Монография \ 3 «санат» а л м п и 1мп &5,O0 L

Келпи  курбым,
Кешгагурым
Тау 
жакка.
Сырласайык,
Bip  жасайык,
Аулакта  —
дсген эркдйсысы 6ip-6ip  бунакты алты тармак елещн:
Келш!,  курбым,  кешигурым  тау  жаккд,
Сырласайык,  6ip  жасайык аулакта  —
деп ею-ак, жолга жазьш, эркдйсысы уш бунакты ей  тармакка 
айналдыруга да болар ед
1
 гой.  Бул — бул ма, титл, Абайдьщ 
эбден кдлыптасып кеткен “Бойы булгацыныц” уш жолынан 
ей-ак, тармак, шыгаруга  болады.
Б1з  муны  айткднда,  эрине,  казак,  елещне  кайтадан 
реформа жасагымыз келш отырган жок.  Bi3 муны айтканда, 
тагы да кэйталаймыз,  тармак та, бунак та мейлшше шартты 
нэрсе екенш ескерткен успне ескерте тусйм1з келедь Ендеше, 
мундай шарттылыкты “кисынга”  айналдырудан тек шартты 
ереже гана туады. Ал ережемен ешкдндай олен жазылмайды. 
Сондыктан осы саладагы гэжрибе мен теория арасын тым 
алшактатпау ушш елец елшемш гылыми байыптау мелшерь 
нен аспаган макул.  Бул ретте де айтарымыз —  ыргак,.
Иэ, байыптау ыргак мацында болуга тшс.  Ыргак, ыргак! 
Шумак,  тармак,  бунак  —  бэрш  тугызып журген  —  ыргак 
Жалпы адам атаулыга  эн  салдыратын,  акын  битенге  елец 
жаздыратьш ыргак
Токгат,
дунме,
дабырды:
Не  керек, 
кещл,
еси ой  мен...
Тындайык  жаца
  дабылды 
Жолдас  Маяковскийден.
(  С.Муканов).
0лец  елшем1  женшдеп дэстурж уп^ммен  келеек,  осы 
шумакга сепз бунакты терт-ак тармак бар: Б1ракакьгн елещн 
эдеттеп жей буынды шалые уйкастыц уйреншисп кестесше 
эдеш  салмаган,  кекешнде  пайда  болган  взгеше  6ip  жаца 
ыргакден  жаца  такта  жасап,  оньщ  бетшдеп  шумакгы  да, 
тармак пен бунакты да езшше айшыкгаган. Сонда, мысалы,
257

эдегге  жалгыз  жолга  жазылатын  Ток,тат  дуние  дабырды 
деген  6ip  тармакгагы  эр  сезд1  автор  айрыкдга  ыргакпен 
айтып,  эр  жолга  белгп  жазганда,  эр  сез  жеке  тармакка 
айналып  кдна  к,оймай,  магынасьша  ап-ауыр  салмак,  та 
крскзн. Бул — сэгп тэж!рибе; мундай тэж1рибе жасау устшде 
акьш пайдаланган курал тагы да  —  ыргак,
Адам...
адам туралы
сейм  бар,
тында,  жолдас!
Азамат аталмасац  —
ем1рде
орньщ болмас.
(Н.Шженов).
Мунда акын тындаушымен емш-ерюн кецесш, кэдамп- 
дей ауызею сейлесш кеткен де,  елецнщ букш кестесш сол 
андме эуешмен курган. Бул арадагы шешуип рел де ыргакха 
тур.
Ыргакта  осыншальщ куат  кдна  емес,  мшез де  бар  жэне 
ыргак мшез1 — кызык, мшез. 03i емзрден туган ыргак^ъщ езшен 
туган  енерге  керсетпейтш  “кылыгы”  жок,  Кджет  жагдайда 
ыргак, поэзиялык, желце  сез кегендеудщ  орнына кегендеут 
сездерд1  бет-бетше  агатып  коя  берш,  алыстан  “айгайлап, 
кдйырып”  турады.  Мундай  жагдайда  сездер  елен  мазму- 
нындаш шындыкгы, бейнелецюреп айтсак, тунп кеше бойын- 
да  йзшген  элекгр  шамдарындай  от  йзбепмен  емес,  мереке 
кунге салюггш, аспанда маздаган крра-крра шокгары секщщ 
отты шогырымен жаркыратьш керсетед1 деуге болар еда:
От,
ок,
жарык-
журк;.
Гу мп 
гурс, 
шарт- 
шурт.
Газ,
тутш,
бурк-
бурк-
Шап!..
ат!..
сарт-
сурт!
258

алмас
жалт-
жулт!..
( С. Сейфу/тин).
Бул  —  “Альбатрос” дастанынъщ  “Жауды кудык,”  деген 
тарауьшан; мунда — сез сайьш ыргак, ыргак сайын тармак, 
тармак сайьш бунак; акыннын, максаты — кыргьш шайкдсты 
баяндап  айту  емес,  ыргак  аркылы  каз-калпында  кезге 
елестету.  0лец туралы  ипмдей  шумак жайлы  угымдардьщ 
6opi  шартты;  елецд
1
  терец  тану  ушш  оныц  шумагын 
санаудыц керей жок,  ыргагына карау керек.
Поэзиядагы ыргакгыц жасалу жолы да  кызык жэне  эр 
алуан:  кей  елецнщ  ыргагы  эннен  туса,  Kaftcbi6ipi  буынга 
немесе екшнге непзделед!.  Бул сырды дагйрек тусшу ушш, 
жалпы дуниежузшк эдебиеттеп елец жуйелерш 6ip шолып 
етпей болмайды.

жүктеу/скачать 12,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: