіріп оты - ру ға болады. Сон дай-ақ бас па лардан ба сылып шық қан тер минологиялық сөз дік тер мін детті түрде лингвистикалық және тер ми нологиялық сараптаулардан өт кі зіледі. Кітап түріндегі сөз- дік тер дің жа рыққа шығуы біршама уа қыт ты ала тын болғандықтан, тіп ті кей де құрамына ен ген тер мин дер тез ес кі ріп қалады. Де ген - мен қазақ ті лі нің барлық тер мин дерін қа м ти- тын сөз дік тің элек трон дық нұс қа сын жа сау өте көп ізде ніс ті, ма ман дар дың ең бегін қажет ете рі анық. Сон дық тан талайдан бе рі ай ты- лып жүр
ген электрондық сөз дік бел гілі бір қиындықтарға бай ла нысты құ рас тырылмай жат қан бол са ке рек. Жақын болашақта қазақ тілінің электрондық терми но ло гия лық сөздігі шығады дегенді естіп едік. Осы элек трондық сөз дік тің басқа сөздіктерден айтарлықтай айыр- машылығы бар ма? Гауһар ӨТЕПБЕРГЕНОВА, Алматы қаласы ЖҮЗДЕН ЖҮЙРІК РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ АҚПАРАТТЫҚ ГАЗЕТ №34 (260) 3.03.2010 жыл, сәрсенбі www.alashainasy.kz 6
ДАТ! АЛАШ АЗАМАТЫ АЛАШ-АҚПАРАТ Ханкелді ӘБЖАНОВ, тарих ғылымының докторы, профессор: АЛАШҚА АЙТАР ДАТЫМ... Тарих ғылымы – қасиетті ғылым. Ол бұра тартуды да, әсіре бояуды да, «ақсақты тыңдай, өтірікті шындай» соғуды да көтермейді. Оның өлшемі – шындық, ақиқатқа жүгіну. АЛАШҚА А Й ТАР ДАТЫ М... Тарих ғылымы – қасиетті ғылым. Ол бұра тартуды да, әсіре бояуды да, «ақсақты тыңдай, өтірікті шындай» соғуды да көтермейді. Оның өлшемі – шындық, ақиқатқа жүгіну. Түркі академиясы құрылса, ақтаңдақтар азаяр е ді – Тарихты ешбір ұлттық, мемлекеттік, нәсілдік мүддеге бұра тартпай, шынайы жазу мүмкін бе? – Мүмкін емес. Тарихта мейлінше шатасқан, бас-аяғы араласып кеткен оқиғалар көп. Айталық, Қазақ хан- дығы XV ғасырдың екінші жарты- сында Шу бойында Қозыбасы деген жерде ша ңырақ көтерді. Қасым, Есім, Хақназар хандардың қайрат- жі герімен шайба нид тердің қол астында қалып келген оңтүстік өңірді өзімізге қаратып алды. Патшалық отарлаудың салдары нан 1924 жылға дейін оң түстік облыс тар астанасы Ташкентте орналасқан Түркістан АКСР-ына кірді. ХХ ғасырдың 50- жылдары Бос тандық ауданы, тағы біраз жерлер Мәскеудің өктем дігімен Өзбекстанға берілді, кейін Киров, Жетісай, Пах тарал аудандары Қазақ- станға қай тарылды. Бір кезде Қытай- мен ше карамыз ды анықтаған да – Ре с е й и м п е р и я с ы . С о н ы ң қырсығынан Қазан төңкерісіне дейін ке ңестік дәуір ден бері даулы саналып келген біраз жер Тәуелсіздік тұсында Қытай қара мағына өтті. Бүгінде осы тарихты Қазақ стан, Өзбекстан, Қытай зерттеу шілері ешбір ұлттық, нәсілдік, мем лекеттік мүддеге тартпай қалай жаза алады? «Жерімізден айырыл- дық» деп біз айта алмаймыз, «қа зақ жерінің есебінен іргеміз кеңіп қалды» деген сөзді олар айтуы мүм кін емес. Артық ауыс сөзге бола ха лық аралық жан жал дан ешкім ештеңе ұтпайтыны және рас. Бүгінде Ресей ғалымдары XVI ғасырдан басталған отарлау саясатын, яғни Орал тауларынан бергі жерлерді жаулап алғанын ақтағысы келеді. Еуро палықтар Африканы, Америка құр лығын
өздеріне қарата бастағанда, Ресей неге қарап отыруы керек, әрі-беріден кейін бұл Шығыстың Батысқа сан ғасырлық өктемдігіне есе қайтару деп дәлелдегісі келеді. Ал Қазақстан ғалымдары Ресейге бодан болудың зардаптарын әлі санап біткен жоқ. Тіпті ең соңғы оқиға – «ҚазСат»- тың жоғалуын алайықшы. Біз жерсерігін жасағандарды айыптаймыз, олар өздеріне шаң жуытқысы кел мейді. Тарих – өткенге бағышталған сая- сат. Демек, оны өз мүддесіне тартпай жазу әлдекімнің сойылын соғуға ұрын дырмай қоймайды.
– Адам баласының пайда болуы туралы екі тұжырым бар. Бірі «адам- ды Құдай жаратты» дейді, екін шісі адамның жер бетіндегі эволюциялық дамудың барысында пайда болғанын дәйектейді. Архео логиялық зерттеу- лер әзірге ең ежелгі адамдардың қал дырған ізін Афри кадан тауып отыр. Бірақ адамдар пайда болы- сымен өркениет негізін қалауға кіріс- кен жоқ. Жануар лар дүниесінен ажы рап шық қанша, табиғатқа, қор- шаған ортаға тәуелсіз дігін жеңгенше, бірне ше миллион жыл өтті. Тұтынушы шаруа шылық түрінен өндіруші ша- руа шылық түріне көшуін ғылымда «нео литтік революция» деген ұғым- түсінікпен айдарлайды. Ол – осыдан 10-12 мың жыл бұрын орын алған құбылыс. Әлем тарихы оқулығында ең ежелгі өркениет негізін қалағандар ретінде қазіргі Египет, Грекия, Италия көр сетіледі. Дегенмен арғы түріктер, арғы қазақтар алғашқы өркениетке аз олжа салмаған. Жылқы малының қолға үйретілген жері Қазақстан екені – әлем мойындаған ақиқат. Қостанай мен іргелес Челябі аума- ғынан табыл ған Арқайым, Сын тасты қалаларында дөң гелек жасау, металлургия, қала салу кәсібі Египет пирамидаларынан да бұрын дүниеге келіпті.
Менің ойымша, адам баласы бір- бірінен тәуелсіз, әр мезгілде Жер шарының түрлі бөлігінде дүние есігін ашқан тәрізді. Сол себепті бұлардың өркениет негізін түзудегі үлесі де салыстыруға жатпайды, әрқайсысы өзінше дара, бәрі қосыла келе, адамзат өркениетін жасақтады. Тарихты Олим пиада жарысына айнал дырудың қи сыны жоқ.
– Қазақ тарихында зерттелгеннен зерттелмеген, түпкілікті құпиясы ашыл ғаннан ашылмаған мәселелер көп. Сақтар қай тілде сөйледі, «түрк» деген сөз нені білдіреді, біз қалайша «қазақ» атандық, Қазақ хандығы қай жылы құрылды, «Қасым ханның қас- қа жолы», «Есім ханның ескі жолы», «Жеті жарғы» сынды ата заң дардың түпнұс қасы табылуы мүмкін бе, Абылайды жоңғар тұт қынынан бо- сат қан қазақтар ма, орыс офицері Миллер ме, қазақ зиялысы әлеуметтік қауым ретінде қашан қалыптасты, Аманкелді Има нов тың ажалы кімнен келді, Алтынбек Сәрсенбаевты өл- тірген кім?.. Осылай жалғаса береді. Мына мәселе маңыз дырақ, анауы маңызды емес деп сұрыптау, сынып- тау мүмкін емес. Құпиясыз тарих болмайды. Онсыз тарих ғылымы да өмір сүруін тоқтатар еді. – Түркілердің ежелгі түптөркіні туралы талас көп. Тіпті айдаладағы негрдің бойынан осы халықтың қанын табатын жағдайлар да кезігеді. «Біз қайдан шықтық, қайда тарадық?» дегенді қысқаша тұжырып өтіңізші. – Бұл таластың мәні «түркілер қазақ даласына сырттан келді ме, жоқ әлде байырғы тұрғындары ма?» деген сұраққа келіп тіреледі. Бірінші ұста нымды қолдайтындар 2001 жы- лы Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті ғима ратына Күлтегіннің ескерткіш тасы орна- тылғанда «қазаққа қатысы жоқ дүние ұлықталуда» деп наразылығын біл діргені есімізде. Мен «байырғы түр кілер де, одан бұрын осы далада өмір сүрген сақтар да – қазақтың арғы тегі» деген пайымды қолдай- мын. Соңғы төрт мың жыл бойы Ұлы дала
дағы материалдық, заттай, мәдени-рухани, антрополо гиялық сабақ тастық пен жалғастықтың үзіл- меуі – осының айғақ-дәлелі. – Түркі халқы адамзат тарихындағы ең алғашқы жазуды пайдаланды деп жатамыз. Бірақ кейін сондай өркениет үрдісінен неге қол үзіп қалдық? Егер ата жо лын қуар дәстүрді ұстансақ, ғылым мен білімнің биігіне шығып, кейінгі кездері кім көрінгеннің отары болмас едік қой? – Иә, байырғы түркі жазуы, Есік қорғанынан табылған күміс тоста- ғандағы жазулар – көненің куәсі. Мұн дай мұрасымен мақтанатын бірен-саран ғана халық бар. 751 жылы Тараз дың түбінде арабтар мен қытай лар шайқасып, Орхон-Енисей жазуы ның тағдыры шешілді. Жеңіске жеткен арабтар сына жазуын ығыс- тырып, өз графикасын орнық тырды. Сөз орайы келіп тұрғанда айта ке- тейін, 1988 жылы орыстар христиан дінін қабыл дауының мың жылдық мерей
тойын өткізді. Келер 2011 жылы біздің ислам дініне кір- геніміздің 1260 жыл дығын атап өтуге негіз бар. Әрине, жазудың тарихтағы орны биік. Әйтсе де жазу ата жолын сақтаудың басты шарты емес. Қазақ даласының отарланатыны XV ғасырдан-ақ белгілі болды. Ұлы гео графиялық ашулар, португа лия- лықтардың 1415 жылдан Солтүстік Аф риканы бағындыра бастауы, ең бастысы – 1492 жылы еуропалық- тардың Аме рика құрлығына аяқ басуы нәтижесінде салт атты-көшпелі шаруашы лық мәдени типтің урба- нистік-оты рық шылық даму жо лының алдында тізе бүккен еді. Мұның сыртында XV ғасыр қарсаңында Әмір Темір мен Тоқтамыс хан өзара қыр қысып, түркі әлемінің қуаты зая кетті. Міне, осын дай тағдыр анық- тағыш бетбұ рысты сәтте құрылған Қазақ хандығы шай банид термен, Ноғай ордасы мен, моғолдармен бірде шабысып, бірде табысып, мемлекет ретінде қалып тасқанмен, эконо ми каның әлжуаз дығынан, техникалық осал дығынан урбанистік- отырық шылық әлеуетке ие іргедегі Ресейдің немесе алыста ғы Англияның отарына айналмай тұр мас едік. 1552 жылы Иван Грозный әскерінің Қазанды алуы, 1581-1583 жылдары атаман Ермак тың Сібірді бағындыруы келесі кезекте кім тұрғанын айтпай- ақ ұғын дырды. Найза мен қылыш от қа руынан әлде қайда әлсіз ғой. Шәкәрім қажы жазғандай: – Қайда кетті жаралыс берген байлық? Ұстағаны әскер мен қару сайлық... Мен ақ жүрек деген сөз босқа шығын, Қару, күшпен көрсетіп қасқырлығын. Мылтық билеп тұрғанда әділет жоқ, Алдамай-ақ аулақ өл, жарықтығым. Әлдінің әлсізді жәбірлеуі қазір тоқ- татылды деп өз басым айта ал май- мын.
– Л.Н.Гумилевтің түркі тарихына байланысты жазған еңбектері біздің халықтың шынайы болмыс- бітімін бейнелеп, шығу тегіне адал ой айтты дей аласыз ба? – Л.Н.Гумилев – тарих ғылымына зор үлес қосқан ғалым. Оның ғұндар, хазарлар, байырғы түркілер, Еур- азиялық бірлестік туралы зерттеулері кезінде КОКП-ның партиялық, таптық, ұлыдержавалық теориясы мен идео логиясына қиғаш келгені өз алдына, жүрегі, ниеті халқым деп тебіренген талай қазақ ғалымдарына моральдық, шығармашылық қолдау болды, методологиялық ұстанымның бірегей үлгісіне айналды, арғы қа- зақтар тарихтың ұзына бойына да- мы май ме
шел қалғандар емес екендігін биік өремен дәйектеді. Тарихты жасайтын күш – халық. Ал тарихшы ғалым зерттеп отырған тарихтың бел ортасында тұрған халық
ты жақсы көруге немесе ұнатпауға міндетті. Басқа жол жоқ. Бейжай, са марқау көңіл күймен тарихты зерттеуге ешкім тыйым салмайды, әрине, бірақ ондай ғалым Л.Н.Гумилев шыққандай биіктен көріну мүмкін емес. Қазақтың арғы-бергі тарихын ешкімдікіне ұқсамайтын теориялық- методологиялық пайыммен зерде- легенде Л.Н.Гумилев ішіне қулық сақтады деген ойға бара алмаймын. Ол – қазақтың біртуар азаматтарымен, мәселен, Ақселеу Сейдімбекпен риясыз пікірлесіп, хат жазысып тұрған жан. Қазақтар туралы пікірінің дұрыстығы шығар, артында қалған жесірі жұмыс кабинетіндегі жиһазды кітаптарымен бірге Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық универ- ситетіне та быстады. Л.Н.Гумилев шығармалары бү- гінгі күн үдесінен шығып тұрғанына бір мысал келтіре кетейін. Әйгілі «От- крытие Хазарии» деген еңбегінде ортағасырлық осынау елдің түбіне бұқара халық пен билеушілердің түр лі дінді ұстағандығы жеткенін дәйек тегені белгілі. Бұл – тәуелсіз жас мемлекетіміз үшін тағылымды тарих. Өзгелердің тарихын өз ұлтының тарихынан кем көрмей, алаламай, күйелемей жазған ғалым Л.Н.Гу ми - левті нағыз гуманист десек, қателес- пейміз.
– Жалпы түркі халықтары- жүктеу/скачать 3,51 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|