Министерство сельского хозяйства республики казахстан

194 
 
ЛЕСНЫЕ, ЗЕМЕЛЬНЫЕ И ВОДНЫЕ РЕСУРСЫ 
 
ƏОЖ 630.266 
 
АбжановТ.С. 
 
Қазақ ұлттық аграрлық университеті 
 
АСТАНА ҚАЛАСЫН КӨГАЛДАНДЫРУДА СƏНДІК АҒАШ ЖƏНЕ БҰТАЛЫ  
ИНТРОДУЦЕНТ ӨСІМДІКТЕРІН ҚОЛДАНУ 
 
         Аңдатпа 
Интродукциялау мəселесінде басты көрсеткіш болып іріктелетін өсімдіктердің жаңа 
орта  жағдайына  бейімделуге  деген  тұрақтылығы  жəне  тез  өсу  көрсеткіштері  болып 
саналады.  Сонымен  қатар  келесі  ұрпағының  сол  жердің  табиғат  жағдайына 
тұрақталатындай  түрлерін  таңдау.  Екпе  ормандар  өсіру  жəне  қаланы  көгалдандыру 
жұмыстарында  сыртқы  орта  жағдайына  тұрақты  жəне  жоғарғы  өнімділікті  өсімдік 
түрлерін іріктеу жəне оларды еңгізу маңызды мəселе болып табылады. Сол арқылы қала 
өсімдіктерінің  сыртқы  орта  жағдайына  тұрақты  өсімдіктердің  тигізетін  əсерін  зерттеу 
жəне оларды кеңінен қолдануға жағдай жасау қажет. 
Кілт сөздер: интродукция,вегетация,генеротив,фенология,репродукция. 
Зерттеу жұмыстарының өзектілігі 
Интродукция  дегеніміз – Бұл  ағаш  жəне  бұталы  өсімдіктерді  бұрын  өспеген  жаңа 
аумақтарға көшіріп отырғызу, сол арқылы аймақтың өсімдік флорасының аясын кеңейтіп, 
жаңа  өсімдік  түрлерінің  ассортиментімен  толықтыру.  Көшіріп  отырғызылатын 
өсімдіктердің өз өсу ортасынан тыс, жаңа аймақтарға бейімделуін отандық жəне шет елдік 
көптеген  ғылымдар  зерттеген.  Көп  жағдайда  олардың  өсу  жағдайы  ұқсас  аудандарға 
көшіріп отырғызу жəне бейімдеуге болатыны көрсетілген. Ал кейбір ғалымдардың зерттеу 
жұмыстарында  кейбір  өсімдіктердің  жаңа  топырақ  климаттық  жағдайға  нашар 
бейімделетіні анықталған [1].     
Интродукциялау мəселесінде басты көрсеткіш болып іріктелетін өсімдіктердің жаңа 
орта  жағдайына  бейімделуге  деген  тұрақтылығы  жəне  тез  өсу  көрсеткіштері  болып 
саналады.  Сонымен  қатар  келесі  ұрпағының  сол  жердің  табиғат  жағдайына 
тұрақталатындай  түрлерін  таңдау.  Екпе  ормандар  өсіру  жəне  қаланы  көгалдандыру 
жұмыстарында  сыртқы  орта  жағдайына  тұрақты  жəне  жоғарғы  өнімділікті  өсімдік 
түрлерін іріктеу жəне оларды еңгізу маңызды мəселе болып табылады. Сол арқылы қала 
өсімдіктерінің  сыртқы  орта  жағдайына  тұрақты  өсімдіктердің  тигізетін  əсерін  зерттеу 
жəне оларды кеңінен қолдануға жағдай жасау қажет. 
Интродуценттердің  физологиялық  даму  көрсеткіштерін  зерттеу  арқылы,  олардың 
топырақ  климаттық  жағдайына  бейімделу  дəрежесін  анықтауға  болады.  Сонымен  қатар 
физологиялық  даму  жағдайының  өзгеруіне  қарай  жəне  олардың  даму  жағдайын  ескере 
отырып  барынша  тұрақты,  интродукциялау  өндірісінде  болашағы  жоғары  өсімдік 
түрлерін  іріктеуге  мүмкіндік  береді.  Астана  қаласының  əлеуметтік – экономикалық 
дамуының  жоғары  қарқыны  Астана  қонақтары  мен  Астаналықтардың  демалуы  үшін 
экологиялық  таза,  жасыл  алқаптар  құру  бойынша  жұмыстарды  орындауды  талап  етеді. 
Сонымен қатар жоғары эстетикалық жəне санитарлық – гигеналық сапаларға ие, төзімді, 
сүрекдіңдерін өсіру жəне қалыптастыру қажет. 
Сəулетшілер мен экологтардың ортақ ойы – елордамыз жасыл желекке орануы тиіс. 
Бұл бағытта бірінші қадамдар жасалынып үлгірді. Соңғы бес жылдың ішінде қалада алты 
бақ,  жиырма  шақты   саябақ  пен  елорданың  əкімшілік  орталығында  сулы  жасыл 

195 
бульварлар  пайда  болды. Сəулет  біртумасын  құруды  қала  тұрғызушылармен  қатар, 
«жасыл» сəулеткерлері де қолға алды.  Астананы гүлдендіру жұмысына қазіргі заманның 
дизайнерлері  де  кірісіп,  елорда  бақтары  мен  саябақтарын  барынша  көркейту  жүзеге 
асырылады. Ақбұлақ  өзенінің  бойынан  француз  стиліндегі  «Арай» саябақ  құрылысы 
жүргізіледі.  Мұнда  ағаштарды  симметриялы  түрде  орналастыру  жобаланған.  Астананың 
шағын жасыл аймақтарында интродуцент ағаштарын енгізу көзделіп отыр: емен жапырақ 
тектес  магония,  куриль  шайы,   матсудан  талы,   маньчжур  жаңғағы,  сүйір  жапырақты 
үйеңкі жəне т.б. көптеген ағаш түрлері енгізіліп жатыр. Жергілікті өсімдіктерге қарағанда, 
мұндай  экзотикалық  түрлердің  ерекше  күтімді  қажет  ететіні  анық. Жоспар  бойынша 
жылына он саябақ құрылысын бітіру жолға қойылды. Ал əрбір жаңа нысанның толығымен 
бітуі үшін, қазынадан 30-45 миллион теңге бөлінуі тиіс [2]. 
Қалалар  мен  елді  мекендерді  көгалдандыру  кезінде,  оның  айналасында 
қорғаныштық алқа ағаштар құру үшін сонымен қатар демалыс аймақтарын қалыптастыру 
үшін  ағаш  жəне  бұталы  өсімдіктердің  кең  ассортименттін  қолдануға  болады.  Ол  үшін 
басқа  аймақтардың  əр  түрлі  өсімдік  түрлерін  интродуценттеу  арқылы  жүзеге  асыруға 
болады. Солтүстік Қазақстан аймақтарында интродуценттерді еңгізу жолдары XVIII-XIX 
ғғ.  жүзеге  асырыла  бастады.  Қазіргі  уақытта  «ҚазОШҒЗИ»  ЖШС – мен  жүргізілген 
зерттеу  жұмыстар  нəтежесінде  Солтүстік  Америка,  Қиыр  Шығыс,  Сібір,  Еуропа,  Кіші 
жəне  Орта  Азия  жəне  т.б.  елдердің  өсімдіктерін  интодуценттеуге  болатыны  анықталған. 
Олардың  ішінде  аллеяларға  топтасып  өсіруге  жəне  т.б.  мақсатта  қолдануға  болатын 
экзотикалық  өсімдік  түрлерін  көрсетуге  болады.  Бұлар  мəңгі  жасыл  майқарағай 
ағаштарының  жекелеген  түрлері.  Сонымен  қатар  шырша  ағашының  жекеленген 
түрлерінде, бейімдеуге болатынын көрсетті. 
            Ғылыми жаңалығы 
Соңғы  жылдары  табиғатты  қорғау  мəселесі,  соның  ішінде  өсімдік  ресурстарын 
қорғау өзекті мəселеге айналды. Заман ағымына сəйкес техникалық дамудың əсері терең 
сезіле бастады. Əсіресе қала жағдайында улы газдар, шаң, тозаңдар жəне т.б. қалдықтар, 
қала  тұрғындарына,  сонымен  қатар  жасыл  өсімдіктеріге  де  зиянды  əсерін  тигізуде. 
Қарқынды  дамып  келе  жатқан  Астана  қаласының  жасыл  экспозициясы  ағаш-бұталы 
өсімдіктердің  шектеулі  түрлерімен  ғана  берілген.  Қала  көшелерін  қоршаған  ортаның 
ластануына,  шаң-тозаңға  төзімді,  əрі  тұрақты  жаңа  өсімдік  түрлерімен  байыту  заман 
талабына сəйкес қажеттілік туғызады.  
Осы  мəселені  шешу  мақсатында  жаңа  өсімдік  түрлерін  бейімдеу  жұмыстарын 
жүргізу  қолға  алынып  жатыр.  Бірақ  қажетті  ағаш  жəне  бұталы  өсімдіктермен  қала 
көшелерін  көркейту,  топырақ  климаттық  жағдайларының  қолайсыздығына  байланысты 
көп қиындықтар туғызады. Сондықтан Астана қаласының топырақ климаттық жағдайына 
бейімделетін  жаңа  өсімдік  түрлерін  таңдау,  сонымен  қатар  бейімделіп  жатқан 
интродуцент  ағаш  жəне  бұталы  өсімдіктердің  физологиялық  даму  жағдайына  бақылау 
жұмыстарын жүргізу жүзеге асырылатын болады. Соның нəтежесінде топырақ климаттық 
жағдайына  төзімді  сəндік  пішіндегі  аязға  жəне  ыстыққа  төзімді  интродуцент  өсімдіктер 
көгалдандыру  жұмыстарында  іс  жүзінде  еңгізілмек.  Зерттеу  жұмыстарын  жүргізу 
барысында  отандық  ғалымдардың,  шетел  ғалымдарының  зылыми  зерттеу  жұмыстары 
талданып,  сараланып  жаңа  интродуценттерді  еңгізумен  қатар,  олардың  тұрақтылығын 
артыруға, күтім жұмыстарын жүргізуге бағытталған шаралар атқарылады. 
Өсімдіктердің  интродукциясы  əр  түрлі  мақсаттағы  жасанды  түрде  құрылатын 
фитоценоздардың өнімділігін артыру үшін, үлкен қор болып саналады. Сондықтан қаланы 
көгалдандырумен  қатар  сирек  кездесетін,  жоғалып  бара  жатқан  түрлерді  де,  сақтауға 
шаралар  жасау  қажет.  Оларды  табиғатқа  қайтару  үшін  дендро  саябақ,  сынақ  алаңдары, 
батаникалық  бақтар  құрылып  олар  көбейтілуі  қажет.  Сондықтан  зерттеу  барысында 
аталған мəселелер қарастырылатын болады.      

196 
 
Зерттеу жұмысының негізгі мақсаты 
Астана  қаласының  топырақ  климаттық  жағдайына  төзімді,  сəндік  пішіндегі  тез 
өсетін қоршаған орта əсеріне тұрақты, жоғары өнім бере алатын құнды ағаш жəне бұталы 
өсімдік  түрлерін  таңдау,  сақтау  жəне  бейімдеу  арқылы  толықтыру.  Жаңадан  бейімделіп 
жатқан  ағаш  бұталы  өсімдік  түрлеріне  зерттеу  жасау,  көгалдандыру  жəне  екпе 
жұмыстарына  қолдану  мақсатында  барынша  тұрақты  түрлерін  анықтау,  жаңа  түрлерін 
еңгізу, жергілікті түрлерден сəндік пішіндегі түрлерін іріктеу жəне көгалдандыруға ұсыну. 
Зерттеу жұмысының қарастыратын негізгі міндеттері 
-
 
Астана  қаласын  көгалдандыруға  барынша  құнды,  сəндік  жəне  төзімді  ағаш  жəне 
бұталы өсімдік түрлерінің тізімін қалыптастыру; 
-
 
Астана  қаласында  көгалдандыруға  ұсынылатын  интродуценттерді  сынау 
жұмыстарын жүргізу; 
-
 
Астана  қаласындағы  интродуценттелген  өсімдіктердің  физологиялық  дамуы  жəне 
биоморфологиялық көрсеткіштері бойынша салыстыру, бағамын жүргізу; 
-
 
Астана  қаласы  жағдайында  жақсы  интродуценттелетін  сəндік-бұталы  өсімдік 
түрлерін іріктеу; 
-
 
Астана қаласының топырақ климаттық жағдайына төзімді жергілікті ағаш, бұталы 
өсімдік түрлерін таңдау жəне оларды бейімдеу бойынша ұсынылатын технологиялар.   
Зерттеу материалдары мен тəсілдері 
Интродуценттерде  зерттеу  барысында  олардың  қысқа  төзімділігі,  құрғақшылыққа 
жəне аязға төзімділігіне баға беріліп, олардың гүлдену жəне жеміс беруі аурулармен жəне 
зиянкестермен зақымдалуы белгілі шкалалармен анықталады.  
Қысқа төзімділігін бағалау Н.А. Болотовтың шкаласы бойынша жүзеге асырылады. Келесі 
кезеңдерде  қысқа  төзімді  ағаш  жəне  бұталы  өсімдік  түрлеріне  бақылау  жүргізу  жəне 
іріктеу жұмыстары қолға алынады.  
Көктемде  немесе  жаздың  басында  жапырақтар  толық  шыққаннан  кейін  сынақ 
алаңдарында  қыстан  шыққан  өсімдіктерге  бақылау  жұмыстары  жүргізіледі.  Бақылау 
жұмыстарын  жүргізу  барысында,  зақымдалған  жəне  қурап  қалған  өсімдіктердің  саны 
анықталып,  өсімдіктердің  зақымдалу  сипаты  мен  көлемі  анықталады.  Сүректің  үсікке 
шалдығуы,  аяздан  жарылуы  (шытынауы),  қабығының  күйіп  кетуі,  вегетативтік  жəне 
генеротивтік    бүршіктерінің  үсіп  кетуі  анықталады.  Вегетациялық  кезең  басталғаннан 
бастап, оларға фенологиялық бақылаулар жүргізіледі. Фенологиялық бақылау жүргізудің 
мақсаты вегетациялық кезең ұзақтылығын анықтау жəне ағаш-бұталы өсімдік түрлерінің 
жергілікті ауа-райы факторларына олардың даму сатысының сəйкестігін анықтау.  
Олардың  фенологиялық  фазаларын  анықтау,  келесідей  жолдармен  жүзеге 
асырылады.  Өсімдік  бүршіктерінің  ісінуі  күндізгі  уақытта  бақыланады,  ал  бүршіктері 
жабық  өсімдіктерде,  қозғалуы  басталған  кезде  бақыланады.  Басқа  өсімдік  түрлерінде 
болса,  бүршік  қабыршықтарының  ұзына  бойына  ашыла  бастаған  кезде  бақыланады. 
Бүршік  жаруын  қадағалау  қабыршықтарын  бір-бірінен  ажырап  кеткенге  дейін 
бақыланады,  ары  қарай  бүршік  астынан  жапырақтың  жасыл  ұшы  көрінгенге  дейін 
бақылануы  жүзеге  асырылады.  Қарағай  ағашында  болса,  бүршік  астынан  цилиндр 
пішіндегі  қалқаны  көрінгенге  дейін  қадағаланады.  Ары  қарай  жапырақтану  үрдісін 
бақылау жүзеге асырылады.  
Одан  кейін  жас  жапырақтары  шығып,  қалыпты  пішінге  келгенге  дейін  бақылау 
жұмыстарын жүргізу қажет жəне бақылау жұмыстары жапырақтың өсуі тоқтағанға дейін 
жүргізіледі. Күзгі уақытта жапырақ түсінің өзгеруі 10% көлемін алғаннан бастап  50% -ға 
дейін  боялуына  қарай  бақылау  жүргізіледі.  Ары  қарай  зерттеу  жұмыстары  жапырақтың 
түсуі  кезінде  жургізіледі.  Жапырақтың 25%-дан    кем  болмағанда  басталып,  олардың 
толық  түсіп  болуына  дейін  бақылау  жүргізіледі.  Егер  жапырақтың  əлі  жасыл  күйінде 

197 
үсікке  шалдыққа,  жапырақ  түсуінің  толық  басталған  кезде,  піспеген  бүршіктері  үсікке 
шалынуы мүмкін. Бұл жағдайда қажетті белгі қоямыз.     
Зерттеу  жұмыстары  бақыланатын  өсімдік  түрлерінде  хаустары  пайда  болғанда 
жүргізіледі. 1-ші бақылау жұмыстары, алғашқы хауыздың пайда болғаннан бастап жүзеге 
асырылады,  келесі  жұмыстар 50% хаус  пайда  болғанда  жүреді.  Бөрік  басының  əр  түрлі 
бөліктерінде хаустардың шығуы жөнінде белгі қойылады. Ары қарай зерттеу жұмыстары 
ағаш-бұталы өсімдіктердің гүлденуі, жемістердің пісуі жəне түсуі т.б., жұмыстар жоғарда 
аталған  жұмыстармен  ұқсас  жүзеге  асырылады.  Өсу  кезінің  ұзақтылығы  бүршіктерінің 
ісінуі  басталғаннан  бастап  анықталады  жəне  вегетациялық  кезеңінің  ұзақтылығы  болса, 
бүршіктерінің  ашылуы  басталғаннан  жапырақтары  толық  сарғайғанға  дейін  жүргізіледі. 
Бейімделудің  сəтті  болуы  жəне  оның  бейімделу  бағымы  жəне  коэффиценті  бойынша 
анықталады.  Алдымен  өсуіне  қысқа,  құрғақшылыққа  төзімділігі,  ауруларға  жəне 
зиянкестерге  төзімділігі  репродукциялық  мүмкіншіліктері  бес  баллдық  жүйе  бойынша 
жүзеге асырылады.  
А.Я.Огородниковтың  формуласы  бойынша  биімделу  коэффициенті  анықталады: 
К=S
2
/S
1
; мұндағы S
1
 – жетуі мүмкін баллдың жиынтығы, S
2 
– нақты баллдың жиынтығы.  
Бейімделетін  ағаш  бұталы  өсімдіктердің  өсіруге  жəне  күтуге  кететін  шығындар 
арқылы  оның  экономикалық  бағымы  беріледі.  Сонымен  қатар  олардың  реакрациялық, 
санитарлық - гигиеналық,  ландшафтық,  архитектуралық  қасиеттері  сияқты  пайдасы 
анықталып олардың экологиялық бағымы беріледі.   
Қорытынды 
Астана  қаласының  климаттық  жағдайдарына  тұрақты  интродуценттерді  зерттеу 
нəтежесінде  ағаш-бұталы  өсімдіктердің  өскін,  қанағаттанарлық  жəне  қурап  қалған  ағаш 
түрлері  анықталады.  Қысқа  жəне  құрғақшылық  төзімділігі  бойынша  өсу  дəрежесі  жақсы 
көрсеткіш  берген,  жеміс  беруі  сақталатын  сəндік  қасиеттері  жоғары  өсімдіктер  іріктеліп 
анықталады. Олардың топырақ климаттық жағдайына тұрақтылығы ұзақ, өмір сүруі басты 
көрсеткіш болып алынады.  
Вегетативтік  жəне  генеротивтік  балл  көрсеткіштері  анықталады.  Сонымен  қатар 
сыналатын интродуцент ағаш-бұталы өсімдіктердің аталған топырақ киматтық жағдайына 
бейімделудің коэффиценттері анықталатын болады. Зерттеу жұмыстарының нəтежесінде, 
Астана  қаласын  көгалдандыруға  сəндік  пішіндегі  топырақ  климатық  жағдайларына 
төзімді инртодуцент түрлері іріктеліп алынатын болады. 
Əдебиеттер 
1. Грибанов Л.Н. Некоторые вопросы биологии возобновления сосны и хозяйства в
степных  борах  Казахстана.  Труды  института  водного  и  лесного  хозяйства.  Алма-Ата. 
1956. Т.1 С. 155-182. 
2. 
Молчанов А.А., Смирнов В.В. Методика изучения прироста древесных растений. -
М.: Наука, 1967. - 90 с. 
Абжанов Т.С. 
ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ИНТРОДУЦИРОВАННЫХ ДРЕВЕСНЫХ И КУСТАРНИКОВЫХ 
РАСТЕНИЙВ ОЗЕЛЕНЕНИИ ГОРОДА АСТАНЫ 
Выбранный  в  качестве  ключевого  показателя  вопроса  о  введении  новых  средних 
растений  быстро  адаптироваться  к условиям  стабильности  и  роста.  В  то  же  время,  то  же 
место  следующего  поколения  от  условий  окружающей  среды turaqtalatınday  типов  на 
выбор.  Рост  лесов  и  улучшение  городской  работы  в  условиях  высокой 

198 
 
производительностью  и  селекции  растений  и  реализации  является  важным  вопросом. 
Растения  экологической  ситуации  в  городе  по  тем  же  растений,  используемых  для 
исследования и воздействия их нужно создать условия. 
Ключевые слова: интродукция,вегетация,генеротив,фенология,репродукция. 
 
Abzhanov T. 
 
USE OF EXOTIC SPECIES ARBOREAL AND KUSTARNIKOVYH PLANTS IN 
LANDSCAPING OF ASTANA CITY 
 
Chosen in Quality of a key pokazatelya matter about the introduction of new Middle plants 
Quick adaptïrovatsya terms of stability and growth. In the same time, at the same place 
sledwyuşçego generation from Ambient conditions turaqtalatınday types on choice. Shut Height 
Lesov and improvement of the city in terms of High proïzvodïtelnostyu and selekcïï plants and 
an efficient implementation vajnımvoprosom. Plants along the ecological situation in the city, 
the less and eat plants, ïspolzwemıx for research and Their Impact Last Post new terms. 
Кеуwords: introduction, vegetation, generotïv, phenological, reproduction. 
 
 
УДК 333.93 
 
Амангелді А.Ж., Шонбаева Г.А. 
 
Кызылординский государственный университет имени Коркыт Ата 
  
К ВОПРОСУ  РАЦИОНАЛЬНОГО  ИСПОЛЬЗОВАНИЯ  
И ЭФФЕКТИВНОГО УПРАВЛЕНИЕ ВОДНЫМИ РЕСУРСАМИ БАССЕЙНА  
РЕКИ СЫРДАРЬИ 
 
          Аннотация  
В  статье  изучены  вопросы  использования  водных  ресурсов  отраслями  в  низовьях 
реки    Сырдарьи.  Удовлетворение  потребностей  населения,  развивающихся  отраслей 
экономики  в  воде  будет  решаться  только  за  счет  экономного  использования 
располагаемых  водных  ресурсов.  Это  обстоятельство  требует  проведения  значительной 
работы  по  рационализации  использования  вод,  освоения  водосберегающих  технологий, 
внедрения прогрессивных норм расходования воды. 
Ключевые  слова:  река  Сырдарья,  водопотребители,  сток,  водные  ресурсы,  низовье 
реки, водохозяственные бассейны 
Введение  
Одной  из  важных  и  масштабных  проблем  в  современных  условиях  является 
экологически безопасная организация рационального использования водных ресурсов. 
Интенсивное использование вод реки Сырдарьи, а также нерациональное орошение 
земель  привели  к  падению  уровня  и  усыханию  Аральского  моря,  вследствие  чего  резко 
ухудшилась экологическая обстановка Приаралья. 
В  современных  условиях  вода  является  главным  фактором,  определяющим 
устойчивость  сельского  хозяйства,  промышленности,  энергетики  и  других  отраслей 
экономики, окружающей природной среды. Еще большую роль вода имеет в поддержании 
санитарно-эпидемиологической  безопасности.  По  данным  Всемирной  организации 
здравоохранения  нехватка  и  загрязнение  воды  являются  основными  причинами 
глобального ухудшения здоровья населения развивающихся стран. 

199 
Основными  потребителями  водных  ресурсов  р.  Сырдарьи  в  низовьях  являются: 
Малый  Арал,  орошаемое  земледелие,  хозяйственно-экологические  системы  дельты, 
приречные озерные системы и пойменные сенокосные угодья. 
Материалы и методы исследования 
Состав  и  мощность  водопотребителей  в  низовьях  реки  Сырдарья  характеризуются 
следующим образом : 
- Малый Арал (3,0 тыс. км
2
); 
-  орошаемое  земледелие  на  площади 300 тыс.  га,  в  т.  ч. 75 тыс.  га  в  Южно-
Казахстанской и 225 тыс. га в Кызылординской областях; 
-  хозяйственно-экологические  системы  от  Шардары  до  Казалинска,  включающие 
озёра,  обводняемые  пастбища,  пойменные  сенокосные  и  растительные  угодья (250 тыс. 
га); 
-  дельта  р.  Сырдарьи  с  озерно-сенокосными,  рыбохозяйственными,  водно-
болотными и тугайными угодьями (250-300 тыс. га) [1]. 
Кроме хозяйственного потребления в расчётах необходимо учитывать потери воды 
по  руслу  р.  Сырдарьи,  Шардаринскому  водохранилищу,  на  холостые  сбросы  в  Большой 
Арал и 
Во  многих  регионах  Республики  Казахстан  остро  стоят  проблемы,  обусловленные 
природно-хозяйственными  условиями.  Это  ограниченность,  сезонная  и  территориальная 
неравномерность  водных  ресурсов.  Как  известно,  территория  Казахстана  расположена  в 
нижнем течении основных трансграничных водных бассейнов, и это серьезно влияет на ее 
водообеспеченность.  Почти  половина  объема  ресурсов  поверхностных  вод  страны 
поступает  из  сопредельных  территорий  (КНР,  Узбекистан,  Кыргызстан,  Российская 
Федерация). Такая недостаточность воды во всех речных бассейнах (кроме Иртышского) 
привела к тому, что водные ресурсы полностью вовлечены в хозяйственное использование 
и  исчерпаны.  Так  что  при  существующем  уровне  водопотребления  в  ближайшее  время 
будет  постоянный  недостаток  в  водных  ресурсах.  Это  в  конечном  итоге  препятствует 
решению социально-экономических задач. 
В  настоящее  время  исключительно  важное  значение  в  решении  вопросов 
водоснабжения  приобретает  межгосударственное  сотрудничество  по  совместному 
использованию  трансграничных  рек,  бассейнов  Аральского  и  Каспийского  морей. 
Успешно  работает  Межгосударственная  координационная  водохозяйственная  комиссия 
государств  Центральной  Азии  и  Казахстанско-Российская  комиссия  по  проблемам 
регулирования  использования  и  охраны  водных  ресурсов  межгосударственных 
источников.  Наше  государство  ориентируется  главным  образом  на  организационные  и 
быстрореализуемые  меры  по  устойчивому  развитию,  которые  необходимо  осуществить 
для решения проблем, связанных с водой. 
Поскольку  спрос  на  воду  возрастает  в  соответствии  с  увеличивающимися 
потребностями,  требуется  осуществление  целенаправленной  политики  в  области 
регулирования  использования  водных  ресурсов,  интегрированной  с  различными 
аспектами  водообеспечения  населения,  отраслей  экономики  и  природных  комплексов. 
Необходимость этого обусловлена тем, что использование водных ресурсов, как правило, 
связано с множеством противоречий, возникающих на межотраслевом, территориальном 
и межгосударственном уровнях. 
Республика  Казахстан,  располагаясь  в  глубине  Евразийского  материка  имеет 
территорию  в 2,72 млн.  км2,  граничит  на  севере  с  Россией,  на  юге  с  Кыргызстаном, 
Туркменистаном  и  Узбекистаном,  на  востоке  с  Китаем.  Наибольшая  протяженность  с 
севера на юг -- 2000 км, с запада на восток -- 3000 км, общая протяженность границ более 
15  тыс.  км.  В  административно-территориальном  отношении  она  представлена 14 

200 
 
областями  со  столицей  г.  Астана.  Численность  населения 16 млн.  чел.,  из  них 48% 
проживает в сельской местности [2]. 
Существующая  водообеспеченность  является  сдерживающим  фактором  освоения 
богатых  минерально-сырьевых,  топливно-энергетических  и  земельных  ресурсов. 
Известно,  что  в  Казахстане  сосредоточены  значительные  запасы  нефти,  газа,  угля, 
фосфоритов, железных руд и цветных металлов. Здесь находятся большие площади пашен 
и пастбищ, пригодных для хозяйственного освоения. 
Устойчивое  развитие  экономики  определяется  наличием  и  состоянием  водных 
ресурсов.  Оценка  условий  развития  производства  в  том  или  ином  районе  начинается, 
прежде  всего,  с  оценки  водных  ресурсов,  которые  по  своему  значению  приближаются  к 
топливно-энергетическим,  составляющим,  как  известно,  основу  базовых  отраслей 
экономики. 
Привлечение дополнительных водных ресурсов путем переброски из других районов 
дело  довольно  отдаленного  будущего,  поэтому  удовлетворение  потребностей  населения, 
развивающихся  отраслей  экономики  в  воде  будет  решаться  только  за  счет  экономного 
использования  располагаемых  водных  ресурсов.  Это  обстоятельство  требует  проведения 
значительной  работы  по  рационализации  использования  вод,  осуществления 
долговременных  программ  по  их  экономии,  освоения  водосберегающих  технологий, 
всемерного  сокращения  затрат  воды  на  единицу  продукции,  внедрения  прогрессивных 
норм расходования воды. 
Правовой  основой  осуществления  водохозяйственной  политики  являются  Водный 
кодекс Республики Казахстан, а также соответствующие этому Закону правительственные 
акты,  регулирующие  вопросы  водного  хозяйства  и  управления  водными  ресурсами. 
Многоцелевой  характер  использования  водных  ресурсов  делает  необходимым 
установление  приоритетов  водопользования.  Первоочередным  является  удовлетворение 
потребности населения в питьевой воде, резервирование в этих целях запасов подземных 
вод.  Предусматриваются  нормативная  надежность  водообеспечения  других  отраслей 
экономики и ограничения на использование воды в маловодные годы. 
Ведение  водного  хозяйства,  использование  водных  ресурсов  в  стране  до  недавнего 
времени определялось хозяйственно-экономическими интересами без учета социальных и 
экологических последствий экстенсивного водопользования. 
Бассейны  рек  рассматриваются  в  качестве  основы  построения  органов 
государственного  управления  водными  ресурсами.  Этот  принцип  исходит  из  единства 
этих  ресурсов  и  многостороннего  характера  их  использования:  экономического, 
экологического, культурно-оздоровительного. В отличие от земли, ее недр и лесов, воды, 
как  правило,  не  поддаются  локальному  формированию  и  использованию.  Поскольку 
многие  речные  бассейны  охватывают  территории  нескольких  областей  и  районов, 
решение тех или иных вопросов водопользования в пределах одного и того же бассейна не 
может  решаться,  исходя  только  из  местных  условий  и  интересов.  Бассейновый  принцип 
управления водными ресурсами позволяет обеспечить их рациональное регулирование и 
распределение  между  потребителями,  устранить  возникающие  противоречия  на 
межотраслевом уровне. 

жүктеу/скачать 3,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: