Монография \ 3 «санат» а л м п и 1МП
ip-aK, кегендеп тастайды. Оньщ устше, осынау атаулардьщ 6epi
жүктеу/скачать 12,37 Mb. Pdf көрінісі
|
kabdolov zeinolla soz oneri
| 6ip-aK, кегендеп тастайды. Оньщ устше, осынау атаулардьщ
6epi шартты екенш ескерсек, эркдйсысьшан жеке-жеке кисын корытудьщ кажетхлздт езшен-ез1 айкцн болуга тшс. Романный, кец кулашты, мол тынысты синтетикалык, жанр реттде вбден кемелденген кезещ — сыншьш реализмнщ тусы. Бул ретге “керкем прозадагы Гомер мен Шекспир дэрежесше кетершген Толстой мен Достоевский” (Кожи- нов) романдарын айрьжша атаган жен. Откен гасырдагы орыс романы осылар санатындагы алып суреткерлердщ аркасьщца 6ip ел емес, буил адам баласыньщ керкемдж даму тарихыцда айта калгандай адым жасаганы журтка мэл1м. Романныц осындай кемелденген кезшдеп басты такы- рыптары — жанрдыц байыргы турлершен кездесетш кай- кайдагы сергнщ сергелдещ, ала аяктыц амал-айласы, ожы- райдын оспадарлыгы секЪда кара дурсш хал-куйлер немесе аздаган элеумегпк топтар арасындагы эр rypni цырбайлыктар, жеке адамдар басында болатьш кей(пр кециш туйсшулер мен юрбщ-курсшулер тэр1зд1 куйкшеу кершстер емес, адам мен когам eMipiHfleri арналы шындыктар, курдел1 кубылыстар мен кесек окдгалар; шыгарма мазмунына аркау боп тартылар езекп мэселе — халык, тагдыры. Мазмундагы мундай саликалы б т м мазмунды пшйндеп жан-жактылыкка экелдг авторлык, баяндау мен суреттеу, к,аЬармандардыц монологтары мен диалогтары, эр mecindi мусшдеу мен мтездеу, жинакщау мен даралау, свздегг сурет пен психологиялык, дэлел, бит парасатты пафос пен терец философиялык, толгам... — 6api 6ipiMeH, 6ipi бэр1мен уштаса, уласа келш, романныц бурын-соцды болмаган улгшерш тугызды да, тыц мумюнджтерше жол ашты. Муныц e3i жанрдыц жак,сы дэстурш белгшедь Жаца гасырдыц Томас Манн мен Фолкнер, Гашек пен Хемингуэй, Мартен дю Гар мен Грэм Грин тугызган жаца романдары элгщей жаксы дэстурде дамыды. М. Горький мен М. Шолохов бастаганжаца заман жазушылары жазган романдар да сол ип дэстурд1 тыц ерюке мацыта дамытты. Ka3ipri кдзак, романы да осынау озат улгшщ eHereciMeH дамыды; аргы-берп жен-жосыгын ез алдьша крйганда, Жусшбек Аймауытовтыц “Акб1легшен” Мухтар Эуезовтщ “Абай жолына” дешнп аз жьщцар шпнде жасалган аршьшды адымдар, дур сшкшш, тгк шыркап есу — тек кдна элгвдей улы енеге аркасында, хальщтык, пен реализм туыныц астында болмак. 310 Проза — казак эдебиетшде кешецдеу туган, 6ipaK, орасан шапшац дамыган сала. Абай Кунанбаевтыц гакдиясы мен Ыбырай Алтынсариннщ эндмелер1, М1ржакщ1 Дулатовтьщ “ Бакытсыз Жамалы” , Спандияр Кебеевтщ “ Кдлыц малы” , Султанмахмут Торайгыровтыц “Кдмар сулуы” жаца туган жас жанрдьщ алгапщы тэж1рибелер1 гана болса, тарихи жагынан кыскд мерз1м шпнде Бетмбет Майлиннщ, Мухтар Эуезовтщ, Сабит Мукаковтыц, Рабит Мус1реповтщ, Габиден Мустафиннщ, Эбд1жэмш Нурпешсовтщ курд&лй де кесек шыгармалары аркылы кеп ултты улкен кецес эдебиетшщ ец алдынгы кдтарына 6ip-ax, ыргып птыкты. Бул — K^3ipri кдзак, прозасын, оныц шпнде роман жанрын, сез ете кдлганда атап айтар айрыкща сипат. Дуниежузиик эдебиеттеп кец келемд1 эпикалык турдщ сощы жуз жыл шиндеп дамуына тэн тагы 6ip тамаша сипат — эпопеянын кемелдену! болса, Ka3ipzi казак, романы бул сипаткр да еркт ие болып отыр. “Роман-эпопеяныц басты ерекшелш — деп жазады профессор Т.Нуртазин, — онда 6ip романныц кемершде 6ipHeuie роман шндесе сыйысады. К,азактыц эпопеялык романдарыныц 11шнде мундай ерекшелистер “Абай жолында” бар. Романныц терт кггап болуыныц 63i 6ip романда терт романныц басы тогыскднын керсетедь Торт и тап Абайдыц басымен байланысты окигалармен тутаса желшенедь Алайда эр ютаптыц лошкалык тынысы бар”*. Еалымныц осы ойлары жэне осьнанбайланыстыра айткан “туйьщ роман”, “ашык роман” туралы тужырымдары — жанр табигатын таныгысы келген- дерда 6ip алуан кызык толганыскд мезгейтш кенеуш пиарлер. Эпопеялык сипатташ шыгармалар роман жанры тумас- тан бурын, баягы кене дуние эдебиетшде де болтаны (“ Илиада” , “Одиссея” ), олардыц кец келемд1 эпикалык турдщ ежелп улгкл ретшде танылганы мэлйл. Б1рак б1здщ тусымыздагы роман-эпопеяныц сыр-сипаты булардан баскдша екенш тусгндарш жату артык Жалгыз-ак» эпопея — эпостыц шыцы екент, оныц Heei3ei к/аЬарманы — халык, суреттер шындыгы — халык басынан вткен кезецдг кубылыстар екенш гана еске саламыз. М.Горький роман- эпопеяда хылыктыц кдорп жүктеу/скачать 12,37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|