МҰхтар әуезов абай роман-эпопея (бірінші кітап)

 
55 
- Сүйіндік,  Жексен,  Сүгір  -  үшеуің  де  алдымызға  түс!  Аттарыңа  мін!  Жүр 
әне  Бөжейге!  Елден  жырыла  қашып  оңбайсын  түге!  Бөжейге  барамыз. 
Ағайынға  салмак  саламыз.  Тіпті  жан  ашыр  жоқ  болатын  болса,  арғысын  содан 
әрі көрерміз! - деді. 
Сүйіндік  пен  Сүгірді,  Жексенді  қосып  алған  осы  топ  дәл  осы  күн  түсте 
Шыңғыстағы  Бөжей  аулына  келді.  Оның  қыстауы  Тоқпамбет  дейтін  қалың 
шалғынды, мол тоғайлы, ең бір кұйқалы қыстау еді. 
Бөжей өз атасы Қеңгірбайдан ата қоныс есебінде мұра қып қалған жер осы. 
Бөкенші  тобы  келген  соң,  Бөжей  ілезде  кісі  жіберіп,  жақын  жердегі 
Байдалы мен Түсіпті шақырып алды. Не де болса Жігітектің ақылы бір жерден 
шықсын дегені. 
Бұ  топта  Сүйіндік  шешіліп  сөйлеген  жоқ.  Кібіртіктеп,  қылғынып 
сөйлегендей болды. 
- Ағайының  келіп  отыр.  Ақылыңа  қоңсы  қона  келіп  отыр.  Не  дейсің? 
Нұсқайтұғын бетіңді айт! - деді. 
Бөжей  мұнын  ішкі  сырын  білмеп  еді.  «Дағдылы  қорқақтығы,  Құнанбайға 
қарсы шаба алмайтын ежелгі маймақтығы» деп, мырс етіп, мұрт астынан күліп 
қойды.  Бірақ  Суйіндік  сондай  солғын  болғанмен,  өзге  көпшілік  олай  емес. 
Оның  ажарын  сүймей,  мойнын  сырт  қайырып,  сұрланып  отырған  Дәркембай 
Бөжейдің күлкісін сезіп қап: 
- Бөжеке, кібіртіктей-кібіртіктей болдық қой. Тура баспас тобан аяқ болған 
соң иыққа ит те, құс та шығад та!.. Тек қана «шөк-шөк» дей бермей, осы бізді де 
ел қылатын, ер қылатын ақыл айтшы! – деді. 
Байдалы  осындай  ер  мінезді  жақтайтын.  Тура  айтқанды  сүйетін,  өзі  де 
қайратқа, қимылға бой ұрғыш адам. Жігітектің қол күші, көбінесе, осы Байдалы 
басынан айқын көрінетін. 
- Өй, Сүйіндік, сен ақылды мына Дәркембайдан сұрасаң етті. Еркектің сөзі 
мына  кедейде  жатыр  ғой,  мынау  ер  кедейде!  -  деп  кеудесін  көтеріп 
Дәркембайға сүйсіне қарады. 
Бөжей бұл тартысты әуелі қолмен емес, жолмен бастап көргенді мақұл деп 
білген.  Қолдан  келсе,  бұл  жолы  Құнанбайды  келеге  салып  әшкерелеп,  көп 
алдында  тентек  қып  алмақ.  Мына  келген  Бөкеншіге,  ертең  болатын  бәленің 
артын да ашып айтып, танытып қоймақ. Әуелі осыдан бастау лайық. 
-Бөбен, Борсақ бауырымсың. Саған тигені - маған тигені. Сенен шет қалып, 
амандық, тыныштық іздемеспін. Бірақ Құнанбайдың дегені болса, сені мен мені 
де  тату  қып,  туысқан  қып  қоймақ  емес-ау.  Талшоқы,  Қарауыл,  Балпаң  деген 
жерлерді атапты деп есіттім. Осының түбін ойламаймысың? - деп, бар жиынға 
барлай  қарап,  аз  үндемей  отырып:  -  Мұнысы  Кішекең,  Бөбеңнің  жер  жапсары 
бір  болсын.  Екі  атаның  ұрпағы  жерлес  болса,  татулықтан  кетеді.  Жақын 
отырып,  бес  тал  көде  мен  бір  ұрттам  суға  да  қиталасып  таласа  берсін  дегені. 
Атадан  нәсілге  арылмас  жік  қалсын  дегені  ғой.  Бірақ  оның  ойлағанының  бәрі 
бірдей  ерге  баса  бермес.  Туысқандығым  туысқандык.  Күндердің  күні  боп, 
Талшоқы  мен  Қарауылға  келер  болсаң,  орның  әзір.  Барымды  ортаға  сап,  түс 
шайыспай-ақ үлесемін. Ол өзі бір төбе. Ал, бірақ одан бұрын айтысып көрейік. 
Ара ағайын Кішекең екен. Біз кіріспей кім кіріседі? - деп, Түсіпке қарап отырып, 
-  ағайын  келісіне  мынауың  тентек,  мынауың  зорлық!  -  дегенді  айтып  көрейік. 

 
56 
Қалған іс пен сөзді содан соң шешейік... Мақұл ма? – деді. Бөкенші жиыны да, 
Байдалы, Түсіп те бұны мақұл десті.  
Ендеше, Түсіп, сен атқа мін! Осы сөзді  алып, Құнанбайға барып, жауабын 
бүгін әкел! - деп, Бөжей сөзін бітірді. 
Түсіптің баратыны осымен шешілген соң, Байдалы: 
- Тек,  жалғыз-ақ,  арыла  сөйлес.  Айтатынның  бәрін  айтып  кел.  Бұға-бұға 
болғамыз.  Ат  кекілін  кессең  де,  қатты  айтып,  ел  өкпесін  түгел  жеткіз!  -  деп, 
Түсіпке өзі де ашумен сөйлеп, нық қайрат берді. 
Осы сөзді қатты ұстап, Түсіп сол күні кешке Құнанбайға кеп сөйлесті. 
Құнанбай Қарашоқыға үлкен бәйбішесі Күнкені қыстатпақ болған. Өзі сол 
ауылда  екен.  Түсіп  екінті  кезінде  келді  де,  Құнанбайды  оңаша  шығарып,  дөң 
басына отырып, ұзақ сөйледі. Алыстан бастап, «береке-бірлік» керегін айта кеп, 
ең аяғында: 
- Мынау  ісіңе  Бөбең  емес,  исі  Кішекең  де  наразы...  -  дей  беріп  еді, 
Кұнанбай бұған жалт қарап, қатты зекіп: 
- Наразының  жоқшысы  Кішекең  болмак  па?  Ендеше  мынау  Керей,  Уақ, 
анау  Сыбан  тегіс  наразы.  Оңды-солдың  бәрі  өкпелі.  Кімге  өкпелі?  Ұрлады, 
барымталады, ақ малымның есесін бермейді деп, дәл Кішекеңнің өзіне наразы. 
Байдалы, Бөжей, мына Түсіп сен... дәл сендерге наразы. Бөкеншіні айтқанша өз 
басыңды ақтап ал! Ұры менен қарынды тыйып ал! - деді. 
Түсіп бұл араға қатты ашуланып еді, даусы да қатаң шығып кетті. 
- Телі  мен  тентек  қайда  болсада бар  болатын,  Құнанбай!  Бөжей  мен  Түсіп 
өзі  ұры  ма  еді!  Ара  ағайынның  сөзін  айттың,  қарындастың  көз  жасын  айттың 
деп,  тағы  жазғырмақпең?  Ақ  та  болсам,  жоқ  сылтаумен  тағы  арандатпақпең! 
Бөжей,  Түсіп  арам  болса  айтарсын!  Ақ  болса,  жазықсыз  болса,  неңді  айтасын?
 
 
 
- Айтқаным айтқан, жазықтысын, арамсын... 
- Ендеше  міне,  зауал  уақты...  сал  мойныма  арамымды!  -  деп,  Түсіп  дір-дір 
етіп, жүгініп алды. 
- Арамың  сол,  Бөжей  маған  қақпан  құрғанын  қойсын!  Біреудің  сыртын 
бетке  ұстап  жүріп,  маған  арнап  оқ  атқанын  қойсын!  Енді  осыдан  қоймайтын 
болса,  ағаш  оғын  аямасын,  тегіс  атсын!  Бірақ  қашан  айттың  демесін!  Ендігі 
керді  тап  өзі  көреді.  Өз  басы  көреді!  Ал,  Керей,  Уақтың  малын  бересін! 
Бергіземін!  Ертең  үстіңе  сияз  құрғызамын.  Бұл  бір.  Екінші,  Бөкенші  сөзінен 
аулақ  кетсін.  Тартсын  аяғын.  Тарт  аяғыңды!  Ара  ағайын  сен  емессің.  Саған 
сынататын сөзім емес. Бәле іздемесең, кіріспе! Кіріссең, алысқалы әдейі кірістің 
деп білемін. Бар, айт осынымды!.. Тегіс жеткіз Бөжей мен Байдалыға! - деді. 
Сөз осымен бітті де, екеуі екі айрылып кетті. 
 
4 
 
Осының  ертеңінде,  түске  таман  Майбасардың  екі  ат  шабары  -  Қамысбай, 
Жұмағұл шапқылап кеп, Жігітек ішіндегі Үркімбай аулына түсті. 
Қыстауының  жанында  отырған  алты  үйдің  барлық  иті  абалап  шығып  еді, 
атшабарлар ақырып, қамшы үйіріп ұмтылып, бездіріп жіберді. 

 
57 
Әрбір  үйдің  есігін  жамылып,  баспа  ғып  тұрған  балалар  да  мына  тентек 
қонақтардан  қорқып,  інге  кірген  тышқандай,  есіктерінің  ар  жағына  сүңгіп-
сүңгіп кетті. 
Үркімбайдың үлкен қоңыр үйінде бірталай еркектер отыр еді. 
Үй  иесінің  өзінен  басқа  Қаумен,  Қараша  барды.  Бұл  екеуі  -  Бөжейдің 
жақын  ағайындары.  Үркімбайдың  кішкене  тұлымды  қызы  есіктен  қашып  кеп 
әкесінің қолтығына кіріп кетті де: 
- Атшабар, атшабар! - деді. 
Атшабар келсе, жанжал келетінін балаға шейін сезетін. 
Мойындарына  былғары  сөмке  салған,  төсіне  қақпақтай  үлкен-үлкен  жез 
знактар таққан екі атшабар үйге кіріп келгенде, тұлымды қыз: 
- Әне, әнеки, әке! - деп, әкесінің қойнына жабыса түсті. 
- Өй, жандарым, немене шулатып жүргендерің? - деп, Үркімбай жақтырмай 
қарсы алды. 
- Іс тығыз, бұйрық  тығыз... асығып жүрміз!  - деп, Қамысбай төрге шықты. 
Жұмағұл от басына бір тізелеп отырып қалды. Қараша: 
- Е, не бұйрық?  Немене тағы: ел көшті, жау жетті деп шетіңнен? - деді де, 
қабағын  түйіп,  Қамысбайға  ашумен  қарады.  Бірақ  қырыс  атшабар  қайысқан 
жоқ. 
- Бұйрык  сол,  үй  тігесіңдер.  Қараша,  Қаумен,  сендерді  іздеп  келеміз.  Осы 
Үркімбай,  Қаумен,  Қараша  үшеуінің  ауылдарында  сияз  болады.  Ел  жиылады. 
Керей,  Уақтын  даугерлері  келеді.  Елмен  елді  ақылдастырамыз,  ұрыдан  мал 
әпереміз дейді... 
- Кім айтады? - деп, Қаумен тіксінді. 
- Әперетін кім? - деп, Қараша қайтадан қадалды. 
- Ұрыдан  әпере  ме,  жоқ,  ұры  емеске  де  салмақ  түссін  дей  ме?  -  деп, 
Үркімбай да жалт қарады. 
Сияз  деген  мол  шығын.  Ол,  көп  елдің  қалың  даугерлері  келіп  орнайды 
деген сөз. Осы елдің жуан, семіз, мешкей билері, күндіз - түстік, кешке - қонақ 
асы жеп, асықпастан ай жатады деген сөз. 
Ежелден  мәлім:  қай  ауылдың  үстінде  сияз  болса,  сол  ауыл  мол  шығасылы 
болмақ.  Елден  ерекше  мазасыздыққа  ұшырамақ.  Ұлық  қай  ауылға  сияз  құрса, 
сол ауылды қырына алғаны. 
Қамысбай  бұл  отырғандардың  сиязға  оңай  көне  қоймайтынын  ертеден 
біледі. 
Старшын  мен  аға  сұлтанға  айтпаса  да,  атшабармен  көп  қиталасады.  Бірақ 
Майбасар бұйрығы қатты болатын. Бөгелуге болмайды. 
- Бұйрық ұлықтікі. Құнанбай мен Майбасардікі. Мен шығарды деп пе ең? - 
деп,  Қарашаға  сыздана  бір  карады  да,  -  бол,  болыңдар!  Ақылдасыңдар  да,  үй 
қамдаңдар.  Үшеуіңнің  ауылдарыңдағы  бар  киіз  үйді  осында  әкеп  тігіңдер. 
Сойыс  жайын  ақылдасыңдар.  «Жігітек  әуелі  елу  қой  сойыс  үлессін»  -  деген. 
Соны қай-қай ауылға саламыз. Қазір осының жайын кеңесейік, - деді. 
Атшабармен  сөйлесіп  сөзге,  жолға  жарымайтынын  Қаумен  жақсы  біледі. 
Сондықтан ол егес сөзді молайтпай, жақындағы Байдалымен ақылдасып алмақ 
болды. Үркімбай мен Қарашаға: 

 
58 
- Екеуің бері қараңдаршы, - деп, біраз үндемей қадалып отырып, - біз ғана 
емес,  Жігітекке  тегіс  келген  селебе  ғой.  Мына  жерде  Байдалы  бар.  Бөжеймен 
ақылдасуға  қашан  боп  түр.  Қараша,  сен  тез  атқа  мін  де,  барып  Байдалымен 
ақылдасып, мына атшабарлардың жауабын алып кел! - деді. 
- Дұрыс,  сүйт!  -  деп,  Үркімбай  да  қостады,  атшабарлар  да  қарсы  болған 
жоқ. 
Қараша лезде тұрып, үндеместен жүріп кетті. 
Осымен атшабарлар орнығып отырып, шай ішіп жатты. Үркімбай олармен 
жауаптаспаса  да,  өз  ішінен  Майбасар  бұйрығына  қатты  ашулы.  Бар 
Тобықтының ішінде бір үй қазанына арам ас салмады десе, сол ең алдымен осы 
Үркімбай үйі болатын. 
Атшабарлар көп тосқан жоқ. 
Үй  сыртына  бірнеше  атты  кісі  дүсірлетіп  кеп,  шапшан  түсіп,  аттарын  тез 
байлап жатыр. 
Келген Қараша. Қасында Байдалы мен Қарашаның өр атанған ұры түсіргіш 
жігіттері.  Жұмағұл  атшабар  қулау  болатын.  Ішінен  мыналардың  келісін 
жактырмады. 
- Е,  не  ғып  ереуілдеп  жүрсің  бәрің  бірдей?  -  дей  беріп  еді,  Қожақан  деген 
ұзын қара жігіт: 
- Атаңды  жау  шапса,  бірге  шап  деген.  Сендерге  Жігітектің  бар  малын 
тартып әпергелі келдік, - деді. 
- Бар  мал  емес,  елу-ақ  қой  керек.  Қалған  малың  көп  болса,  ана  иесі 
келгенде  жетектетерсін...  Асыққаның  не?  -  деп,  Қамысбай  зәрленіп  ашу 
шақырайын деді. 
- Соны  әперетін  осы  сенбісің?  -  деп,  Қараша  Қамысбайдың  дәл  қасына 
жүгіне отырды. 
- Мен болғанда қайтейін деп ең?.. 
- Сен,  қанқұйлы,  тамам  елді  жылатып  болдың  ғой,  осы  итаршылықты 
қоямысың?.. 
- Өй, сандалма әрман! Одан да ана Байдалының жауабын айт. 
- Жауабы  ма?..  Ендеше  жауабы  міне,  -  деп,  Қараша  қолындағы  тобылғы 
сапты  жуан  қамшыны  сермеп  жіберіп,  атқып  тұрып,  Қамысбайды  бастан 
тартып-тартып жіберді... 
Малдасын  құрып  отырған  Қамысбай  да  жалма-жан  тұра  беріп  еді... 
Үркімбай, барлық осы үйдегі өз жігіттеріне ақырын, бұйрық етіп: 
- Ұста! Сой екі итті! -деді. 
-  Жұмағұл  да,  Қамысбайда  арпалысып,  айғайлап,  боқтық  астына  ала 
бастады. Бірақ он жігіт ырық бермеді. Үндеместен жабылып, екеуін алып-алып 
соқты да, тізерлеп басып-басып алды. 
- Байдалының жауабы сол. Екі иттің бауыр сыртынан дүрені соғып-соғып, 
Майбасарға  қып-қызыл  жоса  қып  қайтар,  -  деді!..  Ал!..  Тұр  бәлем!  -  деп  кеп, 
Қараша Қамысбайдың басына өзі мініп алып, құйрығы мен жонынан шықпырта 
берді. Жұмағұлды Үркімбай мен өзге жігіттер де сондай сабады. 
Екі  атшабар  таяқты  Жігітектен  мейлінше  жеп  алып,  беттегі  қызыл  жоса 
қандарын  айғыз-айғыз  қылған  бойында,  сүртпестен  шапқылап  отырып, 
Қарашоқыдағы Құнанбайдың алдына тура кеп кірді. 

 
59 
Құнанбайдың  қасында  Байсал,  Майбасар  бар  екен.  Және  Құлыншақтың 
батыр  ұлдарынан  Наданбай,  Манас  отыр.  Ырғызбайдан  -  Жұман,  Төлепберді, 
тағы да басқа үй толы жігіттер бар екен. 
Құнанбай  әуелі  үн  қатпай  сазарып  отырып  барып,  аздан  соң  екі 
атшабардың бетіне нұсқап отырып Байсалға: 
- Міне, көрдің бе? Қайтып ағайын болайын? Мына қамшы мыналарға емес, 
маған  жұмсаған  қамшысы  ғой  Бежейдің...  Тұр  тегіс!  -  деп,  бар  жігітке  қатты 
ақырып бұйрық берді. - Қазір барыңдар да, сол өз үйінде сабатқан Үркімбайды 
қол-аяғын байлап тұрып, дәл менің алдыма сүйретіп әпкеліңдер! - деді. 
Басқа  бір  кісі  бір  ауыз  сөз  айтқан  жоқ.  Құнанбай  да  мұнан  әрі  ләм  деген 
жоқ.  Он  жігіт  атқа  міне-міне  шаба  жөнелді.  Ішінде  Құлыншақ  балалары  бірге 
кетті. 
Осы  топ  ымырт  жабыла  Үркімбайдың  аулына  жетіп,  барлық  ауылдың 
еркектерін  бықпырт  тигендей  сабап  жүріп,  Үркімбайды  өз  үйінен  сүйреп  алып 
шықты.  Үркімбай  үйде  қарсыласқанмен,  таяқ  тиетінін  байқаған  соң,  енді 
қайтып үн қатқан жоқ. 
Бетінде жалғыз тамшы қан жоқ. Ашудан көкпеңбек боп, булығып алған еді. 
Ернін  тістеп,  қабағын  тастай  түйіп  ап,  шыдай  бермек  болды.  Тыста  мұның 
қолын  артына  байлап,  бір  семіз  шабдар  атқа  мінгізді  де,  артына  Төлепберді 
қарғып  мініп  алды.  Ашулы  топ  Қарашоқыға  қарай  тасырлатып,  шапқылап 
жөнелді. 
Қазірде қас карайып, іңір қараңғысы әбден болған екен. 
Бұлар  Шыңғыстың  қалың  ішіндегі  Үркімбай  қорасынан  төмен  беттеп, 
өзенді бойлап шауып келеді. 
Аз уақытта өзенді кесіп өтетін бөктер жолға жетті. Енді күнбатыс жақтағы 
Қарашоқыға қарай бұрыла беріп еді. 
Бірақ  алдарында  көлденең  тұста  бір  топ  биік  терек  болатын.  Соныц 
арасынан, бір сәтте, қалың нөпір боп: 
- Қапта, қапта!.. 
- Түс-түс! 
- Өлтір  иттерді,  өлтір!  -  деген  қалың  шумен,  өңшең  бір  көк  аттылар  тиіп 
кеп кетті. Ұзын саны отыз-қырықтан кем емес. Қолдарында шоқпар мен сойыл. 
Құнанбай жігіттері қарсы айғайлап: 
- Келсең кел!.. 
- Омай!.. 
- Түссең түс! - деп, сапырлысып, араласып кетті. Бұларда да сойыл, шоқпар 
сай еді. 
Ұзын-ұзын ақ сойылдар кезек-кезек қағысып, сарт-сарт тиіседі... 
Қараңғыда  тосқауылда  тұрып  шабуыл  жасаған  Қараша  болатын.  Оған 
Байдалы күндіз бұйрық беріп: 
- Бір қимылды істеуін істедің. Бірақ енді сақ бол! - деген. 
Қараша содан кешкі ымыртқа дейін тау басында, ат үстінде жүрген. Кешкі 
алакөлеңкеде  Үркімбай  аулына  қарай  суыт  кетіп  бара  жатқан  қалың  шоғырды 
ол мезгілмен-ақ көріп еді. Тегін емес екенін де білген. Содан шапқылап отырып, 
таудан  түсіп  өз  аулының  бес-алты  жігітін  атқа  мінгізіп  ап,  жолдағы  Қаумен 
жігіттерін де атқа мінгізіп алғанша со болды. 

 
60 
Не  де  болса  Үркімбай  аулында  жауды  баса  алмайтынын  білген  сон,  осы 
қайтар жолдан кеп тосқан. 
Қараша  қара  сойылға  мықты  болатын.  Өз  аулының  жас  жігіттері  де 
шетінен  ат  үсті  төбелеске  мойымайтын,  «іздегенге  сұраған»  дейтін  Қожақан 
сияқтылар еді. 
Қоян-қолтық  жерден  жақсы  килікті.  Құнанбай  қолын  бұл  ұрыста  бастаған 
Құлыншақтың  батыр  ұлы  Манас.  Ол  алдарынан  тосқауыл  болатынын  білген 
кісідей екен. Аналар қаптап қоя бергенде, түк сасқан жоқ. 
Тақымындағы қара шоқпарын суырып ала, бар жігіттеріне бұйрық беріп: 
- Ал, саспаңдар, көп те болса қорықпай ұрыс! Таймай соқ! - деп араласқан. 
Осымен, қалың топ жапыр-жұпыр бірнеше рет айқасты. Манас қолынан екі 
жігітек құлап түсті. 
Төлепберді  бағанадан  бір  ақыл  ойлап  алып  еді.  Тіпті  үлкен  қысылшаң 
болса,  ол  Үркімбайды  аударып  тастап  кетпек  болатын.  Осы  ойын  өзі 
орындағанша,  Қараша  кеп  жетіп,  еріксіз  істетті.  Қолы  байлаулы  жүрген 
Үркімбай,  бір  айқасып  өткен  уақытында,  Қарашаның  атын  танып  қалған.  Сол 
арада айғайлап: 
- Қараша,  мен  мұндамын,  мені  айырып  ал!  -  деген.  Қайта  айналып 
оралғанда,  Қарашаның  қуғаны,  осы  екі  кісі  мінгескен,  жеір  қылаң  ат  болды. 
Жақыптың жүйрік шабдар аты жеткізбей, көп әлек қылды. 
Бірақ  Қараша  қалатын  емес.  Топтан  жырып  алып,  қуып  кетті.  Төлепберді 
артына  алақтап,  алдына  қарай  алмай  келе  жатты.  Үркімбай  осы  қысталаңмен 
пайдаланып, атынан өзі сусып, құлай түсіп кетті. 
Осымен  Жігітек  Үркімбайды  айырып  алып  қалды.  Құнанбай  жағынан  бұл 
түнде қолға түскен кісі болмады. Жігітек тауды басына көшіріп, ұран сала берді. 
Сонымен тобы көбейе бастады. Жан-жақтан: 
- Қайда?  Қайда?..  -  деп  андыздап  шапқан  аттылардың  сарыны  молапып 
кетті. Осыны байқап алған Манас өз жігіттеріне: 
- Енді жөнел!.. Қаша ұрысу керек!.. Сал, қаша ұрысты!.. Ал, тарт! - деп, өзі 
бастап тартып берді... 
Үркімбай  босанғаннан  кейін,  олар  жосытып  шапқылап,  тау  асып  кетті. 
Құнанбай  жігіттері  қолға  түспесе  де,  Жігітек  қолынан  қорқып,  қашып  кетті. 
Үркімбайды әкете алмады, тастап кетті. 
Бұл  түнде  бар  Жігітекке  Үркімбайды  айырып  алу  да,  күндіз  Құнанбайдың 
екі атшабарын сабаған сияқты, күш асырып, бел бітірген іс болды. 
 
5 
 
Осының  ертеңінде  күн  райы  өзгеше  бұзылып,  қыс  ызғары  біліне  бастады. 
Шыңғыстан  аса  соғатын  қатты  жел  бар.  Көктемде  бұл  жел  игілік  желі.  Қарды 
қағып,  бөктер  мен  шиді  қарайтып  кететін  жел.  Қыстыгүні  де  Шыңғыс  желі 
шаруаның досы. Тау ішімен бөктерде бір жұмадай, он күндей үзілмей соққанда, 
қыс қысталаңын сейілтіп, мал жайылысын кеңейтіп, шаруаның арқасын жазып 
кететін. 

 
61 
Бұл  өзі  оңынан  соғатын  жел.  Сондықтан,  оншалық  көп  суық  әкелетін  жел 
емес.  Бірақ,  соғуының  қаттылығы  тым  ерекше  болады.  Бөктерде  қиыршық 
тастарды ұшырып соғатын қара жел. 
Шөп  атаулыдан  да  қой  оты  -  мық  жусан  мен  ұсақ,  тырбықтай  бетеге 
болмаса,  өңге  бойшаң  тамыры  босаң  шөптерді  жұлып,  ұшырып  әкететін  әдеті 
бар. 
Тегінде  Шыңғыстың  асыл  шөбі  -  мық  жусан.  Бұл  қойдың  ырысы.  Ал, 
қыстау атаулы қойға жайлылық жағынан бағаланады. 
Қойдың  құты  Шыңғыс  болған  соң,  көп  елдің  жақсы  қыстау  іздегенде 
тығылатыны да сол Шыңғыс. 
Шыңғыстың  қара  желі  өзге  уақыттың  бәрінде  жақсы  болғанмен  дәл 
күздігүні  жайсыз-ақ.  Күнді  суытып,  аспанды  сұрлантып  келеді.  Бүгін  қара  жел 
басталысымен, қиыршықтап  қар да түсе бастады. Биылғы жылдың ең алғашқы 
қары осы. 
Суық  жел  киіз  үйде  отырған  ауылдарды  тегіс  бүрістірді.  Шыңғыстың 
бөктері  мен  қойнауындағы  ауылдар  бұл  уақытта  қыстау-қыстауына  мінбелеп 
қонып, күн райын бағып отыр еді. 
Бүгін  сол  елдің  бәрі  де  киіз  үйлерін  жығып,  жүктерін  қораға  тасып,  жылы 
үйлеріне  қауырт  кіріп  жатқан.  Көпшілік  осы  қарбаласта  болса,  Құнанбайдың 
Қарашоқыдағы аулы, ас берген ауылдай, өз әлегімен өзі ұйқы-тұйқы боп жатыр. 
Үркімбайды  ала  алмай,  көрген  қарсылықты  тегіс  айтып  Манастар  келгелі, 
Құнанбай  аулынан  жан-жаққа  қарай  үсті-үстіне  шапқыншылар  ұшыртып  кетіп 
жатыр. 
Кешегі Байсал бастаған барлық үлкендер жиыны осы ауылдан тараған жоқ-
ты.  Олардың  үстіне  қазір  маңайдағы  бар  Ырғызбайдың  еркек  кіндіктісі  түгел 
аттанып  келген.  Шапқыншылар  кеткен  беттерден  ондаған,  жиырмалаған 
аттылар, лек-лек, желе жортып келіп жатыр.  
Осы  келген  топтардан  он  шақты  жігітті  іріктеп  шығарып,  бастығын 
Майбасар етіп, Құнанбай әуелі Бөкеншіге жібертті. 
Қызылшоқыдағы Бөкенші әлі де көшпей отыр еді. 
Мыналар бара сала, тығыз бұйрық етіп, Талшоқы мен Қарауылға қарай сол 
Бөкеншіні  бір-ақ  көшірді.  Сүйіндік,  Сүгірлер  осындай  сылтауды  күтіп,  қос 
қанатын қомдап отыр екен. Алдымен көшкен солар болды да, өзге Бөкеншілер 
де еріксіз тартып кетті. 
Бүгінгі  күн  көшкен  жалғыз  Бөкенші  ғана  емес,  Кұнанбайдың  өз  аулынан 
көшкендер  де  бар  еді.  Ол  Өскенбайдың  үлкен  үйі  -  Зере  отырған  ауыл.  Және 
соның  қасындағы  Ызғұтты,  тағы  бірнеше  Қарабатыр,  Жуантаяқ  ауылдары 
болатын.  Қысы-жазы  Ұлжандармен  бірге  көшіп  жүретін  Жидебай,  Барақты 
қыстайтын ауылдар. 
Құнанбай  бұл  уақытқа  шейін  ол  ауылдарды  қыстауларына  жібермей,  өз 
тобын бір арада жиып ұстамақ боп келіп еді. Енді суық түскенде, кәрі шешесін 
және Ұлжан қолындағы жас балаларын тоңдырып отыра беруге болмады. 
Зере мен Ұлжанға бала атаулының барлығы: «Қыстауға көшейік, тоңдық» - 
деп салмақ салған. Осымен Зере Құнанбайға ұрсып, еріксіз бүгін көшетін етті. 
Осы  ауылдарын  көшіріп,  жөнелтіп  болған  соң,  Құнанбай  дәл  бүгіндей 
Шыңғыс өңіріндегі әбігер мен қарбаласты тез пайдаланбақ болды. 

 
62 
Бағана, таңертеңнен бері үсті-үстіне келіп жатқан аттылар қазір түс кезінде 
қалың  нөпір,  үлкен  қол  болды.  Тегіс  сойыл,  найза,  айбалта,  шоқпар  ұстаған, 
шабуыл мен соғысқа әзірленген қол. 
Бұл  келгендер  Ырғызбайдан  басқа  Торғай,  Топай,  Жуантаяқ,  Әнет,  Сақ-
Тоғалақ  сияқты  рулардың  топтары.  Және  бір  қалың  нөпір  Көтібақ  болатын. 
Осы  елдердін  бәрі  де  Шұнай,  Ши,  Жидебай,  Қыдырдан  бастап  Шыңғысқа 
шейін  созыла  қыстайтын  елдер.  Қарашоқыға  жақын  келетін  қыстаулардың 
елдері. 
Дәл шаңқай түс кезінде, Құнанбай шарт киініп,  Байсал, Майбасарды ертіп 
тысқа шығып, барлық елге: 
- Ал, ағайын, мін енді тегіс аттарыңа! - деп айғайлап тұрып, бұйрық етті. 
Жұрт жапыр-жұпыр атқа мінді, Ырғызбай жігіттері қаруларын қолға алған. 
Өзге ел де тегіс қару алды. 
Бұл уақытта жел қатайып, күн суытып, таңертеңгі қиыршық қар енді бетке 
сабап,  қалыңдап  түсіп  тұр.  Айнала  бұлыңғыр.  Шыңғыстың  биіктерінен 
бүктетіліп, булығып түсіп, ағындап етіп жатқан тұманды шаңыт та бар екен. 
Құнанбай ұзын торы аттың үстінде тұрып, айналаға, күн реңіне қарап алып, 
ішінен: «Қол қарасы көрінбейді, мұнысы тіпті жайлы» - деді. 
Қастарының  арасынан  түскен  екі  сай  ажымы  болушы  еді.  Сонысы  қазір 
тереңдеп, қатты түйіліп алыпты. Бетінде ұзарып қарауытып шыққан түктер бар. 
Үлкен, өткір жалғыз көзі қанталап, шапшаң қарап, жалт-жұлт етеді. 
Жұрт  тегіс  атқа  мініп  болған  соң,  екі  жағында  тұрған  Байсал  мен 
Майбасарға қарап, бұйыра: 
- Бас! - деді. 
Қара  қатқақ  болған  бөктерді  дүбірлетіп,  тасырлата  басып,  қалың  қол 
Жігітекке қарай тартты. 
Қолдың алдында Құнанбайлар. Қатты жүріп, сау желіп келеді. 
Құнанбай  қолы  осы  күні  түс  аумастан,  Тоқпамбеттің  батыс  жағындағы 
салбыраған тұмсыққа желе-жортып, шыға-шыға келді. 
Бөжей  қыстауы  қозы  өрісіндей  жерде  тұр.  Қораға  кірген  екен. 
Мүржелерінен сары қидың түтіні бықси, шалқып шығып жатыр. 
Қоранын  айналасында,  мұнда  да  нөпір  көп  екен.  Бірақ  жаяу  жүргендер. 
Дәл қораның өз жанында, сай тұрған аттар бірен-саран ғана. 
Құнанбай  тез  байқады.  Ерттеулі  аттың  барлығы  да,  кыстаудан  жоғары, 
төмен созылған тоғайлы қалың шабындының бойында өрелеулі жүр екен... 
Ырғызбай  жағынан  шыққан  қалың  қолды  көрісімен  ауылдағы  барлық 
жиын  аттарына  қарай  асыға  жүгірісті.  Қолдарында,  сойыл,  найзалары  бар. 
Қарсылыққа бекінген жиын. 
Енді бір азғантай аял болса, бұлар да тегіс атқа мініп алатын сияқты. Онда 
қарсылык,  шаппа-шап  келген  соғысқа  айналмақ.  Осыны  есептеп  алған 
Құнанбай  пұшпак  тымағынын  құлағын  байлай  бере,  торы  атты  тебініп 
қамшылап алып: 
- Қапта,  қапта!  Олжай,  Олжай!  -  деп,  ұран  салып,  ағыза  жөнелді.  Барлык 
қалған қол да айғай салып: 
- Ырғызбай! Ырғызбай! 
- Топай! Топай! 

 
63 
- Олжай Олжай! - деген ұрандармен дүрк жөнелді. 
Қатты  жел  күні  қаптап  жанған  қаудай  болып,  жер  күңіренткен  жайын  үн 
шықты. У-шу, дүр-дүр етіп, дүрілдеген дүлей күштің суық үні. 
Бөжей аулындағы жиынның саны, мынау қолдан сонағұрлым азғана. 
Жігітек, тегі сайлана алмай, қамсыз қалған сияқты. Соғыс болса, мұндайда 
бұрынғы көпке мәлім әдет бойынша: «тұрысатын жерін айтсын» десіп ап, содан 
кейін қол жиюшы еді. Құнанбай оны істемеді. Шұғыл келді. 
Бөжей  қасына  қазір  жиылған,  Шыңғыс  ішіндегі  Жігітектің  ғана  біраз 
қауымы. Ойдағы Балпаң мен Шидегі Жігітек хабарсыз қалған. 
Тіпті таудағының көбі де бүгін қораға кірудің әбігерінде. 
Исі Бөкенші ішінен, қазірде Бөжей қасынан табылған он шақты қара шаруа 
ғана.  Оларды  бастап  келген  Дәркембай еді.  Жидебай,  Мұсақұлдан,  Қыдыр  мен 
Көлқайнар,  Қызылшоқыдан  сойыл  ұстап  Қарашоқыға  қарай  шапқылап  кетіп 
жаткан лек-лек аттыларды көріп, Дәркембай: «Осы тегін смес. Жігітекке қарсы, 
Бөжейге қарсы жиылып жатқан қол» деп байлаған. 
Бөжейге  де,  өзге  Жігітекке  де,  бағана  түстен  бұрын  кеп,  Құнанбай 
жағының жаманатын жеткізуші дәл сол Дәркембайлар болған... 
Жолшыбай  Байдалы  мен  Қараша,  Қаумен,  Үркімбайды  да  атқа  мінгізіп, 
асықтырып ерткен солар. 
Қазірде  Бөжей  қорасының  алдында  тұрған  қырық  шамалы  кісі  бар. 
Бұлардың ортасындағы Бөжейдің өзі. Қасында, Бөжейді жалғыз тастамайық деп 
қоршап  қалған  сол  Дәркембайлар  және  Байдалы,  Қараша,  Үркімбай,  Қаумен, 
Қожақандар еді. 
Бұл  сияқты  егде  кісілермен  қатар,  Құнанбай  шабуылын  тосып  тұрған  бір 
топ  жас  жігіттер  де  бар.  Ол  Қауменнің  екі  мықты  баласы  Базаралы,  Балағаз, 
Қарашаның баласы Абылғазы. 
Және Жігітек ішіндегі өзге жанкүйер ағайынның жас азаматтары Бейсембі, 
Әбділда, Оралбай дегендер болатын. Бұлар әуелі: 
- Кеңгірбай, Қеңгірбай! - деп ұран салып, жаяу болса да, қолдарына шоқпар, 
сойылдар  алып,  қыстау  жанында  тұрган  бесті-онды  ерттеулі  атқа  мініп,  қарсы 
шықпақ еді. 
Байдалы ақырып бұйрық етті де: 
-  Тоқта!  Е,  мына  Бөжейді  жалғыз  тастаушы  ма  едің?  Өлсең,  қасында  өл!  - 
деген...  Құнанбайлар  тақап  қалды.  Іркілер  емес.  Айбар  шегіп,  сойылдарын 
көтеріп ұстап, жаланып келеді. 
- Қап, қор болдық қой! Қапыда қалған басым! Қапыда кеттім ғой тағы да! - 
деп,  Бөжей  қатты  ширықты.  Бұлардың  азғана  сенімі  қыстаудың  жоғарғы  жағы 
мен төменгі жағындағы жігіттер еді. Олар аттарына жетіп калған екен. Бестен-
оннан  топталып,  сойылдарын  көтеріп,  жауға  қарай  жосытып  көлденеңдеп 
шауып берді. Бірақ алды солай болғанмен, арттағы көпшілігі аттарын тез ұстап 
міне алмай жатыр. 
Енді  Олжай  қолы  бұл  жаяулардың  көпшілігін  атқа  мінгізбей  басатын 
болды. 
Құнанбай шауып келе жатып, оң мен солдың екі жағына да жүз қаралыдан 
екі  қалың  топты  жыра  жөнелтті.  Солар  өреде  жүрген  аттарды  қиқу-айғаймен 
шошытып бездірді. 

 
64 
Сойылдың  астына  алып,  үстеріндегі  ер  атаулының  барлығының  қастарын 
талқан етіп, қиратып жүр.. 
Жігітек  жағынан  алғаш  атқа  мініп  қарсы  шапқан  селдір  топтар  Құнанбай 
бастап  келе  жатқан  қалың  нөпірдің  өзін  жанай  шауып  еді.  Оларды  да  көптің 
селі басып кетті. 
Екі  жаққа  бөлінген  топтарынан  басқа,  Құнанбайдың  артындағы  нөпірдің 
өзі де тіпті мол. 
Көлденеңнен киліккен жігіттердің аттары әп-сәтте ойнап шыға берді. 
Бір  жігітке  тақ  қырық-елу  сойыл  қарсы  келген  болу  керек.  Оп-оңай  ұйпап 
кетті. 
Аттарына жете алмай, жаяу қалған жігіттер, өздерінің үстіне барған қалың 
топтармен: 
- Қайт!  Қайт!  -  деп  тұрып,  жаяу  күйде  соғыспақ  еді.  Бірақ  атты  мен  жаяу 
соғыса  алсын  ба?  Аттың  екпінімен  кеп  сойылды  соққанда,  ат  үстіндегілер 
жаяуларды қағып жығып, домалатып-домалатып кетті. 
Осымен қыстаудан оқшау кеткен азаматтың барлығының да еріксіз титығы 
құрыды.  Көптігіне  сеніп,  өркештеніп  алған  және  мыналардың  қамсыздығын 
көріп,  біржолата  дандайысып  алған  жаулар  енді  ұран  менен  айқай-шуды  тіпті 
қатты үдетті. 
- Айдос! Айдос! 
- Ырғызбай! Ырғызбай! 
- Топай! Торғай! Топай! Торғай! - деп, арғы ұраны Айдосты бір атап, одан 
қала  берсе  бергі  әруақтарын  да  жиі  шақыра  жүріп,  Жігітек  жігіттеріне  тақай 
бергенде: 
- Қыр! Жой! - деп барынша шошытып, зәрін шашып келеді. 
Енді  бөгет  атаулы  жапырылып  болған  соң  барлық  қолдары  жан-жақтан 
қыстауға  қарай  лап  берді.  Жер-дүние  азан-қазан.  У  да-шу  айғай  мен  тасыр-
тұсыр әлекке толды. Нағыз шабыншылықтың жат сарыны басты. 
Бөжей тобы әлі күнге қыстау алдында еді. Барлық бұл арадағы жиын сойыл 
шоқпарын  көтеріп,  арқа  жүнін  үрпитіп  ер  тағыдай  тапжылмай  тұрған-ды.  Енді 
айналаның барлығын жау алған соң, Байдалы қатты дауыстап: 
- Бітті  ғой!  Шарасы  құрғыр  бітті  ғой!  Тарт  енді,  қораға  тарт!  Есік-есікті 
алып тұрып, қораға кіргізбей өлісіп көреміз! - деп, бар жиынды солай бастады. 
Орталықта,  үлкен  есік  аузында  Байдалы  мен  Бөжей.  Бұларды  қоршаған 
өңшең  ер  жастар,  Базаралы,  Балағаз  сияқты,  Қожақан  сияқты  мықты  жігіттер 
болатын. 
Жау  атаулы  қалың  нөпірмен  қораның  үстіне  ақтарылды.  Шапқылаған 
күйінде  ағылып  кеп,  үйіліп  жатыр.  Барлығының  үйірілгені  Құнанбайдың 
айналасы екен. Бұйрық, әмір күткендер. Тап ортада Құнанбай. Атының үстінен 
әлі түспей тұр. 
Дәл  осы  кезде,  қораның  ішінде,  Дәркембай  Бөжей  мен  Байдалының 
арасынан ентелеп кеп, сирақты мылтыкты көтере берді. 
Қоранын  ішкі  жағынан  жаңа  жүгіріп  кеп  еді,  қайдан  алып  шыққаны 
белгісіз,  құлағы  қайырулы,  білтелі  қара  от  қойса  тарс  бергелі  тұр.  Асығыста 
Бөжейді топшысымен қағып, өтініш етіп: 

 
65 
-Мынау соқыр аяйын деп тұрған жоқ. Тағы да түбімізге жетті ғой. Атамын! 
Жайратамын! - деп, шақпағын шаға беріп еді. 
Бөжей оны қатты серпіп жіберіп, тоқтатып: 
- Атпа,  тарт  былай!  Аруақ  бары  рас  болса,  бұдан  келген  керді  көрермін!  - 
деді... Бұл кезде Құнанбай айғай салып, бұйрық беріп: 
- Алып  шық  шеттерінен!  Сүйретіп  шық  індерінен!  Қол-аяғын  байлап  ап 
шық өңшең тоң мойын  құлдың!  - деп, Майбасар бастаған барлық Ырғызбайды 
қораға қарай жаяу қаптатты. 
Олар есік-есіктін алдында іркіліп қалғандықтан, Құнанбай тағы ақырып: 
- Қапта, түс аттан! Қапта тегіс!  - деп, Көтібақ, Топай, Торғай жігіттерін де 
тұтас айдап салды. 
Байдалы мен Бөжейдің қасындағы Базаралы, Балағаз, Дәркембайлар қатты-
ақ  қимыл  етіп  еді,  Бірақ,  қалың  нөпір  үркіп  кірген  қалың  қойдай  боп,  кернеп 
басып кетті. 
Төбесі  аласа  қораның  ішінде  Базаралы,  Дәркембайлар  сойылдарын  да 
құлаштап тұрып сермей алмады. Аз-ақ уақыттың ішінде қалың-қалың топырлар 
Жігітектің  кырық  кісісін  тағы  да  ұйпап,  жеңіп  алды.  Жігітектерді  сүйреп-
сүйреп алып шығып жатыр. 
Қараша  мен  Үркімбайдан  бастап,  жас  жігіт  атаулының  барлығын  тысқа 
шығара  сала,  бес-он  кісі  жабыла  түсіп,  торсылдатып  дүре  соға  бастады...  Беті 
қан,  омырауы  мен  сырты  қан  болған  Қараша,  Дәркембайлар  тілін  тартпай, 
барлық қарғыстың бәрін Құнанбайдың дәл әзіне арнап, айғайлап айтып жатыр. 
Бірақ  көптің  шуының  ішінде  ол  сөздер  Құнанбай  құлағына  жеткен  жоқ.  Алып 
шыққанның бәріне қарап: 
- Саба,  сал  дүрені!!  Аяма!..  Қарсыласады  ғой  бұл  Жігітек?  -  деп,  өз 
бұйрығымен сабатып тұрған Майбасар. 
Талмастан,  бөгелместен  қамшы  жұмсайтын  жалаң  қаққан  жігіттер  бар. 
Солардың басы екі атшабар: Қамысбай мен Жұмағұл. 
Құнанбай  алғашқы  шыққандарға  қарап тұрған  жоқ.  Оларға  беріліп  жатқан 
жазаны  да  елеген  жоқ.  Үлкен  қораның  үш  есігінен  шығарып  жатқан 
Жігітектердің пішіндеріне ғана қадалды. 
Күткені, тісін басқаны біреу-ақ. Міне енді, ең соңында оны да алып шықты. 
Бұл  -  Бөжей.  Өзгелердей  емес.  Әзір  қыры  сынбаған  күйде,  өз  еркімен  шығып 
келеді. Бас киімі - пұшпақ тымағы да өзінде. Басқаларша үсті де жыртылмаған. 
Итеріп  шығарған  да  кісі  жоқ.  Тек  екі  жағын,  алды-артын  қамалаған  Ырғызбай 
ғана көп екен. 
Құнанбай  атына  қамшы  басып  жіберіп,  омыраулатып  келді.  Мұның 
қасында  тұрған  Байсал  да  осы  кезде  қатты  тебініп,  катарласып  кеп  қап  еді, 
Құнанбай Майбасар мен Қамысбайға ақырып әмір етіп: 
 -Соқ дүрені! - деді. 
Бөжейді  сол  сәтте  Қамысбай  мен  Жұмағұл  екеуі  жағадан  алып  жұлкып, 
жығып салды. 
- Сал  дүрені!  Артын  түріп  қойып  соқ!  -  деп,  Құнанбай  қалшылдап  кеп, 
төніп тұр. 
- Көзің  аққыр,  көзің  ақсын!  Ей,  Құнанбай,  аруақ  қаны...  Қарғыс  атқыр!  - 
деп,  Бөжей  айғай  салып  еді,  осы  кезде  оны  жығып  салып,  тоны  мен  шапанын 

 
66 
түріп  тастап,  Қамысбай  қамшыны  қайқайта  көтеріп  алды.  Бөжейдің  еті  аппақ 
екен.  Белі  мен  арқасы  ашылып,  көлденең  жатыр.  Барлық  қалың  жиын  дәл  осы 
сәтте жым-жырт боп тына қалды. 
Қамысбайдың  қамшысы  сермелген  бойында  Бөжейдің  арқасына  төне 
бергенде, біреу келіп, өз денесімен Бөжейді жаба бере, құлап кеп түсті. 
Бұл  Құнанбаймен  ере  келген  Көтібақ  Пұшарбай  еді.  Бөжейдің  Көтібақ 
ішіндегі құрдасы, досы болатын. 
- Уа, жетті, жетті ғой, Құнанбай! Араша, араша, - деп айғайлап жығылды. 
Кұнанбай бұған қатты зәрленіп, оттай күйіп, ашуланып кетіп, өз қамшысын 
иіріп кеп: 
- Соқ  дүрені!  Өзіне  де  соқ  бұл  иттің!  -  деп  ақырып  жіберді.  Сол  кезде 
Құнанбайдың қақ қасынан қатты ашулы айғай шықты. 
- Боқты  соғарсың!  -  деп,  саңқ  еткен  Байсал  еді...  Құнанбай  бұған  атып 
жіберетіндей  боп  жалт  қарап  тұрып,  бұзылған  түсін  анық  таныды.  Бірақ  өз 
дегенінен қайтқан жоқ. 
- Соқ!  Екеуіне  де  соқ!  -  дегенде,  Майбасар  бастаған  Ырғызбай  мен 
атшабарлар батырлатып жөнелді. 
Бөжейге де, Пұшарбайға да қамшы тиіп жатыр. 
Байсал  енді  өз  атын  кимелетіп,  Майбасарды  қаға-маға  Пұшарбайды  айыра 
берді. Барынша ақырып, айғай салып: 
- Көтібақ!  Көтібақ!  Ер,  соңымнан,  Көтібақ!  -  деп  ұран  салып,  бар 
Көтібақты  бір-ақ  сәтте  екшеп  алды.  Қалың  нөпірмен  Құнанбай  тобынан  лезде 
бөлініп ап, Жігітек жаққа шыға берді. 
Бірак  бұл  арада  оған  қосылып,  төбелеске  шығарлық  Жігітек  тобы 
мардымсыз.  Сондықтан  ол  Құнанбай  қолымен  соғысқан  жоқ.  Осы  арада 
ашумен  булығып  кеп,  Бөжей  үшін,  Пұшарбай  үшін,  барлық  ағайын  ел  үшін 
намысы қайнап, жаны ашып, Жігітек жаққа жарқ бергені анық. 
Жұрттың бәріне де бұл жай оп-оңай танылды. Майбасарлар енді бұдан ары 
Бөжейді ұра алмады. Босатып, тұрғызып жіберді. 
Бөжей  тұрып  алып,  анадай  жерде  сырттап  бара  жатқан  Құнанбайға 
айғайлап: 
-  Әй,  Құнанбай!  Мен  сені  оқтан  аяп  ем  жаңа,  сен  мені  отқа  салдың  ба? 
Осыныңды ұмытпа! - деп қалды. 
Құнанбай Көтібақтан басқа қалған қолын іріктеп алып, әлі де қалың  нөпір 
болып, Қарашоқыға қарай тартты. 
 
 
 
 
 
 

жүктеу/скачать 2,25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: