Конфликт диагностикалық және қалыптастырушы тәсіл ретінде –

Конфликт үйрету - оқыту ситуацияларының негізі ретінде – мұның
позитивті мәні бала үшін оның өзінің мүмкіндіктерін ашып беруінде. Мінез-
құлықтың қалыптасқан формасы «қажеттіліктер және мотивтер-нақты объект»
байланысына сәйкестігін жоғалтқан кезде балаларда конфликт пайда болады.
Конфликт бір жағынан, жасқа байланысты қайшылықтар ретінде
(Л.С.Выготский) көрсетілсе, екіншіден- үйренудегі шынайы қайшылықтар
ретінде (Л.С.Выготский, Д.Б.Эльконин) көрінеді. Екі қайшылықтар да бала
мінез-құлқының табиғи және мәдени формаларының қосындысындағы
қозғаушы күш ретінде қарастырылады.
Конфликтолог – конфликтіде делдалдық жұмысшеберлігін меңгерген,
конфликтілі ситуацияны конструктивті басқара алатын шебер.
Конфликтология тек қана ғылым ғана емес, ол сонымен қатар қақтығыс пен
диалог жүргізу шеберлігінен тұратын өнер. «Өнер» термині тұлғалық-
шығармашылық фактордың маңыздылығы мен конфликтология аймағындағы
кешенді білімдер жүйесінің практикалық іске асуын білдіреді. Себебі, тіпті
идеалды білімнің өзі практикада конфликтілі ситуациялардың кері салдарын
жою технологиясын шеберлікпен қолданусыз іске аспайды. Жасөспірімдердің
өзін субьект-лидер-тұлға ретінде танытуы үшін немесе қарсылыққа бағытталған
белсенділік, өзара қарым-қатынас пен өзара қарама-қайшылықтың бірі мезетте
тууынан болатын құбылысты конфликт деп жатамыз. Оның туу себептеріне
орай, әртүрлі баға беруге болады. «Ер шекіспей, бекіспейді» дегендей, дұрыс
шешіліп жатса, арты жақсылыққа да ұласуы мүкін. Сондықтан да отбасында,
мектепте, аулада балалар арасында туған конфликттіге педагогикалық тұрғыда
көмек беріліп, теріс бағыт алып кетуінен сақтандырған жөн. «Басқа пәле-
тілден».Тіл арқылы байланысу, қарым-қатынас жасау- адамға ғана арналған
басты байлық, ұлы сыйлық. Бірақ осы байлықты жақсылыққа ғана емес,
жамандыққа да қолданатынымыз жасырын емес.Кейде «аңдамай сөйлеп,
ауырмай өлеміз». Қызбалыққа салынып, былапыт сөз сөйлеп, артынан ұятқа
қалып жататын жандар балағат сөз үшін заңмен жауапқа тартылатынын,
әрине, біледі.Әйтсе де осы жаман әдеттен адамдар айығып кеткен жоқ.
Керісінше, жас балаларды байқатпай баулып, теріс ықпал етіп барады. Балалар
арасындағы аулада ойын барысында, мектепте сабақ арасында қарапайым
түсінбеушіліктен басталған конфликтіде жаман сөзбен бірін-бірі сыбап,
былапыт сөздермен балағаттасуға дейін барады. Мысалы:Чукчалар мен
эскимостарда ұрысқанда айтылатын «сен- олақсың» деген сөз, ең намысқа
тиетін жаман сөз болып саналады.Қытайлықтар әбден ашуланып, арына тигісі
келсе: «жасыл тасбақа» немесе «қоян» дейді.Кей халықтың мәдениетінде сиыр
киелі жануарлар саналғандықтан, оның атын мәртебе көреді.Орыстар
жақтырмаған әйелді «сиыр» деп қорлайды.Ал, мұсылман халқы үшін
«шошқа» деген өте ауыр сөз.Оның есесіне, папустар шошқаны үй жануары
деп қарағандықтан, қыз балаларына «Борома» деген (қазақтың
«Ақбота,Ботагөз деген аттары сияқты) ат қояды екен.Бүл өз тілдерінде шошқа
деген сөз.Қай тілде айтылсада балағат сөздер әлеуметтік қызмет
атқарғанымен, еріксіз жаман әрекетке итермелейді.Мұндай сөздер қорланған
адамның теріс сезімін қоздырады, намысын таптап, жанын күйзелтеді.Балағат
сөз ұяттан аттап кетеді.Сондықтан екі жақиан конфликт туып, дөрекі сөздер

айтылады.Кейде өздерін ұстай алмай оғаш қылықтар жасалып, жаға

жыртылып, бас жарылып дегендей, өте жаман көріністерге ұласады.Осыған
қарап отырып, бұлардың әдеп пен мәдениетің аулынан алыстап кеткенің
көреміз.
Конфликтідегі мінез-құлықтың 12 ережесі:
1. Егер серігің соншалық ашу-ызаға берілсе, оның ішкі сезім күштерін
төмендетуге көмектесу керек. Өйтпейінше, онымен келісу өте қиын немесе
мүмкін емес. Оның ашулы сәтінде өзіңді сабырлы, сенімді ұста. Бірақ өзіңді
жоғары қойма. Егер адам ашуға қатты берілсе, ойы теріс пікірлер мен
сеззімдерге толады. Сондықтан, қалайда оның өз-өзіне келуі үшін әрекет ету
керек.
2. Серігіңнен өзінің тілек, талабын сабырмен түсіндіруін талап ет. Осы
жағдайға байланысты тек қана нақты дәлелдер мен мысалдарды ғана негізге
алуын түсіндір. Адамдарға тән қасиет дәлел мен сезімді шатастырады.
Сондықтан, серігіңнен «айтып тұрғаның нақты дәлел ме, әлде пікірің бе?»-деп
сұрап ал.
3. Ашуды күтпеген әдістермен қайтар. Серігіңнен сенімді түрде басқа бір
кеңестер сұра, бірақ бұл кеңестер оған маңызды болуы тиіс. Оған әр түрлі әзіл-
қалжыңдар айт. Ең бастысы, сенің өтініштерің, еске түсірулерің, қалжыңдарың
оның ашуын қайтаратындай болу керек.
4. Серігіңе қарсы баға берудің орнына өз сезімдеріңді айт. «Сен мені алдап
тұрсың-ау?» дегеннің орнына «Мен өзімді алданғандай сезініп тұрмын».
5. Қиындық туғызған мәселе мен өзің қалаған соңғы шешімді мақұлдауын
сұра. Шешілмеген мәселенің қалайда шешімін табу керек. Серігіңмен бірге
қандай мәселені шешу керегін анықта, одан соң бірге күш салыңдар. Өзіңді
сезімге, ашуға билетпе.
6. Серігіңе шешімін таппаған мәселелер жөніндегі ойын және одан шығудың
жолдарын айтқызып көр. Бұл жағдайда кінәлі адамды іздеп, болмаса түсіндіріп
әуре болмай, одан шығудың жолын ізде. Бір ғана нұсқамен тоқтап қалма. Ең
соңында көңіліңдегі бірнеше пікірдің біреуіне тоқта. Алайда, серігіңмен
келісуді есіңнен шығарма. Өйткені жетістікке, жеңіске бірге жетулерің керек.
7. Қандай жағдай болмасын серігіңе өз пікірін сақтауға мүмкіндік бер. Өзіңді
еш уақытта өз қолыңнан шығарма, ашуға ашумен жауап беруге мүлде
болмайды. Оның ар-намысына тиме. Тіпті сенімен амалсыздан келіскен
жағдайдың өзінде сені еш уақытта кешірмейді. Сондықтан оның өзіне емес, іс-
әрекетіне ғана жауап бер.
8. Оның талап-тілектері мен айтқандарының мағынасын дұрыс қабылда. «Сіз
осыны айтқыңыз келді ме? Мен сізді дұрыс түсіндім бе?-деп жиі-жиі сұраңыз.»
Бұл әдіс дұрыс түсінбей қалудан сақтандырады және оны ықыласпен тыңдап
отырғаныңызды көрсетеді.
9. Өзіңді тең ұста. Өзіңді сенімді, сабырлы ұста. Ол серігіңді ашу-ызаға
берілуден сақтап, екеуіңді де абыройсыз жағдайға қалдырмайды.
10. Кінәлі болсаң, кешірім сұрауға ұялма. Біріншіден, ашудың алдын аласың.
Екіншіден, саған көзқарасы өзгереді. Өзіне сенімді, өзін жетілдірген адам ғана
кешірім сұрай алады.

11. Қарама-қайшы ойлар шешімін тапқан соң, ол адаммен қарым-

қатынасыңды сақтауға тырыс.
12. Серігіңе сыйластық сезіміңді көрсете отырып, түсініспеушіліктен болған
арадағы жағдайға қиналатыныңды айт. Егер арадағы қарым-қатынасты дұрыс
сақтасаң, оның сенімен алдағы уақытта да бірге жұмыс істейтіні даусыз.

Конфликті түрлерін дәстүрлі түрде бөлу конфликтіге түскен жақтардың

ерекшеліктеріне
негізделуі
мүмкін.
Мысалы,
ол
К.Боулдингтің
топтастыруындай болуы мүмкін, яғни жеке тұлғалар арасындағы, тұлға мен топ
арасындағы, тұлға мен ұйым арасындағы, топ пен ұйым арасындағы, әр түрлі
типтегі топтар мен ұйым арасындағы конфликтілер. С.Чейз 18 деңгейлі
құрылымдық топтастыруды ұсынған, ол тұлғааралық және тұлғаішілік
конфликтілерден басталып, мемлекет, ұлт және т.б. арасындағы конфликтілерді
қамтыған. А.Г.Здравомыслов Н.Смелзердің еңбектеріне сүйене отырып,
конфликтіге түскен жақтардың келесідей қатарын келтіреді: 1. Индивидаралық
конфликт. 2. Топаралық конфликт. 3. Ассоциациялар (партиялар) арасындағы
конфликт. 4. Институтішілік және институтаралық конфликтілер. 5. Еңбекті
қоғамдық бөлу секторлары арасындағы конфликтілер. 6. Мемлекеттік білім
беру арасындағы конфликтілер. 7.Мәдениет пен мәдениет типтері арасындағы
конфликтілер.

жүктеу/скачать 0,72 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: