Метеорологиялық-климатологиялық энциклопедия
РЕФРАКЦИЯ немесе Жарықтың сынуы
жүктеу/скачать 4,63 Mb. Pdf көрінісі
|
| РЕФРАКЦИЯ немесе Жарықтың сынуы — оптикалық сәуленің
(жарықтың) екі ортаны бӛлетін шекарадан ӛткен кезде таралу бағытының ӛзгеруі, ауа орталығында жарық сәулелерінің сынуы (үзілуі); соның салдарынан бағдарлаған заттың кәдімгі биіктігі бұрынғысынан биіктеу сияқты болып кӛрінеді. Түзетуді алғанда рефракция жерлік (егер сэуле жердегі заттардан келетін болса) және атмосфералық (егер сәуле жұлдыздармен Күннен' келетін болса) болып екіге бӛлінеді. Сыну кӛрсеткіштері n1 және n2 болатын біртекті изотропты мӛлдір (жұтпайтын) орталардың созылыңқы жазық бӛліну шекарасында Жарықтың сынуы мынадай екі заңмен анықталады: Cынған сәуле түскен сәуле мен бӛліну бетіне түсірілген нормаль (перпендикуляр) арқылы ӛтетін жазықтықта жатады; Жарықтың сынуы жарықтың шағылуымен қатар жүреді. Бұл жағдайда сынған және шағылған сәуле шоқтары энергияларының қосындысы түскен сәуле энергиясына тең. Олардың салыстырмалы қарқындылығы сәуленің түсу бұрышына, n1 мен n2-нің мәндеріне және түскен сәуле шоғындағы жарықтың полярлануына тәуелді болады. Сәуле sіn =n2 sіn ) Снеллдің сыну заңымен байланысқан: n1 ) мен сыну бұрышы ( 2) түсу бұрышы ( нормаль (перпендикуляр) түскен кезде сынған және түскен жарық толқындарының орташа энергияларының қатынасы мынаған тең: 4n1n2/(n1+n2)2. Егер n2<) тәуелді болады (қ. =0-ден басқа) Жарықтың сынуымен қатар жарықтың полярлану күйі де ӛзгереді және бұл құбылыс сызықты полярланған жарықты алу үшін пайдаланылады. Жарықтың сынуының түскен сәуленің полярлануына тәуелділігі сәуленің қосарланып сынуы кезінде ерекше байқалады. Жалпы айтқанда, ортаның сыну кӛрсеткіші (n) жарық толқынының ұзындығына ( -дің кез келген мәнінде ( arcsіn (n2/n1) болса, онда Жарықтың сынуы болмайды. Бұл жағдайда бӛліну шекарасына түскен жарық толқынының барлық энергиясы түгелдей шағылған толқынмен кері қайтады (яғни жарықтың толық ішкі шағылу құбылысы пайда болады). n1 және түсу бұрышы Жарық дисперсиясы). Сондықтан монохромат) бар сәуле құраушылары әр түрлі бағытта таралады. емес жарық сынған кезде, оның әр түрлі толқын ұзындықтары ( Линзалар мен кӛптеген оптикалық приборлардың құрылысы Жарықтың сынуы заңдарына негізделген. Рефрактометрлік әдістің негізіне жарық сәулесінің бір ортадан келесі ортаға ӛткенде бағытының ӛзгеруі немесе сынуы жатады. Аналитикалық сигнал сыну кӛрсеткіші болып табылады, ол анализденетін заттың табиғатына, құрылысына, тығыздығына тәуелді. Бұл параметрлер мына теңдік арқылы бір-бірімен байланысады: мұндағы R - анықталатын заттың молярлық рефракңиясы; n - анықталатын заттың сыну кӛрсеткіші; М - анықталатын заттың молярлық массасы; p = m/V - анықталатын заттың тығыздығы. Сыну кӛрсеткіші дегеніміз - түсу бұрышының синусының сыну бұрышы синусына қатынасы. Ортаның тығыздығы мен жарық сәулесінің бағытына байланысты екі жағдай белгілі: 1. ρ(а) < ρ(б) n=sinα/sinβ 2. ρ(а) > ρ(б) 1/n=sinα/sinβ Түсу бұрышы ӛскенде (II) сыну бұрышы 90° тең болатындай (sin90 0 =1) мезгіл келеді де, жарық сәулесі ортаның жанасу шегі бойымен сынады. Бұндай түсу бұрышы толық ішкі сыну бұрышы деп аталады. sinα' = 1/n немесе n = 1/sinα' Осындай тәуелділік аналитикалык мақсаттарда қопданылатын аспаптардың (рефрактометр) конструкциясында ескеріледі. Сыну кӛрсеткіші аналитикалық параметрлерден (құрамы, табиғаты, тығыздығы) басқа жарық ағындарының толқын ұзындығына, температураға, кысымға (газдар үшін) байланысты. Осы параметрлердің әсерін жою үшін стандартты ерітінділер мен талданатын заттың сыну кӛрсеткішінің ӛзгеруін бірдей жағдайларда (λ: Т: Р) жүргізеді РИФТ (ағылш. rіft — жарықшақ, жарылым), рифтік белдем — белгілі бағытта жүздеген, мыңдаған км-ге созылған, аса тереңде жаралатын жер қыртысының ірі тектоникалық құрылымы. Ірі Рифттер рифтік белдемдер деп аталады. Ені 15 — 70 км-ден (Ӛлі теңізРифті) 200 — 400 км-ге (Қызыл теңіз Рифті) дейін жетеді. Рифт аумағында негіз және сілті құрамды тау жыныстары мол, қышқыл тау жыныстары аз кездеседі. Рифттердің осьтік грабендерінде гравитац. максимум байқалады. Рифттер жер қыртысының ерте кезде босаңсыған белдемдерінің аумағындағы ішкі құрлықтық Рифттер (мыс., Шығыс Африка, Байкал Рифттері), құрлықтық типті жер қыртысы жоқ белдемдердегі құрлықаралық Рифттер (мыс., Қызыл теңіз, Аден шығанағы Рифттері, қ. сурет) және жер қыртысының мұхиттық типі тараған ортаңғы мұхит жоталары аумағындағы ішкі мұхиттық рифттер болып бӛлінеді. Қалыптасу себебі жер қойнауындағы күштермен байланысты, сырт пішіні орларға яки жарықтарға ұқсайтын, ұзыннан-ұзақ созыла сағаланатын (ұзындығы жүздеген, тіпті мыңнан астам шақырым) кұрылым. жүктеу/скачать 4,63 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|