Метрология, стандарттау, сертификаттау және сапаны басқару
№2 дәріс Өлшеулердің негізгі түрлері және әдістері
жүктеу/скачать 0,63 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Дәрістің мақсаты: өлшеулердің анықтамаларын және түсініктемелерін оқу, өлшеулер түрлері және әдістері. Өлшеу
| №2 дәріс
Өлшеулердің негізгі түрлері және әдістері Дәрістің мазмұны: өлшеулер туралы негізгі мәліметтер; өлшеудің негізгі теңдеуі; өлшеулер классификациясы; өлшеу әдістерінің классификациясы. Дәрістің мақсаты: өлшеулердің анықтамаларын және түсініктемелерін оқу, өлшеулер түрлері және әдістері. Өлшеу - тәжірибелік жолымен табылатын өлшенетін шаманың және оның салыстыру бірлігі болып алынған кейбір мәні арасындағы сандық арақатынасын алу процесі. Өлшенетін шаманың өлшеу бірлігіне қатынасын көрсететін сан өлшенетін шаманың сандық мәні деп аталады. Ол бүтін немесе бөлшек болуы мүмкін, бірақ дерексіз сан болады. Өлшеу бірлігі болып алынатын шаманың мәні сол бірліктің өлшемі деп аталады. Сонда өлшеудің негізгі теңдеуін келесі түрде жазуға болады è À x = , (2.1) мұндағы x - өлшенетін шама; A - өлшенетін шаманың сандық мәні; u - өлшеу бірлігі. А мәні таңдалған u өлшеу бірлігінің өлшеміне тәуелді. Мысалы, x=1 м = 100 см = 10 дм. Әртүрлі өлшеудің нәтижесі аталған сан болып табылады. Өлшеулер әдетте өлшеу объектінде жасалынады. Өлшеу объекті (ӨО) – бұл физикалық шама. Физикалық шама (ФШ) - физикалық объектінің (құбылыстың, процестің) қасиеттерінің бірі; ол сапа жағынан көптеген физикалық объекттеріне ортақ, ал мөлшер жағынан әрқайсысына жекеленген болып табылады. Физикалық шамалардың мысалдары: температура, меншікті салмақ, тығыздық, ұзындық және т.б. Физикалық шама өлшемі – «физикалық шама» түсініктемесіне сәйкес келетін қасиеттің осы объектіндегі мөлшерлік мағынасы. Жалпы айтқанда физикалық шама бірлігінің өлшемі кез келген болуы мүмкін. Бірақ өлшеулер жалпы қабылданған бірліктерде жасалуы керек (№1дәріс, Халықаралық СИ жүйесі). Өлшеу үшін таңдалған физикалық шаманы өлшенетін шама деп атайды. Өлшеу құралы (ӨҚ) – өлшеу кезінде қолданатын және нормаланған метрологиялық сипаттамалары бар техникалық құрал (2.1 сурет). Әсер етуші физикалық шама (ӘФШ) – берілген ӨҚ-мен өлшенбейтін, бірақ осы құралдың өлшеу нәтижесіне әсер ететін физикалық шама (қоршаған 9 ортаның температурасы, ауа ылғалдылығы, электромагниттік өріс, вибрациялар және т. б.). 2.1 Сурет – Өлшеу процесінің сұлбасы Мұндағы: x – өлшенетін шама; y – өлшеу ақпаратының сигналы; О – оператор Өлшеу арқылы табылған физикалық шаманың мәні өлшеу нәтижесі болып табылады. Физикалық шаманың келесідей мәндерін айырады: а) физикалық шаманың шындық мәні – сапалық және мөлшерлік жағынан объекттің сәйкес қасиетін шынайы бейнелейтін физикалық шаманың мәні. Философия аспектісінде шындық мәні белгісіз. Өлшеулерді жетілдіру физикалық шаманың шындық мәніне жақындауға мүмкіндік береді; б) физикалық шаманың нақты мәні – тәжірибелік жолымен табылған және шындық мәніне сонша жақын болғандықтан белгілі мақсат үшін оның орнына қолдануға болатын мәні; тәжиребелік жолымен үлгілі өлшеу құралымен анықталады. Жасалған немесе жасалатын өлшеу жөнінде елес құрастыру үшін оның негізгі сипаттамаларын, өлшеу принципін, өлшеу әдісін және өлшеу қателігін (кейде дәлдігін) білу қажет. Өлшеу принципі – өлшеудің негізі болатын физикалық құбылыстарының жинағы. жүктеу/скачать 0,63 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|