Монография \ 3 «санат» а л м п и 1МП
жүктеу/скачать 12,37 Mb. Pdf көрінісі
|
kabdolov zeinolla soz oneri
| рухани сусынына айналады. Горькийде мынадай накыл бар:
“Зевсй халык, жасаган, Фидий таскд кщлаган” **. Рас-ак, Шын мэншдеп енерде халык даналыгыньщ тацбасы жатады. Демек, енердщ элпдей жасампаз купи оньщ халыктан туып, халык, кджетше жарауында жатыр. Жер бетшде халык бар болса, халык eMipiMeH бгге кдйнаган, халык максатына кэлткысыз кызмет ететш енер де бар. Эдебиет пен енердщ халыкгыгын, мше, осы тургыдан таныган жен. Халыктык деген угымды тущыш рет еткен гасырдыц бас жагында П.А.Вяземский усынды. Оньщ 1825 жылы А.С.Пушкиннщ “ Бакшасарай фонтанына” алты сез ретшде жазган “ Ютап бастырушы мен классиктщ кецесуГ’ деген макаласында классик “ Сез енершдеп халыкргык деген не? Бул фигура Аристотель пиитикасында да, Гораций зтиитикасында да жок кой” , — десе, ютап бастырушы “ Гораций пиитикасында жок, 6ipaK шыгармаларында бар” , . — дейд1. Бул — кунды пиар. * В.ИЛенин. Шыгармалар толык жинагы. Алматы, “ Кдзакстан”, 24- том, 144-бет. ** М.Горький. Собр. соч. М., ГИХЛ, 1953, т. 28, стр. 34. 34 Сайып келгенде, эдебиеттщ халъщтыгы туралы топ- шылауларды турлаулы тусшпс кып кдлыптастырган В. Г. Белинский болды. Халыктык дегещц ол альфа мен омега деп укты, нагыз керкем творчество будан ешкашан ажырай алмайды деп бида. Белинскийдщ niKipiHiiie, эдебиеттщ ез1, бэршен бурын, “халык санасы” , “халыктьщ рухы” . Сонымен катар улы сыншы “кеп реттерде халык деген се зд щ барып турган магынасыз сезге айналатынына”* кынжыла кеп, халык атын жамылып, кур KyncireH желбуаздарды катал сынга алган ед1 Халыктык — эдеби шыгарманыц терец мазмунында жаткан тусшйс. Халыктык шыгарманыц такырыбынан, белгип 6ip такырып аркылы автордыц алга койган мак- сатынан бастап, керкемдйс шеиимге дешн баратын кдЬар- манныц мшезш, дуниетанымьш, ic-эрекетш камти келе автордьщ тип мен стигане, багыты мен эдгсгне, эстетикалык идеалына кешетш угым. Халыктык — акындык кайнары, сез енершщ тамыр тартар топырагы. “0нер — халыктта, — деген еда Ленин Клара Цеткинге, — ецбекшшердщ кдльщ букдрасы арасына ол мешпнше терец тамыр жаюга тшс, осы букарага тусйпкп жэне унамды болуга raic; осы букараныц ой-сез1мш жэне жкерш 6ipiKTipin, оларды алга умтылдыруы керек” **. Халыктык сипат ец алдымен белгш 6ip керкем шыгар- мада букш халыктьщ мэш бар мэселенщ кетершу1нде жатады. Айталык, Абай езшщ букш акындык енершщ ен бойында езшщ туган халкы ушш заманыныц ец келел1 мэселелерш кетерш отырды. Улы акынныц реализм! мен гуманизмщ ез алдына койганда, бшк эстетикалык идеал тургысынан e3i eMip сурген когамдык ортадагы керенаулык пен кеселд1, оспадарлык пен опасыздыкты сынау аркылы казак даласындагы феодализмнщ дагдарысын керсету1 — букш халыктык курдел1 мэселеш KOTepyi болатын. Абай халыктыгыныц 6ip шеп осында жатыр. Халык, ушш мацыэды мэселеш котеру бар да, оны халык тургысынан шешу не шешпеу бар. Демек, халыктыктыц еюнш1 шарты — керкем шыгармада суретгелген шындык алга тарткан келел1 мэселеш халык-^аксаты мен муддесше сай шешу. Тагы да Абайдыц акындыгын мысалга алуга болады. Улы акын езш щ барлык керкем туындылары * В.Г.Белинский. Полн. собр. соч. М., ГИХЛ, 1953, т. III, стр. 181. ** Ленин гажайып жан еда. Замандастарыньщ естелистерь Алматы, 1958, 565-бет. 35 аркылы окушы журтты ал га, арманга бастады, жаркын келешекке шакырды. Жамандыктан жирецдарш, жаксы- лыкка суйпдаре келе бшк муратка мегзедь Абай халык- тыгыньщ екхний 6ip жагы — осында жатыр. Жогарыда журт мойындаган белгип кагиданы еске салады, 6i3 онда енердщ кальщ букарага жакьш, угымды болуы KepeicrixiH бшдЬс. Дэл осы арада халыктыкгьщ тагы 6ip сыры тур. Нагыз халыктык шыгарма халыкка жепмд1, тусшжп болуы шарт. Талант негурлым ipi болса, согурлым карапайым болатьшы, керкем шыгарма негурлым шебер жазылса, со-гурлым угымды болатыны мэл1м. Абай олендер1 даладагы койшыга да, каладагы ойшыл галымга да б1рдей жепмд1, екеуш б1рдей тербетед1, екеуше б1рдей эсер етед1. Сонымен, эдебиеттщ халыктыгы — оньщ халыктык ipi мэселелерда халыкка жет1мд1 турде шебер, халык муддесше сай керкем жинактау болып табылады. VII Эдебиеттщ партиялылыгы да эдебиеттщ таптыгы сеюлда Маркс пен Лениннщ революциялык ипмгнен, пролетариат диктатурасыньщ табигатынан туган теория. Сондыктан да б1здщ эдебиеттануда эдебиеттщ партиялылыгы эдебиеттщ тапты- гыньщжогаргы Typi деп танылып, eKeyi езара тыиыз байланыста зерттелш жэне зерделенш келда. Бул теория ic жузшде кецес эдебией мен эдебиепануыныц туу жэне капыптасу барысында XX гасырдагы жуз жылдык тарихыныц непзше iprerac боп каланьш, кецес халкыныц култ керкемдйс дамуына крзгаушы куш ретшде каралды. Демек, муны да еларде, не енерде болмагандай эншейн калам ушымен оп-оцай сызып-enripe салу мумкш емес. Керюшше, муныц да тарих сахнасьша кслу1 мен кетушщ себеп-салдарын саналы турде терец байыптап, сыры мен сипатын жан-жакты пайымдауымыз шарт. К. Маркс пен Ф. Энгельс XIX гасырдыц орта тусында революцияшыл пролетариаттьщ ез эдебиеп болуы кажеттитн ашып айткан еда. Бул niidpfli Ф.Энгльстщ Минна Каутская мен Маргарита Гаркнеске жазган хаттарынан, acipece оныц “Жаца Рейн” газетшде кызмет аткарган немкхгщ талантты акыны Георг Веергп “нем1с пролетариатыныц 6ipiraiii жэне 6ipereft ipi акршы”* деп атаганынан айкьш керуге болады. * К.Маркс и Ф.Энгельс. Об искусстве, в двух томах. М., “ Искусство”, 1957, т. 2, стр. 360. 36 Бул кдгида одан api кдрай В.И.Лениннщ партиялык эдебиет жайлы арнаулы ецбегшде дамытылды. Ленин езшщ 1905 жылы жазган “ Партия уйымы жэне партиялык эдебиет”* деген макдласында социалиста революция мен жаца когам куру дэу1ршде керкем едебиеттщ болмысы мен 6iriMi кдндай болу керектшн талдап тусйдардь “Эдебиет партиялык эдебиет болуга тшс” , — дед1 Ленин. — Бур- жуазиялык мшез-кулыкка кдрама-кдрсы, буржуазиялык кэсшкерлж, жалдаптык баспасезге кдрама-кдрсы, буржуа зиялык эдеби мансапкорлыккд, жекешщджке, “бариндис анархизмге” жэне олжакумарлыккд кдрама-кдрсы, — социа- листтк пролетариат партиялык эдебиет принципш усынуга, осы принцш т дамытьш, оны мумюндтнше негурлым то- лык жэне тутас формада жузеге асыруга тшс” . Лениннщ партиялык эдебиет туралы осыншалык ашык жэне батъш усынысы кезшде талайларды тецселтш ж1берген: Н.Минский, Д. Мережковский, Н.Бердяев, Timi В.Брюсовкд дешн жогарыдагы лениндж кдгидага керегар эрекеттер жасады. Олар жалпы адам баласына тэн жэне ортак енер жекелеген таптык муддеге де, саяси максаткд да кызмет стпейд!, жалпы мен жалкыны булайша жанастыруга болмай ды деп туйд1. Лениннщ макдласы жарияланьш, оныц кдги- далары кецес эдебиетшщ идеологияльпсдргетасына, идеялык непзше айналгалы кднша уакыт етсе де, эдебиеттщ “баршага б1рдей ортактыгы” , “ эдебиетшшщ дара-кдра басыныц бостандыгы” , суреткерлж енердщ “абсолюттж ериндЫ” жайлы кейде ашык, кейде жабык айтыс-тартыстар ешкдшан толастамай койды. Муны Ленин де бшген жэне дэл элп макдлада бостандык жактаушы зиялылардыц 6ipi болмаса 6ipi айгай сап: Бул калай! О здщ эдеби шыгармашылык сняты нэзйс, жеке бастыц iciH ужымга багьшдыргыцыз келе ме! С1з гылым, философия, эстетика масел ел ерш жумысшылардыц кегшп- лж дауыспен шеигуш ттлейаз бе! Ci3 абсолюгпк-жеке бастыц идеялык творчествосыныц абсолютах еры ндтн теркже шыгарасыз ба! — деп кдрсыласатынын айта келш, бул карсылыккд былай жауап бердк “ Сабыр етицздер, мырза- лар! Б1ршшщен, сез партиялык эдебй^т жэне оныц партия лык бакылауга багынуы туралы болып отыр. Эрюмнщ ез дегенш ешб!р шектеус1з жазуына, айтуына ери бар. BipaK жүктеу/скачать 12,37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|