Модуль психологиядағЫ Ұлттық сананы
жүктеу/скачать 1,44 Mb. Pdf көрінісі
|
| Адам – белгілі бір қоғамның мүшесі , ол қандай болмасын бір іспен
айналысады, оның азды-көпті тәжірибесі ,білімі, өзіне тән ерекшеліктері болады.Осы айтылғандардың жиынтығы оны «жеке адам» етеді.Мәселен,жаңа туған нәрестені адам деп атауға толық болады, бірақ әлі де жеке адам емес. Өйткені ,онда жоғарыда аталған компоненттер: тәжірибе,білім, іс-әрекет т.б. жоқ . Жеке адамның өзіндік ерекшелігі дүниетанымынан,сезімінен ,талғам , мұратынан, бағытынан ,қабілет, қызығуынан жақсы байқалады .Жеке адам – тарихи-әлеуметтік жағдайдың жемісі.Ол әлеуметтік ортада ғана қалыптасады.К.Маркстың айтуынша , жеке адам – «барлық қоғамдық қатынастардың жиынтығы» . Адамның көптеген психологиялық ерекшеліктері , оның өмір сүретін ортасына қоғамдық қатынастардың (экономикалық , идеологиялық) тікелей әсер етуінен қалыптасып отырады. Жеке адамның психикалық қасиеттері бір сыдырғы тұрақты және тұрлаулы ерекшеліктер болып табылады. Жеке адамның психикалық тұрақты да, тұрлаулы ерекшеліктері өмір ағымында жетіліп қалыптасады. Бұлардың өзгеруі қиын немесе бұл ерекшеліктер өзгермейді деу де қате.Демек, адамның айналасын қоршаған дүние үнемі өзгеріп отыратындықтан, осымен бірге оның түрлі ерекшеліктері де дамып , өзгеріп отырады.Мұндай қасиеттер адам өмірге келісімен пайда болмайды. Адам белгілі бір дәрежеде өсу , жетілу процесінде дамиды. Психикалық қасиеттердің қалыптасуында оқу-тәрбие процесі шешуші роль атқарады. Кейбір психологтар адамның осындай тұрақты да тұрлаулы ерекшеліктерін өзгермейтін нәрсе деп есептейді . Адамның белсенділігі тума қасиетінен , яғни «психикалық энергиясының » дәрежесінен , «психикалық қуатынан » болады деп қоғамдық мәнін жоққа шығарады. Жеке адам қоғамнан тыс өмір сүре алмайды. Өйткені оның психикасы тек айналасындағылармен қарым-қатынас жасау процесінде ғана қалыптасады, қоғамдық тәрбие арқылы адам белгілі мазмұнға ие болады. Жеке адмның дамуы қоғамның дамуымен байланысты. Қоғамнан әлеуметтен адам өмірінің болуы мүмкін емес. Кез-келген адам қандай да болмасын белгілі бір топқа кіреді. Топтар үлкен (макро), кіші (микро), ресми емес, ресми, ұымдасқан, ұымдаспаған, контакталы (адамдары ылғи жүздесіп жүретін топ), оқшауланған. формалы, формасыз, жасанды, табиғи, шартты, референттік т.б. болып бірнешеге бөлінеді. Мәселен, класс оқушылары, жұмысшы бригадасы, әскери бқлімше, отбасы контакталы немесе реалды топқа жатса, футбол алаңында, кино залында отырған адамдар ұйымдастырған топқа жатады. Белгілі бригада мүшелері, дос жарандар ағайынтуыстар ресми емес топ деп аталынады. Топ екі адамнан бастап құрылады; екіден қрық адамға дейінгі топ шағын топтар (мектеп класы), мыңдаған, миллиондаған адамдардың тобын(саяси партиялар, ұлт, кәсіподақ, діни ұйымдар т.б.) үлкен топтар деп атайды. Әрбір топтың ресми, не ресми емес жетекшілері (лидері) болады. Топтар ассоцация, кооперация, корпорация болып бөлінеді мұның ішінде референттік топ дегеннің мәні ерекше. Бұл - әрбір адамның қастерлеп, қадір тұтытатын, оның тіршілігіне әркез бағыт- бағдар сілтеп отырған топ. Реалды, контактылы топтың жоғары дәрежеде ұйымдасқан түрі ұжым деп аталады. А.С. Макаренконың айтуы бойынша ұжым – мақсат-мүдделері ортақ, әрекеттес, белгілі-бір дәстүр салттары бар, өзін-өзі басқара алатын, әлеумет, ұжым тіршілігіне арқау еткен адамдар тобы. «Жерден жұлынып алынып, құнарсыз құмға тасталған өсімдіктің өмір сүруі мүмкін емес сияқты, адамның да қоғамнан тыс болуы мүмкін емес» (А. Толстой). Сондықтан да адамның жеке басының психологиясын ұғыну үшін ең алдымен оның әлеуметтік жағдайын, яғни қандай қоғам мүшесі, қандай таптың өкілі екенін, нақтылы кәсібін, білімін , іс-тәжірибесін білуіміз қажет. «Әлеуметшіліксіз, - дейді Х. Досмұхамедов (1883-1939) – қазақта ұлт тіршілігі, ұлт мемлекеті болуы мүмкін емес... Оңды әлеуметшілік құру үшін елдің өткен- кеткен тұрмысын бұрынғы болған әлеумеуттік қимылдарын тану керек». Осы айтылғандар бізге оның психологиясы туралы белгілі бір пікір айтуға мұмкіндік береді. Жеке адкаамның өмір бағытын көрсететін компоненттер көп. Олардың бастлытары: мотивтер мен қажеттер, бейімділік пен қызығулар,дүниетаным мен сенім, мұрат пен талғам. жүктеу/скачать 1,44 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|