Мұхитты экологиялық қорғау жолдары
жүктеу/скачать 101,5 Kb.
|
stud.kz-64160
- Бұл бет үшін навигация:
- Арал теңізінің экологиясы
| Тынық мұхиттың ластануы.
Тынық мұхитының және құрлық жағалауларындағы теңіздердің ластануы теңіз суына, теңіз түбіне жағалық және арналық аудандардағы теңіздерге әртүрлі ластанған заттардың түсуінің нәтижесінде болады. Олардың жалпы жылдық көлемі мыңдаған, миллиондаған тонналарды құрайды. Осындай ластану теңіз суының табиғи сапасын нашарлатады, тірі организмдер мен адам денсаулығына зиянын тигізеді. Тынық мұхиттағы теңіз суларын ластайтын ең қауіпті және ең көп тараған түрлеріне жататындары: 1) мұнай және мұнай өнімдері 2) ауыр металдар ( сынап, қорғасын, кадмий және т.б. ) 3) хлороорганикалық қоспалар және пестицидтер 4) радиоактивті заттар Осы барлық ластандыру көздерінің қатарына тағы үлкен көлемдегі әртүрлі сұйық және қатты үй – тұрмыстық қалдықтарды жатқызуға болады. Тынық мұхиттағы ластанудың ең қауіптісі мұнай ингредиенттерімен тікелей байланысты. Тынық мұхитында су айдынының мұнаймен ластануы оның Азиялық жағалауларында көп таралған. Өйткені, осы Азиялық жағалауларды мұнайды өндіру қайраңдарда жүргізіледі және осы Азиялық жағалауларға жақын жерлер мен мұнай тасымалдайтын алып танкерлердің жолы өтеді. Мұнай өнімдері арқылы теңіз ортасына түсетіе көмірсутектер судағы тіршілікке аса қолайсыз кері әсер етеді. Арал теңізінің экологиясы Арал тенізі - Қазакстаныың інжу-маржаны, шөл белдеміндегі бірден-бір көгілдір су айдыны еді. Оыың апатқа ұшырағанға дейінгі көлемі -1066 км2, тсреңдігі - 30-60 метр, тұздылығы - 10-12 % болған. Қойнауы кәсіптік бағалы балықтарға бай, жағасы қоға мен қамысты теңіз еді. Сол кездерде жылына 50-150 мын балық ауланса, теңіз жағасынан едәуір мөлшерде бұлғын терісі игерілгеы. Арал өңірінін тұргындары 1970 жылдарга дсйін әлеуметтік-эконо-микалық түрғыда жақсы қамтамасыз етілген тіршілік көшті. Теңіз өңіріндегі елді мекендерде 17 балық колхозы, 10 балық өңдейтін зауыт және 2 балык комбинаты тұрақты жүмыс істеген. 1960 жылдардаи бастап Арал өңірін игеру қолға алынды. Осы аймақтағы игерілетін жер көлсмі бұрынгыдан Өзбскстан мсн Тәжікстанда 1,5, Түрікменсанда 2,4, Қазақстанда 1,7 есегс өсті. Ал Әмудария мен Сырдария бойындағы халықтың саны 1960-1987 жылдар аралығында 2,2 есеге артты. Халық санының өсуіыс орай суға деген кажеггілік те артгы. Осыған орай, 1970-1980 жылдар аралыгында Аралға құйылаіын су мөлшері азайды. Онын негізгі себептері - антропогендік факторлар еді. Екі өзен бойындағы суды мол кажет стетін күріш пен мақта есіру ісі каркындап дамыды (Шардара). Оның үстіне ауыл шаруашылығының басқа да салалары барынша дамыды. Өзен бойлары игсріліп, суды ысырапсыз пайдалану жүзсгс асты. Мәселсн, Аралға 1960-1965 жылдар арасында 44 мың м3 су күйылса, бүл көрсеткіш 1974-1978 жылдары 13 мың м3, ал 1990 жыл-дары скі сссгс қысқарды. Нәтижесіндс, Арал тецізінің дсңгсйі 23 мстргс дейін төмсндеп, оныц су айдыны 30-200 км-ге дейін қусырылды. Судың тұздылығы 40 пайызға дейін артты. Оның үстіне екі өзен бойындағы шаруашылықтарда тыңайтқыштар мен химиялык прспарагтарды қолдану бүрын-соцды болмаған керсеткішке жетті. Тыңайтқыштарды қолдану 10-15 есеге ескен. Осындай антропогендік факторлар Арал өнірін экологиялық апатқа ұшыратты. Қүргап қалған теңіз түбінен жыл сайыы айналаға зияндылығы ете жогары 2 млн. т түзды шаңдар көтсріліп, желмен тарай бастады. Сонымсн, Арал апатына себеп болған факторларға: - жергілікті жердің тарихи-табиғи ерскшсліктерін ссксрмсу; - ауыл шаруашылығын дүрыс жоспарламау, судың қорын есеп-кс алмау; - суды өте көп қажет стетін күріш, мақта дақылдарып барынша көбейтіп жіберу; - жерді игерудің агротехникалық шараларын сақтамау және суды үнемді пайдаланбау; табиғат ресурстарын пайдаланудағы жібсрілген қателіктср мен оны меңгерудің ғылыми түрғыдан негізделмеуі болып табылады. Осы аталған фактілср Арал теңізі экожүйесіндегі тіршілік атаулыны экологиялык дагдарысқа әкелді. Бүл жағдайлар адам баласының қолдан істеген қателігі ретінде дүние жүзіне белгілі болды. Арал өңірінде туындап отырған казіргі экологиялык апаттар ныша-ны жьіл өтксн сайын теңіз суын тарылтуда. Оның фауыасы мен флорасы жойылып бітуге жақын. Топырақтың тұздануы өте жылдам жүрудс. Арал тецізінде балық өсіру шаруашылығы тоқталып, соңғы 1-2 жылда ғана қайта қолға алынды. Ондағы түрғындардьщ әлеумсттік жағдайы төмендсп кетті. Теңіз түбінсн кетсрілгсн улы түздың мөлшері жылына 13-20 млн. т деп есептеледі. Тіптсн, түзды шандар әсері сонау Орта Азия республикалары аумағына жетіп, ауыл шаруашылығына зардабын тигізуде. Топырақтың тұздануы Өзбекстанда - 60 %, Қазақстанда -60-70 %-ға артып отыр. Мұньщ өзі жалпы шаруашылықа зиянын тигізуде. Арал өңіріндегі климаттың өзгеруі шөл белдемінің табиғи ландшафтарьш біртс-бірте күрделі әрі қайтымсыз антропогендік экожүйелерге қарай ығыстыруда. Арал оңіріндегі антропогендік факторлар ондағы түрғындардың салт-дәстүріне, экономикалық-әлеуметтік жағдайына тікелей әсер етуде. Жүмыссыз қалған балықшылар әлсуметгік жағынан қорғаусыз қалып, басқа аймақтарга сріксіз қоныс аударуда. Қазіргі Арал өңіріндс адамдардың дснсаулығы күрт төмсндеп кетті. Бүл еңірдс соңғы мәліметтер бойынша туберкулез, буйреккс тас байлану, сарысу, өкпс-тыныс жолдарының қабьшуы, жүқпалы аурулар рсспубликанын басқа өңірімсн салыстырғанда жоғары кәрсеткішті беріп отыр. Арал теңізінің болашағы дүнис жүзі халыктарын толғандыруда. Оның біржола жойыльш кетуі Орта Азия мен Қазакстанды ғана емес көптегсн ШЫРЫС елдеріннің тыныс-тіршілігіне өзгерістер әкелмек. Ал әлемдік климаттың өзгсруі, шелге айналу, атмосфсрадағы ауытқу-шылықтар, антропогендік экожүйслсрдің түрақсыздығын тудырады. Арал мәселссі соңғы 10 шақты жылда гсограф және эколог ғалымдар арасында жиі-жиі пікірталастар туғызуда. Арал мәсслссі туралы халықаралық конференциялар ұйымдастырылды. Өркснистті слдср қаржылай көмск көрсстудс. Олар нсгізінсн Орта Азия рсспубликалары, Рсссй, АҚШ, Жапония, т.б. мемлекеттер. Арал теңізін құтқару жөнінде бірнеше ғылыми болжамдар мен жобалар бар. Олар: Сібір өзендерін Қазақстанға бұру. 2. Әмудария мен Сырдария өзендерінің суын реттеу аркылы суды молайту. 3. Арал теңізін жартылай сақтап қалу. 4. Каспий теңізінің суын жасанды канал арқылы әкелу. 5. Жер асты суларын пайдалану. 6. Арал теңізіиің өздігінен табиги рсттеулін немесс толысуын күту. Әрине, бұл жобшіар болашақтың ісі болғанымен, уақыт талабы оны күттірмейді. Бәрі де қаражатқа тірелуі мүмкін. Ал оныц іскс асуы адамзат кауымьшың білімі мен біліктілігіыс байланысты сксні анық. Қазіргі кезде Аралды қүтқару бағытывда батыл да жоспарлы тұрдс ғылыми негіздс жүмыстар жасалуда. "Арал тагыдыры - адам такдыры" болғандықтан оны сақтап қалу аға ұррпақтын болашақ алдьшдағы борышы. жүктеу/скачать 101,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|