Министерство сельского хозяйства республики казахстан

 
326
питательная  ценность    плодов  незаменимы  при  нарушении  функции  печени  и  почек. 
Поэтому, продукты, с содержанием тыквы рекомендуются людям пожилого возраста. 
В последние годы в странах ЕС заметно увеличилось валовое производство тыквы и 
достигло, например, в Италии 350 тыс. т., Франции, Германии – 70 тыс. т., Испании – 50 
тыс. т.  
На  территории  Республики  Казахстан  традиционно  возделывается  большое 
количество  тыквенных  культур  (тыква  твердокорая,  крупноплодная,  мускатная,  а  также 
кабачки и патиссоны). Однако из-за отсутствия заводов и технологий  переработки часть 
урожая остается на полях, а в общей массе доля перерабатываемой и используемой части 
тыквы  незначительна.  В  связи  с  этим  представляет  интерес  рассмотрение  вопросов  по 
разработке технологии продуктов питания на основе разных сортов тыквы [2]. 
В  коллекции генофонда  РК  в  настоящее  время  имеется свыше  3000 образцов и 
13видов    тыквенных    растений [3]. Виды  тыквы    произрастающие    на  территории  РК: 
Крупноплодная  тыква  (Карина,  Миндальная,  Волжская  серая 92и  др.),  мускатная  тыква 
(Афродита,Тк-17, КОН-898, Витаминная и др.), твердокорая тыква (Мозолеевская10 и др.). 
Мускатная  тыква  обладает  повышенным  содержанием  сазаров  и  каратиноидов.  У 
плодов  этого  сорта  очень  малое  семенное  гнездо,  расположенное  в  одном  конце  плода. 
Также  отличается  более  плотной  мякотью,  лучшим  качеством  и  большим  выходом 
товарной продукции. Хранится она дольше, чем другие виды  тыквы.  Однако  она  наиболее  
теплолюбива,  что сдерживает  её распространение в северных областях Казахстана.  
Твердокорая тыква тоже имеет хорошую лёжкость плодов, но уступает мускатной по 
урожайности и качеству, зато она менее теплолюбива и более распространена в северной 
зоне страны[4]. 
Пищевая  ценность  плодов  тыквы  обусловлена  содержанием  в  ее  мякоти:  белков, 
углеводов, органических кислот, полифенолов, минеральных веществ, витаминов и других 
соединений [5]. 
Биохимический состав тыквы подвержен значительным колебаниям, в зависимости от 
ботанического вида, сорта, условий выращивания и других факторов. В плодах овощных 
тыкв  содержится  до 14 % сахаров,  особенно  много  легкоусвояемой  глюкозы,  крахмал, 
пектиновые вещества, жиры. Калорийность тыквы составляет от 170 до 316 калорий на 1 
килограмм  плодов.  Из  жизненно  важных  для  человеческого  организма  минеральных 
веществ в тыкве содержится большое количество солей калия, фосфора и кальция. А  также 
много меди, кобальта, других микроэлементов.  
В  тыкве  содержатся  разнообразные  витамины.  По  содержанию  каротина  тыква 
занимает  одно  из  первых  мест  среди  овощей,  в  среднем  в  ней  от 2 до 5 мг % каротина. 
Жёлтая окраска мякоти плодов и лепестков цветков зависит от наличия в них каротина, и 
по  интенсивности  их  окраски  можно  судить  о  его  содержании  в  тыкве.  Существуют 
высоковитаминные  сорта  тыквы,  содержащие  до 40 и  даже  до 60 % каротина.  В  плодах 
тыквы содержится до 20 мг % витамина С [6].  
Химический  состав  плодов  тыквы  в  значительной  степени  зависит  от  различных 
технологических  приемов  выращивания,  вида  и  сорта,  а  также  почвенно-климатических 
условий и других факторов [7]. 
Задача  исследования  заключалась  в  установлении  физико-химического  состава    и 
реологических показателей плодов тыквы сортов «Витаминная»  и «Миндальная 35».  
Образцы,  для  исследования,  были  собраны  в  пригородной  зоне  города  Алматы    в 
конце  августа 2015 года.  После  уборки  плоды  изучаемых  сортов  были  заложены  на 
хранение для послеуборочного дозревания при температуре +18- +20
0
С.  
Исследованные  показатели  химического  состава  мякоти  плодов  тыквы  сортов 
«Витаминная»  и «Миндальная 35» представлены в таблице 1. 
 
 
          

327
 Таблица 1- Физико - химический состав мякоти плодов тыквы 
Показатели 
Наименование сорта тыквы 
Витаминная
Миндальная 35 
Влажность, % 
90,30  
89,20  
Зольность, % 
5,65 
4,95   
Клетчатка, % 
4,52  
4,20  
Крахмал, % 
21,15  
20,95  
Сахара, % 
11,90 
12,65  
Пектин, % 
1,45  
0,85  
Белок, % 
1,52 
1,20  
Органические кислоты, % 
0,15   
0,10  
Каротин, мг% 
7,23   
1,81  
Как  следует  из  приведенных  в  таблице    данных,  в  анализируемой  биомассе  со-
держится незначительное  количество органических  кислот  и клетчатки, но достаточно 
много  пектинов.  Данное  обстоятельство  делает  мякоть  плодов  тыквы  незаменимым 
сырьем для производства лечебно-диетического питания.  
По  содержанию  сахаров  и  крахмала  наиболее  качественным  сырьем  являются 
плоды тыквы сорта «Миндальная 35». Так, количество общих сахаров в них превышает 
в 1,5 раза  аналогичный  показатель  у  сортов    «Витаминная».  Содержание  белка  в 
анализируемых образцах разных сортов примерно одинаково и находится в пределах 1,2-
1,5 вес. %. 
Из  всего  витаминного  комплекса  было  проанализировано  содержание  каротина  в 
исходной  биомассе.   Содержание    провитамина  А  в 4 и  более  раз  выше  в  сорта 
«Витаминная» по сравнению с сортом «Миндальная 35».  
Результаты исследования реологических  покозателей мякоти плодов тыквы сортов 
«Витаминная» и «Миндальная 35» представлены в таблице 2. 
Таблица 2 - Реологические  показатели  плодов  тыквы  сортов  «Витаминная»   и  
«Миндальная 35». 
Показатели 
Наименование сорта тыквы 
Витаминная
Миндальная 35 
Плотность коры, г/см
3
 
1,14 
1,15 
Плотность мякоти, г/см
3
 
1,10 
1,11 
Липкость, Н/м
2
 
1,5 
1,7 
Активность воды,  
0,973 
0,974 
рН 
6,0 
6,01 
Плотности  коры  к  подкоровой  мякоти  несколько  больше  единицы,  но  при  этом 
разнятся  несущественно.  Среднее  значение  плотности  коры  составило 1,14 г/см
3
  для 
твердокоркового  сорта- 1,15 г/см
3
  ,для  тыквы  крупноплодной - 1 г/см
3
.  Плотность 
нодкоровой мякоти для этих же сортов составила, соответственно 1,10 и 1,11 г/см
3
. 
Липкость  мякоти тыквы зависит от сорта и достигает для твердокорого сорта– 1,5, 
для плодов тыквы крупноплодных – 1,7 Н/м
2
. 
Таким образом, на основе проведенного исследования химического состава мякоти 
плодов тыквы сортов, произрастающих на территории Казахстана, можно констатировать, 
что анализируемая биомасса является естественным источником целого спектра жизненно 
важных веществ для организма человека. Кроме того, исследуемое растительное сырье не 
обладает ярко выраженной способностью к накоплению тяжелых металлов и может быть 
рекомендовано  в  качестве  источника  микронутриентов  природного  происхождения  для 
обогащения последними продуктов питания. 

 
328
Литература 
 
1.  Хусид  С.Б.,  Жолобова  И.С.,  Нестеренко  Е.Е.  Изменение  химического  состава 
плодов тыквы в процессе хранения / С.Б.Хусид, И.С. Жолобова, Е.Е. Нестеренко // Сборник 
научных трудов Sworid. − 2012. − Т. 34. № 3. − С. 17−18.  
2.  Государственный  реестр  селекционных  достижений,                      допущенных  к 
использованию в Республике Казахстан. № 434    2009 
3. Лукьянец В.Н., Киселёва Н.А. Каталог коллекции КазНИИКО. — Алма-Ата: 
Кайнар, 2011.  
4  .Лукьянец В.Н., Федоренко В.И. Тыква, кабачок, патиссон. — Алма -Ата: Кайнар, 
2004 
5. Кощаев А.Г. Содержание каротина в плодах тыквы зависит от сорта / А. Г. Кощаев 
// Картофель и овощи. – 2006. – № 6. – С. 27. 
6. Скрипников Ю.Г., Коровкина М.Ю. Использование тыквы для производства 
консервов // Труды ВГАУ. – Воронеж, 2003. – Т. 2. – Ч 1. 
7. Хусид С.Б. Петенко А.И. Изучение динамики каротина в плодах тыквы различных 
сортов  в  процессе  хранения / С.Б.  Хусид,  А.И.  Петенко // Труды  Кубанского  
государственного  аграрного университета. – 2012. – № 36. – С. 151–153. 
 
 
ƏОЖ:636.3.32 
 
БУДАН ҚОЗЫЛАРДЫҢ ӨСІП - ЖЕТІЛУІ 
 
Шаугимбаева Н.Н., Сабденов Қ.С., Құлатаев Б.Т. 
 
Қазақ ұлттық аграрлық университеті, Алматы 
 
 Аннотация 
 Развитие  живой  массы  ягнят  впостэмбриональном    периоде    абсолютный    и 
относительный прирост ягнят живого веса. 
 
Annotation
  
Lamb  weight absolute and comparative  growth rate shows  their intense development after 
dam period. 
 
Кілтті сөздер:
 қой, тұқым, желі, ет, жүн, іріктеу, етті тұқым, қозы. 
 
 Организмнің  өсіп  жетілуін  көптеген ғалымдар  зерттеп,  организмнің  жеке  дамуы  
туралы  ілімнің  негізін  қалады.  
Онтогенез – екі негізгі  процестер  өсу  жəне  жетілуден  құралады. Ч.Дарвин: «Əрбір  
организм  өсіп  жетілудің  қандай да бір  кезеңінен  өткен соң есейеді: алғашқы термин 
өлшемдердің ұлғайғанын  көрсетеді. «Жетілу» термині  құрылымның  өзгеруін»қандай да 
болмасын  ауыл  шаруашылық  малдарының  өсіп – жетілуі,  біріншіден  олардың  тұқым 
қуалаушылық  қасиеттеріне,  екіншіден  сол  тұқым  қуалаушылық  қасиеттерінің  ұрпақтан 
ұрпаққа толық берілуіне байланысты.  
Көптеген ғалымдардың зерттеулерінде көрсеткендей, өсіп-жетілу үрдістері өзара бір-
бірімен  тығыз  байланысты  болып  саналады.  Қойдың  өсіп-жетілуі  оның  тұқымына, 
туғандағы  салмағына,  азықтандырылуына,  күтіп-бағылуына  жəне  т.б.  факторларға 
байланысты  екендігі  белгілі.  Ағылшын  биологы  Джон  Хеммондтың    тұжырымдауынша  
жануарлардың  жетілуі, жасының  жəне салмағының  арасында  белгілі бір байланыстың 

329
бары,  организм  жетілуі  мен  тірі  салмағының  арасында  өте  тығыз  байланыстың 
болатындығын зерттеген.  
  Көптеген  зерттеушілердің  пікірі  бойынша  тірідей  салмаққа  қоршаған  ортаның 
тигізетін  əсері өте айқын болды. 
  Будандастыру жұмысын жүргізген кезде  дене түзілісі  мен  өсіп – жетілу жағдайына  
көңіл  бөлінгені жөн, себебі олар  малдың  денсаулығын, өміршеңдігін  жəне  өнімділігін 
анықтайды.  Қойлардың    дене  құрылысын    зерттеу,  əсіресе  жаңа  экологиялық  жағдайда  
өсіре бастаған кезде  маңызды,  өйткені адаптация көзі  əрбір  жануардың  қалыптасуына  
күшті əсер етеді.  
  Мал  организмі  жаңа  ортаға бейімделуі  барысында  сыртқы ортаның  паратиптік  
факторларына тікелей тəуелді  болады да, белгілі бір өсіп – жетілу  физиологиялық  ритмі 
қалыптасады.  Организмдегі    энергетикалық    сұранысты    қамтамасыз    ету    үшін  
құрылымдардың  өзара қатынасын  гармониялық  қалпында  сақтау  қажет.  
Өсу  ағзаның (организмнің)  белсенді,  негізінен ақуыздық заттарды  жинақтау арқылы  
оның  көлемі  мен  массасының  артуы,  ал жетілу - организмнің  құрылымының күрделілену 
үрдісі 
 
жəне 
 
оның 
 
органдармен 
ұлпаларының 
мамандандырылуымен 
дифференциациялануы.  Өсу    үрдісінде  массаның  артуымен    қоса,  дене  бөлшектерінің 
прапорцияларының    өзгеруі  бірге    жүреді.  Оның  негізінде  əртүрлі    үш  үрдіс  жатады: 
торшалардың бөлінуі, олардың көлемі жəне  торшааралық заттардың  ұлғаюы. 
  Қозылардың өсіп – жетілуі  олардың денсаулығына да байланысты. Қозы туған кезде 
күшті жəне дені сау болуы тиіс, бұл  оның  іштегі төл кезінде  дамуына  байланысты. Ірі, 
қалыпты дамыған саулықтың қозысы да  сау, күшті,  тіршілікке бейім болып туады. Малдың 
төлінің  қалыпты  дамуы,  оның  туғаннан  кейінгі    жақсы  дамып    өсуінің    кепілі.  Ал  еміп 
жүргенде  жəне енесінен  бөлгеннен  кейін  қолайсыз жағдайға тап болса,  мал өспей  қалуы 
мүмкін.  
Көптеген  зерттеулердің    нəтижесінде    қойлардың  өсіп – жетілуі    мен  өнімділігіне 
генетикалық  факторлармен (тұқым, жыныс, туыстық дəрежесі)  бірге оларды азықтандыру  
мен  бағып – күту  жағдайлары  үлкен əсер ететіні анықталды. Буаз саулықтарды дұрыс 
азықтандырған  жағдайда  туылған    қозылардың    тірідей  салмағының    жоғары  болуына 
септігін тигізеді.       
Малдың  жасына  қарай  тірідей  салмағының  өзгергіштігі  дəрежесінің  объективтік  
көрсеткіші  болып  вариация  коэффициенті  саналады. Біздің  тəжірибеде  оның  өзгеруі  аз  
жəне  топ аралық  айырмашылықтары байқалмайды. 
Организмнің  өсіп  жетілуіне  ата тегінің  жəне  олардың  тұқымдық  сипаты белгілі 
бір дəрежеде əсер етеді  
 Барлық  морфологиялық  жəне  физиологиялық  процестер  организмнің  ішкі    жəне 
сыртқы    құрылысын    өзгертеді.  Малдардың  өсу    заңдылықтарын    анықтау,  организмнің  
өсіп-жетілуі  қиын  кезеңдерінде  əсер ету жолдарын  табуға,  жас малды  бағыттап  өсіруді  
ұйымдастыруға  мүмкіндік  береді. 
Зоотехния  ғылымының    классиктері  ауыл  шаруашылық  малдарының    экстерьерін  
зерттеуге    үлкен  мəн    берген.  Экстерьер  малдың  денсаулығы,  өсіп – жетілуімен 
шаруашылыққа пайдалылығын  бағалауға  мүмкіндік  береді.    
Зерттеу    материалдары    ретінде  3,5-4,5  жастағы, «элита»  класты    еділбай  жəне  
қазақтың биязы жүнді   саулық  отарлары  пайдаланылды.  
І топқа  гиссар  тұқымдық  қошқарлары  мен  еділбай  саулықтары 
ІІ  топқа гиссар  тұқымдық  қошқарлары  мен  қазақтың биязы жүнді саулықтары 
ІІІ  топқа еділбай  қошқарлары мен қазақтың биязы жүнді саулықтары  
Саулықтарды күтіп-бағу жағдайы бір деңгейде болды. Қоңдылығы орта  
деңгейде болды.  
Салыстырып отырған топтар қозыларының өсіп-дамуын анықтау үшін  туылғанында, 
4-4,5  жəне 12, 18 айлығында  салмақтары  өлшеніп  отырды.Сондай-ақ  алынған  ұрпақтың 
негізгі дене өлшемдері: шоқтық биіктігі, дененің қиғаш ұзындығы, кеуде енділігі, сербек 

 
330
аралық  енділігі,  кеуде  орамы,  жіліншік  орамы  өлшеніп,  дене  бітім  индекстері 
(сирақтылығы, тұрқы сипаты, жұмырлығы, еңселілігі, сүйектілігі, толықтығы) есептелінді. 
Қозылардың туылған кезінде, 4-4,5, 12, 18 айындағы тірі салмақтары 0,1 кг дəлдікпен 
өлшенді.  
Тəжірибемізде,  жасына    қарай    тəжірибелік    алынған    ұрпақтың    тірі    салмағын  
анықтау  мақсатында  төлдердің  туған  кезінде,  енесінен айырған  уақытта,  бір  жасында 
жəне бір  жарым  жасында  өлшемдер  алынды.  
Біздің зерттеулерімізде будан қозылардың туғаннан 18 айлық мерзімдеріне  дейінгі  
өсіп – жетілу  ерекшеліктері  зерттелді.  
Тəжірибеге алынған  барлық топтағы  қозылар  жаңа туған кездерінде  ірі болып,  тірі 
салмақтары  жоғары  көрсеткіштерге  ие  болды.  Еркек  қозылардың  салмағы 4,6-5,8 кг,  ал 
ұрғашылары 4,2-5,2 кг  аралығында  болды. Бұдан біз қозылар  енелерінің  құрсақтарында  
жатқанда  жақсы  өскендіктерін  көре аламыз.  
Біздің деректерімізден, І топтағы қозылардың (еркек жəне ұрғашы) жаңа туғандағы 
тірі салмақтары келесі топтарға қарағанда, (ІІ жəне ІІІ топ) жеткілікті жоғары екенін көруге 
болады. Соның ішінде  ұрғашы қозылардың ІІ жəне ІІІ топтардан 0,2 жəне 1,0 кг немесе 3,8 
жəне 19,2 % жоғары болып отыр. Ал ІІ топтың тірі салмақтары соңғы ІІІ топтан тиісінше 
0,8 кг немесе 16,0 % басым болды. 
Барлық топтағы қозылардың сүт ему кезеңдеріндегі, яғни туғаннан 4-4,5 айлықтарына 
дейін, жоғары деңгейдегі өсіп-жетілуі нəтижесінде -36,5 – 41,6 кг жетті. Осының ішінде ең 
жоғарғы салмақтағы қозылар, гиссар қошқары мен еділбай саулықтарын шағылыстырудан 
алынған (ұрғашылары 41,6 кг), нəтижесінде ІІ жəне ІІІ топтан -2,4 жəне 5,1 кг немесе 5,8 
жəне 12,3 % жоғары болып отыр (11 кесте). 
Тірі салмағына қарай салыстыратын болсақ,  І топ, қалған ІІ жəне ІІІ топтан  3,1 жəне 
6,4 % жоғары болып отыр. Ал ІІ топ тірі салмақтары бойынша, соңғы ІІІ топтан тиісінше -
1,7 кг немесе 3,4 % басым болды. 
Жалпы  барлық  топтағы  қозылардың    сүт  ему    кезеңіндегі    салмақ  қосу  
қарқындылықтарында  айтарлықтай  айырмашылық  байқалмайды.  
Қозылардың  жыныстық  органдарыжетіліп  жəне  өз  беттерімен  азықтануға  
бейімделгеннен кейін  орташа қарқынмен салмақ қоса келе, 12 – айлықтарында  ұрғашы 
топтары бойынша 48,2- 51,5 кг құраған.   
Алынған ұрпақтардың тірі салмағына қарай салыстырмалы түрде сипаттама беретін  
болсақ, І топ ІІ жəне ІІІ топтардан 3,1 жəне 6,4 % жоғары болып отыр. Ал ІІ топтың тірі 
салмақтары, соңғы ІІІ топтан тиісінше -1,7 кг немесе 3,4  % басым болды.   
Будан қойлардың тірі салмақтарына байланысты 18 айлықтарындағы көрсеткіштері 
бойынша  І  жəне  ІІ  топтағы  малдардыңсалмағының  жоғары  екені  анықталды.  І  топтағы 
малдың тір салмақтары 63,6 кг құрап, ІІ жəне ІІІ топтан  3,2 жəне 9,8 кг немесе 5,0 жəне 15,4 
% жоғары болып отыр. Ал ІІ топ соңғы ІІІ топтан тиісінше 6,6 немесе 10,9 % басым болды. 
 
1 кесте – Ұрғашы  тоқтылардың өсу мерзімдеріндегі салмақ қосу көрсеткіштері 
Топтар 
 
4-4,5 
айына 
дейінгі 
қосқан 
салма 
ғы, 
кг 
Туылған 
кезінде 1 кг 
тірі 
салмағына 
шаққанда 
қосқан 
салмағы, кг 
Жасына орташа салмақ қосу, г 
туылған 
нан-4,5 
айына дейін 
4,5-12 
айына 
дейін 
12-18 
айына 
дейін 
туылған
нан-18 
айына 
дейін 
І 36,4  7,0 
346  214 
 
204 764 
ІІ 34,2  6,8 
326  208 
 
195 729 
ІІІ 32,3  7,7 
304  201  181  686 

331
Біздің  деректерімізде  ұрғашы  қозылардың  дене  салмақтарының  абсалюттік  өсу 
қарқындылықтары 32,3-36,4 кг  аралығында  болды.  Соның  ішінде  І  топтағы  еркек  жəне 
ұрғашы  қозылардың  көрсеткіштері  келесі  топтардан, 18 айлықтарына  дейінгі 
мерзімдеріндегі  дене  салмақтарының  өсу    қарқындылықтары    аздап  төмендей  келе 
ұрғашылары 9 жəне 23 кг құраған.  
Біздің мəліметтерімізден, тəжірибеге  алынған  қозылардың  сүт ему  кезеңдеріндегі  
тəуліктік  салмақ    қосу    қарқындылықтары    топ  бойынша    ұрғашыларында – 304-346 гр 
аралығында  болып  отыр.  Оның  ішінде,  тəулігіне  377-346 гр  салмақ  қосу 
қарқындылықтарымен І топтың қозылары  ІІ жəне ІІІ топтардан ұрғашы қозылар тиісінше 
20-42 гр айырмашылықтарымен көзге түсуде.  
Біздің  зерттеулерімізден    еркек  қозылардың  сүт  ему  кезеңдеріндегі    дене 
салмақтарының  абсалюттік    өсу  қарқындылықтары  33,6-39,4 кг  аралығында    болды.  І 
топтағы еркек қозылардың көрсеткіштері келесі топтардан жоғары. Қозылардың 12 айынан 
18 айлықтарына дейінгі  мерзімдеріндегі дене салмақтарының  өсу қарқындылықтары  аздап 
төмендей келе 6 жəне 18 кг немесе 2,7 жəне 8 %  құраған. 
Малдардың  тірі  салмақтарыныңабсалюттік  өсу  көрсеткіштері    олардың  
қарқындылығын жəне  тез жетілгіштігін толық айқындай алмайды. 
 2 кесте – Еркек тоқтылардың өсу мерзімдеріндегі салмақ қосу көрсеткіштері 
Топт
ар 
4-4,5 
айына 
дейінгі 
қосқан 
салма 
ғы, 
кг 
Туылған 
кезінде 1 кг 
тірі 
салмағына 
шаққанда 
қосқан 
салмағы, кг 
Жасына орташа салмақ қосу, г 
туылған 
нан-4,5 
айына дейін 
4,5-12 
айына 
дейін 
12-18 
айына 
дейін 
туылған
нан-18 
айына 
дейін 
І 39,4 
6,8 
377 
232  225 834 
ІІ 35,7 
6,9 
341 
224  219  784 
ІІІ 33,6 
7,3 
318 
216  207  741 
Тəжірибеге    алынған    қозылардың    сүт  ему   кезеңдеріндегі    тəуліктік  салмақ   қосу  
қарқындылықтары  топ бойынша еркектерінде – 318-377 гр аралығында болып отыр. Оның 
ішінде, тəулігіне  377-346 гр салмақ қосу қарқындылықтарымен І топтың қозылары ІІ жəне 
ІІІ топтан еркек қозылар  тиісінше -36-59 гр артықшылықтары болды. 
Біздің зерттеу нəтижелерімізден, І топтағы  қозылардың  (ІІ жəне ІІІ топ)   еркектері ІІ 
жəне ІІІ топтан 0,6 жəне 1,2 кг немесе 10,3 кг  жəне 20,7 %  жоғары болып отыр. Ал  ІІ  
топтың тірі салмақтары ІІІ топтан тиісінше 0,6 кг немесе 11,5 %  басым түсті.  
Еркек топтағы қозылардың сүт ему кезеңдеріндегі, туғаннан 4-4,5 айлықтарына дейін, 
38,2 – 45,2 кг    жетті.  Ең  жоғарғы  салмақтағы    қозылар,  гиссар  қошқары  мен    еділбай 
саулықтарын  шағылыстырудан  алынған  (еркектері -45,2 кг),  ІІ жəне ІІІ топтан 4,3; 7,0 кг  
немесе 9,5; 15,5%  жоғары болып отыр. Ал ІІ топтың тірі салмақтары, ІІІ топтан тиіснше 2,7 
кг немесе 6,6 %  басым болды.   
Құйрықты қозылардың  туғаннан  4-4,5  айлық  мерзімдеріне  дейінгі  бұндай жоғары 
деңгейдегі  тəулігіне  салмақ  қосу    ерекшеліктерін,  құйрықты  қойлардың  саулықтарының 
жоғары  деңгейдегі  сүттілік  жəне  олардың    мал  өсіру  жағдайына  жақсы    бейімделгіштік 
қабілеті  түсінуге    болады.  Ал  қозылардың  енесінен  бөлгеннен 18  айлықтарына  дейінгі 
тəулігіне салмақ қосу қарқындылықтары аздап төмендеп отырғаны  байқалады, олардың  өз 
беттерімен  жайылып  азықтанулары  мен қатар  күз-қыс  мезгілдеріндегі  азық жағдайының   
нашарлауынан  деп түсіндіруге болады.  

 
332

жүктеу/скачать 7,24 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: