шшде  ж урт,  Абай  эркдшан  эке  Ti3eci

Осылайша,  Абай  ез  экесше  деген  балалык,  сез'шнен 
айырыла  бередо,  6ip ретте  ол жыласа,  енда 6ip  жолы  терец 
ойга калады, тейренедо, ана сезш тыцдайды, кедей кауымныц 
тй рлерш е  кулак,  туредь  Ол  сатылап  вседь..  Терещрек 
байыптап караса, бар кцянаттыц ry6i сол ез экесщде жатыр: 
юрбщ!  кеп  Kipixrrap  ана,  крргансыздан  жетгмареп  влген 
йшкене себибебек, rim i элдеймге ершлз уйленгел! огырган 
Абайдыцез xam... — 6api сол еке лацы. Мунымен де бшгейда, 
эдолетшднс шецбер1 Шрте-бфте улгая бередг. семъядагы жеке 
адамдардьщ кез жасы осынау кдращы далада кедейлж азабын 
шеккен мыц  сан  адамныц кдсфет тещзше  барып косылып 
жаткдндай.  Мше,  дала  ampiuici  Кунанбайга карсы Абайды 
ашык тартыска, бш маз куреске екелген осы жайларедо.  Бул
— эке мен бала арасындата элдекдлай араздыкемес.  Бул — 
таптык сипаттагы ipi тартыс, дуниеге ей  удай квзкарастыц, 
есй  мен жацаныц тартысы”*.
Осыныц 6epi  —  сюжет  аркдуьшдагы  курдел1 тартысты 
занды  дамытып  жаткдн  кеп-кеп  психологиялык деделдщ 
Kefl6ip  купля  сырлары  гана;  оны  жэне  езге  емес,  эпопея 
авторыныд 63i талдап, тарата тусйадрш отыр.
Будан шыгатьш корытьшды: сюжеттщ жаны мен журеп
— тартыс. Ал тартыстан сюжет курап, кдлыптастыратын — 
композиция.
Композиция (латынша  composite — курастыру, кцыстыру) 
6ipep  сезбен  айткднда,  керкем  шыгарманыц  курылысы. 
Алайда  муны  курылыс  деген  сезге  карал тек  шшшге  гана 
байланысты угым деуге болмайды, композиция мазмунмен 
тжелей байланысты нерсе:  ол — эдеби шыгарманыц сыртщи 
туртц гана симметриясы емес, сонымен катар hum сырыныц 
да гармониясы.
внер туындысында бутшдис болуы шарт.  Ал кез келген 
керкем шыгарманыц утымды басталып, занды дамып, жаксы 
аякталганын туйсшу, оныц идеялык-такырьштык непзшде 
немесе мазмуны мен шшшшдеп сыр мен сымбатшц табищ 
ундесттн сезшу — окырманныц жан дуниесше сол шыгарма 
дарыткдн эмоциялык жылылыкуьщ, эстетикалык сулудык- 
тыц  6ip  алуаны;  бул  туралы  ер  нерсенщ  болмыс-бтмше 
тэн пропорция сол нерседен б1здщ санамызга дарыган сулу- 
лыкдъщ 6ip алуаны болып табылады дец;В.Хогарг ©те дел 
айткан.  “Олец бе, драма ма,  картина ма, ен бе, симфония 
ма,  6epi6ip,  —  дейдо  Л.Толстой,  —  eirreyip  нагыз  керкем 
шыгарманыц мэн-мазмунына  закым  келпрм ей  He6ip
*  Бул  да  сонда,  98-99-бетгер.
175

шумагын, He6ip KepimciH, He6ip фшурасын, неб1р такгысьш 
ез орньшан алып,  баска жерге крюга  болмайды”*.
Осыньщ 6api — шебер курылган композицияныц нэти- 

жүктеу/скачать 12,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: